Raimonda Moisiu, Hartford , CT,SHBA
Jam befasuar ,jam tronditur ,kam "lundruar",dhe "perjetuar ",per nje moment,te njejten ndjenje dhimbje e sakrifice ,urrejtje dhe akuzimi,dhe perpija cdo rresht ne te lexuar kur kam lexuar keto rrefime dritheronjese ,kur kam lexuar kete jete dhe kalvar vuajtjesh ,dhimbjesh,tragjedish,sakrificash ,idealesh,burgosjesh,torturash,kur kam lexuar keto rrefime qe jane fakte qe nuk mund te mohohen ,fakte qe akuzojne ,por edhe rrefejne fytyren e vertete te hipokrizise komuniste.Fakti eshte fakt!Nje shpirt i lire, tashme ,nje zonje e nderuar ,nje mike e intelektualeve te shquara te kombit tone, Musine Kokalari e Merita Sokoli,e shume te tjera intelektuale qe u sakrifikuan e u dergjen ne burgjet e tmerrshme dhe shfaresose te hibridit gjakatar komunist ,do te na rrefeje me nje sinqeritet dhe ndjenje ,ashtu si ajo i ka jetuar ,ato vite qe i humbi ,ishin vitet me te bukura te jetes se saj ,te rinise te saj ,te endrrave te saj,vite qe kurre nuk kthehen me,...Ah ,hibridi komunist ja preu ne mes ..E futi ne burg ne moshen 17 vjecare!.Idhulli i saj ishte Musine Kokalari,ku me pas ajo me Musinene do te behej bashkevuajtese ne kampet e burgut te diktatures komuniste ....Musine Kokalari....Kjo intelektuale e shquar e guximit e sakrifices,nje figure e perkryer e nje shembull i femres ideale dhe intelektuales shqiptare ,kjo shkrimtare dhe politikane e denje,qe enderronte per nje demokraci te denje , e talentuar ,qe me veprat ,sakrificen dhe guximin e saj per te sfiduar te KEQEN dhe te triumfonte te bukuren te miren :DEMOKRACINE ,duke falur sakrifica nga jeta e saj,duke dhene kontributin e saj demokratik nga intelekti i saj,eshte shndrruar ne nje MIT i femres ideale shqiptare.Rralle i lindin nje kombi njeres te shquar dhe intelektuale si MUSINE KOKALARI!.Por le te kthehemi te mikja e Musinese dhe e sopranos Merita Sokoli,Rita Sami Koka ,vajze e dale nga aristokracia e hershme e borgjezise te jugut te Shqiperise,kjo zonje e nderuar ,e mire ,e mrekullueshme ,qe me vone do te goditej mizorisht ,duke humbur edhe djalin e vetem ,ushtar ,nga martesa qe ajo beri me bashkevuajtesin e saj Xhorxh Koci,ku ka edhe tre vajza me te nderuarin,e cila aktualisht jeton ne Athine e po hedh kujtimet e saj...do te na rrefeje me nje thjeshtesi ne te shkruar dhe me nje dliresi ne te treguar:Fytyren e vertete ,te diktatures komuniste!Trajtimin ,torturat qe ju bente intelektualeve ,elites se shquar te kombit tone,ku nuk kursente as rinine te ardhmen e vendit ,ku nuk kursente as grate intelektuale si nga ana intelektuale ,morale por edhe fizike.E kjo ishte : Qeveria e Enver Hoxhes &Co.....Kush eshte Rita Sami Koka (Koci),kush jane miqte e saj,kush jane miket e saj intelektuale,kush jane intelektualet qe u shfarrosen ne burgjet komuniste dhe sa krenare eshte Rita per gjithe bashkevuajtesit dhe miqte e saj ..Do jau tregoje Rita ,ne Rrefimet e Rites!...Lexim te kendshem.....Shume respect dhe Mirenjohje per cfare do lexoni !Raimonda Moisiu,Hartford CT USA.
KUJTIME TE HIDHURA DHE TE PAHARUARA!
Pjese a pare-
Nese nje popull nuk arrin te njohe dhimbjen,nuk do te jete ne gjendje te njohe lumturine!
Data 19 maj,1950 ora 11 e nates!..
Nje trokitje ne dere ,do na shqetesonte ,por do te ndryshonte edhe rrjedhen e jetes sime.Mamaja hapi deren dhe disa oficera sigurimi hyjne furishem ne dhomen 3x3,ku jetuam per 30 vjet dhe per WC,perdornim ,nje te vetme 6 familje. .Njeri prej tyre ,pyet se kush eshte Rita Sami Koka!..Une i them !Ne emer te popullit jeni e arrestuar! Mamaja u trondit pamase dhe i u drejtua oficereve tesigurimit :- Amani , ku po e coni cupen time ? ..Me arrestuan ,pa me thene arsyen dhe pa e ditur PSE.Ne ate kohe ndodhte shpesh qe oficera te sigurimit shkonin neper shtepite ete perndjekurve,u rrembenin cupat gjoja per t'i arrestuar,i perdhunonin dhe idegdisnin ne fshatra te largeta e te humbura te Shqiperise . Une e kapa ngasupi mamane dhe me ze te qete e te vendosur i thashe : -Mos u tronditmama,une s'kam bere gje,prandaj do te kthehem !..Ata me vene prangat e bashke me mua largohen duke lene mamane ne lot e ngasherimne gjendje shoku e pikellimi, se njeresit e tjere te famijes largoheshin ,sikur te ishin me lepren.....Qendrimin tim ,prej krenareje dhe me koken lart ,kurajoja qe i dhashe mamase time ,do te me permendej edhe ne hetuesi,duke me quajtur shume te vendosur ne aktivitetin tim ,kunder pushtetit popullor. -Sipas jush - i drejtohem hetuesit ,ne birucat e hetuesise -Cfare prisnit ,te kapja mamane ne cep te fustanit e te qaja ?!
Pas nje viti hetuesi te tmerrshme ,te shoqeruar me tortura dhe izolim te rende ,denohem me 10 vjet heqje lirie nen akuzen :
Organizatore grupesh ne shkollat e mesme ,agjitacion propagande me shkrim e me goje ,kunder pushtetit popullor,komunist e Partise!
Sigurisht ,une e prisja nje akuze te tille ,sepse ,ne shtator tetor ,te vitit 1949,filloi SPASTRIMI ,dhe nga shkollat e mesme u perjashtuan,16 nxenes ,nga teknikja dhe gjimnazi ..Nder ta isha une dhe vellai im i vogel,Genci.Perpara se te me leviznin nga birucat ne kampin e te denuarve,shoqet me te cilat ndajne ditet dhe netet e izolimit ,me porositen qe te beja kujdes ,nga nje spiune dhe provokatore e rekrutuar nga Sigurimi i shtetit ,nje ish-pjesetare e Ballit Kombetar ,e quajtur Nurije Maska,nga Vlora.Kur kishte qene,ne kampin e burgut te Vlores,tre djem vendosen te arratiseshin .Per kete gje ata biseduan me Nurijen ,por ajo i raportoi te Drejtori i burgut ,Xha Metani.Dhe kur ata tentuan te arratiseshin,njeri u vra,duke mbetur ne telat me gjemba ne perpjekje per t'i kapercyer ato vdekjeprures,ndersa dy te tjeret i kapen.Njeri nga te burgosurit kishte qene nje mesues ,dhe i kishim birucat ngjitur.Nje dite ,ai duke kaluar per ne banje ,me fut nje leter poshte deres ,kume tregonte gjithe historine e tij,dhe me porosiste ,qe t'i tregoja N.Koculit (nga Vlora),per t'i lajmeruar nenen e mesonjesit ,se ai ishte gjalle .Nena e gjore e dinte te vdekur birin e saj.Kur leviza nga izolimi ne biruce , ne kampin e burgut,aty me kane pritur disa te denuara per politike ,nder to dhe sopranoja e talentuar ,e mira e mrekullueshmja ,Merita Sokoli,e cila me mori ne dhomen e saj te vogel,si i pelqente Merites ta quante .Nurie Maskes nuk i dhashe fare te njohur ,por nuk kisha as edhe deshire ta shihja e te komunikoja me te.Nurijen e perbuznin te gjitha,duke e quajtur monster .Kur ,drejtor Metani u transferua nga burgu i Vlores,ne burgun e Tiranes ,Nurien e mori me vete ,qe ajo te vazhdonte misionin e saj te provokatores e spiunes,.Ajo i qendroi aq besnike aktivitetit te saj,sa spiunonte edhe per gjera fare te thjeshta ,qe me pas beheshin ceshtje te medha.Sado qe mundohesha ta injoroja Nurien ,ajo qe ndodhi -ndodhi e mua me duhej,te perballohesha me shpirtligesine dhe hipokrizine e provokatores ,Nurije Maska.Ishte dite e diele,dite shtatori.Nurija ,provokon nje vajze te re ,e denuar ordinere .Ajo e rrahu Nurijen paq ,dhe per t'i ndare nderhyjne disa te denuara te tjera.Nurija kur u ngrit ,vrapoi te dera dhe bertiti:-Roje ,lajmero drejtorin se me rrahen! Mbas 10 minutave ,vjen oficeri i rojes dhe me therret ,e me mbyll pa me thene as nje shpjegim ne birucen ,qe ishte ne oborrin e burgut.Une kundershtova , dhe kerkova te flisja me drejtorin e burgut.Shoqet e mija te burgut ,kur dilnin jashte per ajrim ,vinin me radhe ,afroheshin te dera e biruces ,me gjysem zeri me jepnin kurajo.Te nesermen vjen drejtor Metani qe ishte bere si bishe ,por edhe nje komision i posacem ,nga gjykata ushtarake me gjithe prokurorin Kulla Kullai.Me cojne ne zyren e drejtorit dhe aty m,e presion psikollogjik,fillojne te me pyesin ,se si ishte puna qe u rrah Nurija.Une ju tregova dhe insistova qe nuk kisha fare te beja me kete pune.DRejtor Metani sa nuk po me hante te gjalle.Me cojne peseri ne biruce e nuk me japin asnje shpjegim.Ne oren 10 te nates ,vjen toger Mitat Lamaj,komandant i bisucave se bashku me nen -kryetarin e Deges se Puneve te Brendeshme e dy oficera te tjere.Me thane qe do kish erdhur vete SHEFI,por e kishin cuar ne Moske.Ishte fjala per Halim Xhelon.Filluan te me pyesnin gjere e gjate per incidentin me Nurijen.Habitesha shume per rendesine dhe vemendjen qe i kushtonin Nurijes,por edhe kuptoja se sa e rendesishme ishte ajo aty ne ate burg.Pas meje kishin marre ne pyetje edhe shoqe te tjera te denuara .Ato me perjashtim te shoqeve te saj ,e shanin duke thene se ishte e poshter,shpifte shume dhe kurre nuk thoshte te verteten.Me pas ky komision ,zbret pohte ,ku rrinin te denuarat ordinere dhe Mitati filloi t'i merrte me te mire duke ju thene :-Kush do te vije te beje nje shetitje ?..Gjashte prej tyre u ngriten dhe i thane se deshirojne te vijne per nje shetitje.Perjashta i priste kamioni.Bashke me vajzat me morren mua dhe Fatime Degen,nje vajze 15 vjece Fatimja(C'hipokrizi,nje femije 15 vjet ne burg!!!) kishte ngulur kembe ne pafajsine time.Na cuan ne Burgun e Ri,e na mbyllen ne nje dhome.Na lane ne cimento me duar te lidhura prapa shpines.Disa nga vajzat filluan te qanin e bertisnin.Te nesermen ne mengjes ,filluan t'i marrin vajzat nje nga nje ,ne zyren e burguit.Njera prej tyre ,Shefe Maloku,kur u kthye nga zyra ,filloi t'i shaje me fjalet me te pista vajzat e tjera .ne nje moment ajo mu drejtua mua:-Keto kurvat firmosen ,deklaraten ,qe te akozojne ty si organizatore,per te rrahur Nurije Masken Mbas pake oresh erdhen rojet e burgut dhe perseri i moren vajzat, pas"shetitjes" duke I kthyer ne burgun e vjeter . Fatimen ( Degen ) e lane me mua ngaqe ajo nuk kish pranuar te firmoste. .Fatimja qe denuar per ceshtjepolitike qe ne moshen 15 vjec.Mbas dy ditesh vjen prokurori Kulla Kullai dhe me merr ne pyetje , duke mebere pyetje te ndryshme dhe te gjithfarllojshme politikeMidis shume pyetjeve me ben nje pyetje si kjo:- : A do te fitoje komunizmi ne bote ?Dhe une iu pergjigja pa u trembur fare :Kurre ! Komunizmi eshte nje utopi!Vendet qe po e provojne jane tezhgenjyer.Do te vije nje dite qe do te marre fund , si gjithe diktaturat tebardha , te zeza apo te kuqe .Kullai me pa dhe me tha :-Pa afrohu nje cike ketu ! Une iu afrova. Ai perseri me pyet :- A vuan ngandonje semundje ?Jo ! -i thashe, Te pakten , deri tani jo ! Ai vuri gishtin te koka e tij ,dhe me thote : -Po ketu ?...... Je nerregull ?Une ? Si asnjehere ,e keni fjalen per pergjigjen qe ju dhashe ? Une thashe,ate qe mendoj, pa hipokrizi. Kete donit ju ?...........Heshta.Ai i habitur, pafolur, vazhdoi te me shikonte ( Kulla Kullai qe martuar meVera Bashen qe kish babane te pushkatuar). Ai u ngrit ,me pa edhe nje heredhe hiku.Ne darke vone,vjen roja dhe na transferon ne Birucen Numer 7 , poshte. Ishte1 meter me 1.5 , e thelle 50 centimetra ,me qellimin per ta mbushur me ujete ftohte.Kur vajtem ne , qe e zbrazur dhe kish nje haser per shtroje, memikrobin e zgjebes dhe morra koke.Nuk kishte dritare ,vetem nje kamare qeshihte ne korridor dhe thithte gjithe ajrin e konsumuar te qelive tetjera.(Kush ka qene ne ate burg e njeh mire ose e ka ndigjuar Birucen Nr.7Aty na jepnin gjysem racion ushqim burgu,sa per te mbajtur shpirtin gjalle.Ne biruce mezi levizej. Menjehere u infektova nga zgjebia dhe u mbusha memorra. Mua dhe Fatimen ( Degen ),na mbajten aty dy muaj.Nje nate erdhi shefi i deges Halim Xheloja dhe toger Mitati ( Lamaj ),perinspektim (deri nate kohe nuk qe dukur asnje njeri i gjalle vec rojeve ).Une perfitova nga rasti dhe pyeta shefin per c'arsye me kishin izoluar.Toger Mitati ,mu pergjigj : -Ti mund te rish e izoluar edhe derisa te kryeshdenimin , po qe se nuk denohesh prape. Nderkohe nxori nje plumb nga xhepidhe duke ma treguar me tha :-Me ate qe ke bere ti, ky te priste,por te shpetoi nderhyrja e nje personi,qe shpetove . . Ne moment i drejtohem shefit te deges ,Halim Xhelos:- Me sillnileter dhe pene qe ti drejtohem gjykates per te me nxjerre ne gjyq dhe te di arsyen e ketij denimi !Halim Xheloja iu drejtua Mitatit dhe i thote : -Silli leter dhe pene !....Pasi iken, roja therret Fatimen ( Degen) qe qe me mua ne biruce,dhe i thoteqe te merte dysheket qe ishin ne zyren e burgut.Ajo u tmerrua , duke kujtuar se mua do te me pushkatonin . Ne fakt natransferuan ne nje qeli tjeter pake me te madhe dhe qe kish nje dritare ngajashte ne oborr, nje pellembe me nje pellembe.Kontakti i menjehershem meajrin me shkaktoi menjehere , nje rrufe te forte.Gjate asaj kohe mamaja kishte shkuar te drejtori i burgut dhe kish takuardrejtor Metanin,duke e pyetur qe pse nuk e linin qe te me sillte ushqime.Por ai i pergjigjet me arrogance : -Po te kish qene ne doren time ,une ikisha dhene plumbin , jo ushqim .Mamaja nga deshperimi u semur dhe u shtrrua ne spital.Ne 1 dhjetor me sollen ushqim nga shtepia,une njoha doren e gjyshes..Ne mbremje erdhi toger Mitati . Une e pyeta se si qe puna qe me sollen ushqimindhe qe gatimi i gjyshes jo i mamaseMitati foli me admirim per gjyshen time ,Asaj duhet ti kete thene dikush -tha Mitati.Me dolli perpara.Une isha memotor,dhe ajo me bllokoi rrugen.Une edhe mund ta shtypja,por ajo nuk levizi asnje cike ,me zuri timonin dhe me tha :Ke familje ti ? Nene ? Grua ? Me lejo ti coj Rites, mbeses time ndrresa! Eshtefemer , mua nuk me duhet se c'keni me te, eshte puna e juaj.Atehere -i thashe thashe ,-vazhdoi Mitati , qe te vinte te te sillte ndrresa dheushqim . Mamaja eshte shtruar ne spital .Mua mu duk sikur ajo po vdiste dhe nuk do ta shihnja me.Mitati na tregoi qe me rastin e 29 nentorit ishin liruar gra nga burgu (natyrisht ,denime ordinere dhe disa nga spiunet qe duheshin per jashteburgut ).Zoti Toger , - i thashe -meqe Nurija qenka liruar ,si eshte puna e ime ? .Dhe ai filloi te me tregonte qe ajo i kish thene drejtorit te burgut se uneisha organizatorja e nje grupi ne burg per te rrahur spiunet.Me pas ,drejtori patlajmeruar degen e brendeshme dhe kur ata erdhen ketu dhe pyeten Nurien , ajo perseriti te njejtat gjera.Megjithese ,e kishin kercenuar se neqoftese nukdo te ndodhte gje,ajo do te denohej per shpifje,dhe faktikisht punet rrodhensic pat thene Nurija-perfundon Mitati.Joooooo - I thashe -ju moret firma nga vajzat per te deshmuar nje genjeshter,nje shpifje qe ju e sajuat vete. Nejse-tha Mitati,edhe ti do ta gjesh vendin vete dhe u largua..Te nesermen ,ishte 2 dhjetor, mengjes,vjen roja dhe me thote te mbledh plackat dhe te shkoj me te.Kur dola jashte shoh qe po me prisnin dy police tearmatosur.Sa me pane mua me thane : -Shpejt se na iken autobuzi !Pse ,ku do te shkoj- ?Ne Burrel- me tha njeri prej tyre.Nuk ta tha toger Mitati ?........Nga burgu deri ne qender te qytetit , prapa sahatit ku qene agjensite eautobuzave ecem ne kembe,duke mbajtur ne kurriz dengun me placka.Shihja njerezitqe ndalonin e me veshtronin me keqardhje e kuriozitet per te ditur se kushisha une .Cfar krimi te madh kisha bere,une nje vajze e re akoma ne adoleshencen time.E me teper qe akuzohesha per krim ndaj udheheqjes se tyre dhe partisekomuniste qe do tu ndriconte rrugen e ndritur dhe te lumturise drejtkomunizmit.. Pika ne koke gomereve te malit !Duke hecur neper pjace e harrova fare Burrelin,mbas dy vjeteshizolimi,pa pare driten e diellit dhe qiellit,merrja fryme thelle dhe nuk ngopeshame ajrin e fresket te fillimit te dhjetorit.Kur arritem te autobuzi,shoferi kishte dale te dera dhe pyeti policet : -Kueshte i burgosuri ? Dhe policet me gjysem zeri i thone :- Ja , erdhem !Shoferi shtangu,ju duk e pamundur,e pabesushme qe ne burgun e Burrelit teconin nje vajze sapo kish bere te 20 vjetet.Nga mungesa e ajrit dhe e drites, lekura ime e zbardhur si bora dhe epajete,bente nje kontrast te madh me floket e zeza korb ( te nxira me shumenga mos pasja drite )..Kur hyme ne autobus te gjithe pasagjeret qe po flisnin me ze te larteheshten me nje here,sikur dikush urdheroi ; -Heshtni ! Shikonin njeritjetrin te shtangur dhe te habitur se si ndodhnin keto gjera ..Pastajfilluan perseri bisedimet por me ze shume te ulet sikur te kish ne autobuzndonje te semure qe s'duhej ti prishej qetesia .Ky qe populli i thjeshte qevuante jashte burgjeve si edhe une, populli tim, trim dhe i mashtruar.Mendimin e kisha te fiksuar te nena , reagimin dhe deshperimin e saj kur tamerrte vesh transferimin tim ne burgun e Burrelit.Kur arritem ne Milot,autobuzi ndaloi per pushimin e pare.Pasagjeret zbrite te pinin cigare.Duke pare ata njeres te thjeshte ,te lire fizikisht se moralisht ishim njesoj,duke thithur cigaren ,mu cfaq deshira qe edhe une te tymosja nje cigare me ta. U thashe rojeve qe me shoqeronin,a qe e mundur qe te me linin edhe mua per te tymosur nje cigare nje jashte?Dola e shoqeruar dhe pa dhene muhabet,e porositur per kete qysh mepare.Pashe qe sapo kish mbrritur edhe autobuzi I estrades se Shkodres.Aktoret me ate humorin e tyre profesionist qeshnin me njeri tjtrin dhe gjithe humor flisnin me ze te larte.Dikush utregoi per mua dhe e qeshura e tyre u pre.Me shikonin me habi dhe dickabisedonin me njeri tjetrin me ze shume te ulet.Me shihnin me habi e dhimbje.Dikushtundte koken sikur pyeste vet vehten: -C'ndodh keshtu ?..........Une nuk utrondita fare ,perkundrazi e ndjenja vehten krenare dhe kete krenarimundohesha ta tregoja ne cdo cast.Me denonin komunistet,kriminelet, llumi i kombit qe kish uzurpuar pushtetin legjitim. Isha krenare dhe me kete krenarishijona ato ore te pakta lirie,edhe pse me shoqeronin policet me pushkeautomatike.U ndjeva e lire per pake ore, jashte mureve te qelise.Kur arritem ne Burgun e Burrelit,na priste nen drejtori,sepse qe e diele dhedrejtori nuk ishte aty.Ne ate kohe ne Burrel qe edhe Musine Kokalari..Te nesermen kur erdhi drejtor i burgut Dino,me pa qe isha me Musinene ( edhe dy gra te tjera), dhe qendron per nje cast mendohet dhe me thote : Urdheri nga Tirana eshte qe ti te ishee izoluar me vehte ketu,dhe na morri te katrave per te na treguar qeline qeqe caktuar per mua.Por-vazhdoi nen drejtori nuk e dija kete gje,tani eshte e kotevazhdoni te rrini bashke.Burgu i Burrelit eshte i futur ne grope dhe i rethuar me shkurre.Kishte njelageshti te paimagjinushme,muret kullonin uje dhe ishin te zbutur,llac igjalle.Klima e vete qytetit ishte shume e ftohte. Per fat ate dite qe shkova une kish dale dielli,por ne darke filloi te binte bore. Une e infektuar neqelite e burgut te Tiranes me zgjebe dhe morra,duhej qe tepastrohesha.Doktori i burgut, Lush Pogu, i denuar edhe ai,me dha mjekimet eduhura.Zoti I Madh me ruajti qe nuk mora pleurit,ngaqe isha e detyruar qe telahesha perjashta ne debore. Hava Golemi dhe Xhemo Ahmeti, mbanin dy carcafe per te me mbrojtur nga era dhe ngrica,kurse Musineja me hidhte uje tengrohte ndersa lahesha.Ne pranvere Musineja dhe dy grate e tjera u transferuan per ne burgun eTiranes.Kur u komunikuan transferimin ,Musineja u kthye nga une dhe me tha:Rita, si do te te le ty vetem ne kete sketerre ? Une i thashe: Musine,mendovetem nenen tende te moshuar,qe ka kaqe kohe pa te pare,pse gjer ketu nukvinte dot,une do ta kaloj ashtu si e kalove ti.U ndame me perqafime e te perlotura mbeta vetem ! E vetmja femer ne ateburg.Nje dite kur dola ne oborr,ne oren e daljes, pashe rojet qe po ngacmonin mekembe nje zog dallandysheje te rene ne nje pellg uji. U thashe rojeve qe temerrja zogun dhe ata me lane,duke me thene qe ay po ngordhte.Kur u ktheva ne qeli,e pastrova zogun dhe e mbeshtolla me nje cope te leshte,e futa ne gjoksin tim dhe fjeta me te.Ne mengjez kur u zgjova,zogu filloi te levizte,e mora ne dore pertypa njecope krothe buke qe me kish mbetur nga darka dhe me gjuhen time ja dhashe ne sqep,pastaj perseri mbusha gojen me uje dhe i jepja zogut te pinte.Per njekohe vazhdova ta ushqeja zogun ne kete menyre.Pata nxjerre pak lesh ngadysheku dhe ne nje kutiiI pata bere nje vend si cerdhe duke e mesuar qe teflinte aty.E mbanja prane kokes time dhe pata vene emrin Cici,sa here qedonte per te ngrene me pickonte te faqia dhe hapte sqepin.Dallandyshja u sherua.Shpetoi ! Filloi te fluturonte neper qeli,kur diljajashte ne oborr per ajrim ,e merja me vete.Ajo qendronte ne supin tim,fluturonte pakdhe kthehej perseri tek une.Historine e dallandyshes e moren vesh te gjithe.Nje dite erdhi per inspektim nje komision nga Tirana,ndermjet tyre edheprokurori Kulla Kullai.He,me thote, si je tani ? A te kane ardhur trute ne koke ? Une iu pergjigja:-Nuk me kane ikur ndonjehere, I kam patur perhere ne vend e top fare. .Mire ,mire -me thote Kulla Kullai-me kane thene qe ke nje zogdallandysheje,ku e ke?Une thirra : -Cici!Cici! Dallandyshja erdhi dhe qendroi mbi supin tim dhe duke cicerritur hapte sqepin,une e ushqeva.Ata sa qene u habiten! Interesante-tha prokurori,preja krahet qe te mos te ike .Une me njehere i kunderpergjigjem -:Une kete zog e rrita qe te fluturoje i lire,sepse tani me shume se kurre ekuptoj dhe e ndjej se sa e vlefshme eshte lirija .Ay heshti dhe u pame me njeri tjetrin ne sy.Iku duke me thene :-Mire,mire...Nje dite kur u cova ne mengjes e thirra dallandyshen,por ajo nuk mupergjigj.E thirra ,e thirra,por me kot, ajo u zhduk dhe su pa me .E qava diteme radhe,isha e bindur se ajo do te kthehej,por me kot,mundohesh ta bindjaveten se ajo kish fluturuar nga dritarja me hekura dhe nuk e ka gjetur dotrrugen qe te kthehej,ne fund te fundit ,ky qe qellimi im,qe ta shpetojanga vdekja dhe ta bena qe te fluturonte e lire. Ashtu sic deshiroja per veten time dhe popullin tim.Njezet minuta larg burgut qe lumi.Ne nje pjese te bregut drejtoria eburgut,kishte mbjelle zarzavate,qepe,domate ,speca etj.tje punonin disa teburgosur.Kur erdh pranvera , i kerkova drejtorit te burgut qe te me nxirrteedhe mua per te punuar jashte.Nuk eshte pune qe e ben dot ti,me tha drejtori,por une insistova shume dhe ukerkova qe ta provoja nje here,po qe se nuk arrija normen , atehere le terrija ne burg. Ai u bind dhe urdheroi qe te dilja ne pune. Fillova tepunoja jashte me gjith forcat e mija,ne menyre qe te qendroja jashte neajer te paster.Atje punonin edhe dy te burgosur te tjere por kishim urdherqe te mos komunikonim me njeri tjetrin bile as edhe te pershendeteshim, apote benim ndonje shenje.Mbas disa muajsh ,nje dite mu mbarua uji i pishem qe kisha me vete dheshkova per te pire ne nje pellg uji te porsaformuar nje nate me pare , ngarrjedhja e ujit qe qe mbledhur per te vaditur token.Uji qe i kulluar,i paster si kristal,ne fund kish myshk.Nuk kaluan shume ore dhe ne tere trupin mushkaktua nje ortikaria,fillova te dridhesha nga te ftohtet dhe me hipitemperatura. E durova kete gjendje dhe nuk fola.Kur u ktheva ne burrg,bera dush me uje te ftohte per uljen etemperatures.Te nesermen ne pune me ndodhi e njejta gje.Diten e trete nukrezistova me.Temperatura arriti 41-42. Kalova ne gjendje koma per nje muaj e me shume .Vetem nje here mu duk sikur policet po me gjuanin me shkelma ne koke,dheme ze te keputur u thashe ,mos me shkelmoni,ne fakt ata po me luaninkoken,dhe kur une fola i thane njeri tjetrit qenka gjalle akoma.Kur me ra temperatura,u perpoqa te cohesha pa kuptuar se c'me kishtendodhur,e ndjeva veten te pafuqishme dhe u rrezova.Nderkaqe erdhi doktori i burgut ( I burgosur edhe ai ) Lush Pogu. Kur me pame tha :-E hodhe Rita,kalove malaria perniciosa tropicale , nje ne njeqind shpetojne ti e pate kete fat ne saje te nje personi qe porositi ilacet ne Itali dheshpetove. Ti dha Viktor Daragjati , qe pati te njejten gje.Me von mora veshse personi qe Vangjel Manushi i burgosur.Kur fillova te marr veten , erdhi drejtori i burgut dhe me tha :- Me erdhikeq persa kalove, por une te betohem ,lajmerova Tiranen qe te tetransportonim ne spital, por ata me thane:- Aty te ngordhe dhe ta varrosni teqershija , peme qe s'bente kokra dhe ku varrosnin te burgosurit e vdekur.Une ne ate kohe isha 21 vjec.Me vone mora vesh se ne burgun e Burelit kishin sjelle edhe babane.I kerkova drejtorit te ri , (I me parshmi Dinoja qe transferuar ) , qe te melejonte te takohesha me tim Ate . Ai me tha qe nuk lejohej ,por duke shkelurrregullin,do te bente nje perjashtim me inisiativen e vet..Ishte e shtune 4 pasdite,kur u takova me babane. Ai me shtrengoi fort pasgjoksit te tij duke mbajtur ngasherimin, me tha : -Ja tani edhe une jam ketume ty .Ky qe i vetmi ngushellim per te, s'kish se cfar te bente tjeter. Kur erdhimamaja nga Tirana per ne takim,na lejuan qe te dilnim te dy. Mamaja kur napa tha me ze te dridhur : -Tu befte kurban mamaja , qenke tretur.Babai iupergjigj se eshte shume mire tani,ti duhet te ndezesh qirinj ne kisha dhexhami , pse kete cupe e kemi peshqesh per here te dyte.E shkreta nene sa ka vuajtur edhe ajo per shkakun tone..Gjate kohes ne Burrel na jepnin supe me oriz,por orizi kishte me shume krimbase sa kokra orizi , siduket zevendesonin mishin.Partia ushqente me mish tedenuarit politike.Ata qe kishin ndihmen nga familja e kalonin me ndryshe,porata qe s'kishin (shumica ) , jo vetem qe hanin racionin e tyre , por kur qellonte qe vdiste shoku nuk e tregonin deri sa te mernin racionin egjelles se tij .Kur nje here moren vesh nje rast te tille ,policet ,sicishte rasti qe pat spiunuar nje malesor nga Veriu,nje spiun i burgosur, BajramMaliku ,quhej, e izoluan te burgosurin fatzi qe nuk pat treguar menjeher per tevdekurin dhe e lane per dite te tera ne qeli vetem me 50 gram buke thate dhenje tas uje..Mbas disa vjetesh me transferuan nga Burreli per ne Tirane. Me shpune nepunishten e artizanatit te te burgosurve, atje pata njohur nje malesore ngaZadrima, Prenen,e cila kishte patur kontakt me diversantet,sic quheshin ne ate kohe, luftetaret e lirise qe vinin nga bota perendimore , Prenen e patenzbuluar dhe e kishin arrestuar,por pastaj e kishin liruar pasi i kishin marrepremtimin qe kjo do te bashkepunonte me sigurimin qe te zinindiversantet.Por Prena qe s'ishte e asaj kategorie spiunesh, vertet shkontelajmeronte sigurimin ,por ne te njejten kohe u gjente shteg diversanteve qete canin rrethimin,kjo pune vazhdoi me vite.Me ne fund ne nje rast kursigurimi qe i sigurte se I kishin kapur diversantet, ngelen me gisht negoje,se diversantet qene larguar,Prena s'mundi te shpetonte veten.Earrestuan dhe me pas e paten zhveshur lakuriq , i leshuan floket , me duar te lidhura prapa e hipen mbi nje gomar per se prapi dhe e shetiten neper fshatte shoqeruar me nje tellall me loder qe grishte fshataret per ta pare. Pernje malsore,vdekja qe mjalte para ketij poshterimi qe benin komunistetanetaret e PPSH-se. pa dallim.Llum I kombit,horra e rrugace te zbritur ngamali.Kur nje here pat ardhur ne burg nje komision,ne mes tyre qe edhe shefi Izhdukjes se krimeve ( qe qe vete kriminel ).i cili merrej me zbulimin ediversanteve, kur pa Prene na u drejtua neve duke na thene :- E dini c'na kapunuar neve kjo ? Me vite na ka tallur dhe sjelle verdalle ,dhe na tregoihistorine...Mendje miza , tru gomari, kujtoi se ne do ta perbuznim Prenen. Perkundrazipatem respekt dhe admirim per te....Rrefehet:..Rita Sami Koci(Koka)Genci keto jane disa fragmente nga kujtimet e mija qe po i shkruaj neAthine,here pas here do te ti dergoj,Ti rradhiti kronologjikisht. Rita.Shkurt per Rita Koci ( Koka ).
Rita Sami Koka ka lindur ne Firence te Italise ne vitin 1930,Eshte e bija e ishKolonelit Sami Koka zevendes kryetar i shtatmadhorise mbreterore,dhekomandant i pergjithshem i Rojes Mbreterore te Kufirit dhe i Finances.Idenuar edhe ai me 30 vjet burg ne Burrel nga gjykata Speciale e marsit te1945-ses .Rita pas lirimit nga Burgu u martua me Xhoxh Kocin i denuarpolitik qysh ne moshe te re 1946. Rites iu vra djali i vetem kur e patushtar ne brigaden e punes.Tani ka tre cupa.Jeton ne Athine me njeren prej tyre te martuar me nje arkitekt . Rita pas burgut kaloi edhe disa vitete tjera e internuar ne Kulle te Durresit me gjithe familjen e saj.Ne vitin 1998 ajo u largua perfundimisht nga Shqiperia,per te cilen patvuajtur aq shume. Jeton e semure ne Athine duke shkruar kujtimet e saj.
(vijon)
Tuesday, June 27, 2006
Bota e Gruas Shqiptare-RAIMONDA MOISIU SJELL KUJTIMET-DITARIN E NJE SHQIPTAREJE TE VECANTE
RAIMONDA MOISIU SJELL:
Rrefimet e Rites-Pjesa e dyte-Ditari i Rita Sami Kokes
Nese nje popull nuk njeh dhimbjen ,nuk do te jete ne gjendje te njohe lumturine!
KUJTIME TE HIDHURA DHE TE PAHARRUARA
Nje shtese e rrefimeve te Rita Kokes, ne vazhdim te shkrimit "Kujtime te hidhura dhe te paharrura".
24 dhjetor 1950..Darka e Krishtlindjes , ju luta nje polici ( qe qe shpirt njeriu) te me jepte nje dege peme jeshile,dhe i dhashe fjalen se cfardo qe te me ndodhte , nuk do te tregona kurre qe ma dha ai.
Ymeri ( keshtu quhej ) ma solli degen jeshile dhe une improvizova nje peme me pake zbukurime ( arra , geshtenja qe me kishte sjelle mamaja Ne ate kohe ne biruce me mua ishte edhe nje doktoreshe ruse e bardhe Katerina Menzer Baldini, E ikur nga Rusija ne kohen e revolucionit,studimet i pat mbaruar ne zvicer,e martuar me nje Italian dhe ne ato kohe jetonin ne Fier.Njerin djale e kish gazetar kurse nje tjeter i qe vrare gjate luftes ne Itali..Nate kohe ishte 75 vjece dhe me thonte se nuk ja kishte marre mendja kurre qe mund te kishte shoqe konfidente nje vajze te moshes time , 20 vjece.Me therriste "edelwais" (nje lloj lule qe rritet ne alpe dhe nuk vyshket kurre),Ti-me thoshte s’ke per tu plakur kurre,me optimizmin qe ke .
Mbasi e bera pemen,po e admironim bashke,Katerina me perqafoi dhe me tha : -Une kam pare peme madheshtore dhe te pasura me fruta e lule ,por me te bukur se kjo nuk kam pare kurre.Afer mbremjes ndersa po flisnim te dyja , vjen toger Mitati ( Lamaj ).duke kenduar internacionalen.Hap deren dhe hyn brenda ne biruce
-Hej- c’fare beni ju te dyja ?
Nderkaq, pa bishtakun e pemes,
- Po kjo ceshte ?-tha .
-Dege peme- I thashe.
-Kush ta dha ?..E gjeta ne plehra -ju pergjigja..
Roja qe me kish dhene degen e pemes, rrinte prapa Mitatit , qe zbehur dhe I kishte ikur fytyra .
-Ma jep mua ,- me tha Mitati.
Une mora degen hoqa te gjitha c’ kisha vene si zbukurim e shkunda dhe ja hodha ne kembet.
Mitati i nxehur me thote:
- Qenit i hidhet te kembet .. !
Une s'fola,ai mu kthye ,
-Ti duhet ta kuptosh se ku gjindesh.
-Oh , ate e kam kuptuar qe diten e arrestimit dhe vazhdimisht.
Pastaj oficeri iu kthye rojes:
-Ti merre ,lidhe dhe mos e liro derisa te tregoje se kush ja ka dhene degen e pemes.
Roja me lidhi por nuk mi shtrengoi hekurat.Atehere e morri persiper Mitati detyren dhe mi shtrengoi hekurat aq sa filluan te me enjten dhe te me dhimbnin. Kur iku Mitati roja u kthye dhe mi hoqi hekurat. Duart ishin fryre si dy trungje te mbufatur prej ujit,Katerina , filloi te me bente kompresa me uje te ftohte.
-U trembe - e pyeta rojen ?
-Jo !,-me tha-isha I bindur se nuk do te flisje,po ku i dihet ? Por kur te pashe duart e enjtura dhe te fryra ,thashe :
-Bo ,bo, Ymer e hengre kesaj radhe .
-Po si mund ta beja une nje gje te tille ,ti me bere nder dhe une te ta shperbleja me poshtersi ?!- i thashe Ymerit.
Pas nje kohe, pa pemen ,na mbuloi trishtimi te dyjave,mua dhe Katerinen.Siper nesh ishin te denuarit e tjere ,dhe papritur ndigjuam te qeshura dhe kenge,.Filluan te therrisnin me ze te larte Urime dhe pershumevjet! Filluan te kendojne ne kor kengen e Krishtlindjes,ishin djem te rinj ,nder ta edhe Xhorxh Koci,burri im I ardhshem ne ate kohe.
Ato qe benin komunistet,antaret e P.P.SH.pa perjashtim, nuk jane bere as ne Mathausen apo Buchenwald.Le te tregojne te denuarit e Vlocishtit,Jubes,Bedenit,Spacit ,Urres se Bonos e sa e sa kampeve te tjere te shfarosjes. Merita Sokoli ,nje nga sopranot me te talentuar te Shqiperise,njesoj si Tefta Tashko ,u arrestua per politike dhe u torturua gjat hetuesise ne menyren me cnjerezore.E lidhur me hekura,duar e kembe e paten varur ne nje cengel vetem sa i takonin majat e gishtave, e lane ashtu per dite te tera.Sic qe e varur i erdhen periodat.Filloi te qante duke shtrenguar kembet. Kur hyri roja, ajo filloi t'i thoshte :-Jo ,,jo ! Te lutem mos hyre !.Kur aihyri e e pa ne ate gjendje, qeshi si kafshe.Pse qene te tille qener!.Ne Burgun e Burrelit ish i denuar edhe Gjergj Kokoshi ,i semure me TBC. E kishin izoluar vetem.Nje dite nje i burgosuriI futi poshte deres nje cope leter per ta pershendetur e per ti dhene kurajo.Dikush e spiunij dhe e izoluan ne nje qeli padyshek,pa ndrresa dhe e lane vetem me buke thate dhe uje. Ishte dimer dhe ne Burrel bente shume ftohte.( Ai qe e pat spiunuar ishte nje Cam ne mos harroj quhej Dino ).Keshtuqe Gjergji morri pleurit dhe ne te njejten kohe u cmend.Me von i cuan rrobat,por ai zhvishej dhe shtrihej ne cimento.Gjithe kohen luste Zotin dhe shenjtoret pastaj shante Enver Hoxhen qe dikur as qe e pat perfillur si njeri dhe intelektual.Therriste nenen e tij.Nuk pushonte se foluri dite e nate gjersa i iku zeri dhe jeta bashke.Une e kisha afer qelise time dhe e degjoja ,me vinte keq per te , por nuk duroja dot.Vija duart nder veshe dhe ashtu rrija me ore te tera gjersa te me zinte gjumi.Kur vdiq e mora vesh nga rojet. Dhe fillova te qanja si femije,nuk e njihja as edhe nuk e kisha pare ndonjehere, por e qava si njeri me shpirt qe humbi jeten nen torturen e xhelatve te PPSH-se.
I shkruaj si me vijne ne kujtese keto kujtime te hidhura e te paharruara!
Miku i jone , kishte shkruar nje novele shume te bukur ku e pershkruante Shqiperine si nje shqiponje te lidhur ne pranga dhe te gjakosur nga gjaku i te vrareve.Ma pat treguar qe ta shihja nga forma letrare ( ai ishte 16 vjec dhe une 18).Novela me pelqeu shume dhe I thashe sikur te kishim mundesi e te shkruanim shume kopje si kjo dhe ti shperndanim,.Ai e pelqeu kete mendimin tim dhe beri si i thashe une. Ky trakt u shumefishua dhe u shpernda ,fillimisht ne Shkoder.Ne Tirane e shperndau Lluka Dindi qe edhe ay ishte 16 vjec nxenes ne teknikumin financiar . Ne fillim u arrestua Ndoc Larja,pastaj Lluka , Amiku,Petro Konomi dhe une nja tre kater muaj me von.Kur na nxoren ne gjyqin ushtarak si grup,me pyeten ne se i njihja pjestaret e tjere. U thashe : Jo! As i njoh as i kam pare ndonjehere. Ne grup ne gjyq qe futur edhe Bardhyl Dindi , kot se koti , qe pervec Llukes qe kish te bente me te ,asnjeri prej te akuzuarve nuk e njihte dhe as e kishin pare si fytyre. Bardhyli tha per mua qe nuk me njihte vecse si fytyre qe me kish pare ne gjimnaz.Dhe prokurori nje oficer madhor ikomunisteve,me thote : -Sigurisht qe nuk i njeh,kryetari ri gjithmon I panjohur .Pasi mbaruan disa senca,u dhane denimet ,Ne fund prokurori filloi te na pyeste se cfare kishim per te thene per fjale te fundit,une I thashe :
- Asgje !
- Si ? Me thote- e quan te drejte denimin ?
- Jo ! Une nuk e quaj aspake te drejte , por fjala time nuk ndryshon asgje,ju vendosnu vete ,si ju vjen per shtat,dhe per kete nuk ju kerkoj meshire.!Vite me vone kur u takova me babane ne burgun e Burrelit,mes te tjerash me terhoqi veshin me ledhatim dhe duke buzeqeshur me tha :
-Mos u trego kokeforte ketu ne Burrel, si ne gjyq.
Une - i thashe duke e perqafuar:
- Nuk jam koke forte baba, por padrejtesia me revolton.
Babai me shtrengoi fort pas gjoksit dhe perseri mbajti te qaret qe po i shperthente..Une i pashe vetem syte e perlotur.
Rrefimet e Rites-Pjesa e dyte-Ditari i Rita Sami Kokes
Nese nje popull nuk njeh dhimbjen ,nuk do te jete ne gjendje te njohe lumturine!
KUJTIME TE HIDHURA DHE TE PAHARRUARA
Nje shtese e rrefimeve te Rita Kokes, ne vazhdim te shkrimit "Kujtime te hidhura dhe te paharrura".
24 dhjetor 1950..Darka e Krishtlindjes , ju luta nje polici ( qe qe shpirt njeriu) te me jepte nje dege peme jeshile,dhe i dhashe fjalen se cfardo qe te me ndodhte , nuk do te tregona kurre qe ma dha ai.
Ymeri ( keshtu quhej ) ma solli degen jeshile dhe une improvizova nje peme me pake zbukurime ( arra , geshtenja qe me kishte sjelle mamaja Ne ate kohe ne biruce me mua ishte edhe nje doktoreshe ruse e bardhe Katerina Menzer Baldini, E ikur nga Rusija ne kohen e revolucionit,studimet i pat mbaruar ne zvicer,e martuar me nje Italian dhe ne ato kohe jetonin ne Fier.Njerin djale e kish gazetar kurse nje tjeter i qe vrare gjate luftes ne Itali..Nate kohe ishte 75 vjece dhe me thonte se nuk ja kishte marre mendja kurre qe mund te kishte shoqe konfidente nje vajze te moshes time , 20 vjece.Me therriste "edelwais" (nje lloj lule qe rritet ne alpe dhe nuk vyshket kurre),Ti-me thoshte s’ke per tu plakur kurre,me optimizmin qe ke .
Mbasi e bera pemen,po e admironim bashke,Katerina me perqafoi dhe me tha : -Une kam pare peme madheshtore dhe te pasura me fruta e lule ,por me te bukur se kjo nuk kam pare kurre.Afer mbremjes ndersa po flisnim te dyja , vjen toger Mitati ( Lamaj ).duke kenduar internacionalen.Hap deren dhe hyn brenda ne biruce
-Hej- c’fare beni ju te dyja ?
Nderkaq, pa bishtakun e pemes,
- Po kjo ceshte ?-tha .
-Dege peme- I thashe.
-Kush ta dha ?..E gjeta ne plehra -ju pergjigja..
Roja qe me kish dhene degen e pemes, rrinte prapa Mitatit , qe zbehur dhe I kishte ikur fytyra .
-Ma jep mua ,- me tha Mitati.
Une mora degen hoqa te gjitha c’ kisha vene si zbukurim e shkunda dhe ja hodha ne kembet.
Mitati i nxehur me thote:
- Qenit i hidhet te kembet .. !
Une s'fola,ai mu kthye ,
-Ti duhet ta kuptosh se ku gjindesh.
-Oh , ate e kam kuptuar qe diten e arrestimit dhe vazhdimisht.
Pastaj oficeri iu kthye rojes:
-Ti merre ,lidhe dhe mos e liro derisa te tregoje se kush ja ka dhene degen e pemes.
Roja me lidhi por nuk mi shtrengoi hekurat.Atehere e morri persiper Mitati detyren dhe mi shtrengoi hekurat aq sa filluan te me enjten dhe te me dhimbnin. Kur iku Mitati roja u kthye dhe mi hoqi hekurat. Duart ishin fryre si dy trungje te mbufatur prej ujit,Katerina , filloi te me bente kompresa me uje te ftohte.
-U trembe - e pyeta rojen ?
-Jo !,-me tha-isha I bindur se nuk do te flisje,po ku i dihet ? Por kur te pashe duart e enjtura dhe te fryra ,thashe :
-Bo ,bo, Ymer e hengre kesaj radhe .
-Po si mund ta beja une nje gje te tille ,ti me bere nder dhe une te ta shperbleja me poshtersi ?!- i thashe Ymerit.
Pas nje kohe, pa pemen ,na mbuloi trishtimi te dyjave,mua dhe Katerinen.Siper nesh ishin te denuarit e tjere ,dhe papritur ndigjuam te qeshura dhe kenge,.Filluan te therrisnin me ze te larte Urime dhe pershumevjet! Filluan te kendojne ne kor kengen e Krishtlindjes,ishin djem te rinj ,nder ta edhe Xhorxh Koci,burri im I ardhshem ne ate kohe.
Ato qe benin komunistet,antaret e P.P.SH.pa perjashtim, nuk jane bere as ne Mathausen apo Buchenwald.Le te tregojne te denuarit e Vlocishtit,Jubes,Bedenit,Spacit ,Urres se Bonos e sa e sa kampeve te tjere te shfarosjes. Merita Sokoli ,nje nga sopranot me te talentuar te Shqiperise,njesoj si Tefta Tashko ,u arrestua per politike dhe u torturua gjat hetuesise ne menyren me cnjerezore.E lidhur me hekura,duar e kembe e paten varur ne nje cengel vetem sa i takonin majat e gishtave, e lane ashtu per dite te tera.Sic qe e varur i erdhen periodat.Filloi te qante duke shtrenguar kembet. Kur hyri roja, ajo filloi t'i thoshte :-Jo ,,jo ! Te lutem mos hyre !.Kur aihyri e e pa ne ate gjendje, qeshi si kafshe.Pse qene te tille qener!.Ne Burgun e Burrelit ish i denuar edhe Gjergj Kokoshi ,i semure me TBC. E kishin izoluar vetem.Nje dite nje i burgosuriI futi poshte deres nje cope leter per ta pershendetur e per ti dhene kurajo.Dikush e spiunij dhe e izoluan ne nje qeli padyshek,pa ndrresa dhe e lane vetem me buke thate dhe uje. Ishte dimer dhe ne Burrel bente shume ftohte.( Ai qe e pat spiunuar ishte nje Cam ne mos harroj quhej Dino ).Keshtuqe Gjergji morri pleurit dhe ne te njejten kohe u cmend.Me von i cuan rrobat,por ai zhvishej dhe shtrihej ne cimento.Gjithe kohen luste Zotin dhe shenjtoret pastaj shante Enver Hoxhen qe dikur as qe e pat perfillur si njeri dhe intelektual.Therriste nenen e tij.Nuk pushonte se foluri dite e nate gjersa i iku zeri dhe jeta bashke.Une e kisha afer qelise time dhe e degjoja ,me vinte keq per te , por nuk duroja dot.Vija duart nder veshe dhe ashtu rrija me ore te tera gjersa te me zinte gjumi.Kur vdiq e mora vesh nga rojet. Dhe fillova te qanja si femije,nuk e njihja as edhe nuk e kisha pare ndonjehere, por e qava si njeri me shpirt qe humbi jeten nen torturen e xhelatve te PPSH-se.
I shkruaj si me vijne ne kujtese keto kujtime te hidhura e te paharruara!
Miku i jone , kishte shkruar nje novele shume te bukur ku e pershkruante Shqiperine si nje shqiponje te lidhur ne pranga dhe te gjakosur nga gjaku i te vrareve.Ma pat treguar qe ta shihja nga forma letrare ( ai ishte 16 vjec dhe une 18).Novela me pelqeu shume dhe I thashe sikur te kishim mundesi e te shkruanim shume kopje si kjo dhe ti shperndanim,.Ai e pelqeu kete mendimin tim dhe beri si i thashe une. Ky trakt u shumefishua dhe u shpernda ,fillimisht ne Shkoder.Ne Tirane e shperndau Lluka Dindi qe edhe ay ishte 16 vjec nxenes ne teknikumin financiar . Ne fillim u arrestua Ndoc Larja,pastaj Lluka , Amiku,Petro Konomi dhe une nja tre kater muaj me von.Kur na nxoren ne gjyqin ushtarak si grup,me pyeten ne se i njihja pjestaret e tjere. U thashe : Jo! As i njoh as i kam pare ndonjehere. Ne grup ne gjyq qe futur edhe Bardhyl Dindi , kot se koti , qe pervec Llukes qe kish te bente me te ,asnjeri prej te akuzuarve nuk e njihte dhe as e kishin pare si fytyre. Bardhyli tha per mua qe nuk me njihte vecse si fytyre qe me kish pare ne gjimnaz.Dhe prokurori nje oficer madhor ikomunisteve,me thote : -Sigurisht qe nuk i njeh,kryetari ri gjithmon I panjohur .Pasi mbaruan disa senca,u dhane denimet ,Ne fund prokurori filloi te na pyeste se cfare kishim per te thene per fjale te fundit,une I thashe :
- Asgje !
- Si ? Me thote- e quan te drejte denimin ?
- Jo ! Une nuk e quaj aspake te drejte , por fjala time nuk ndryshon asgje,ju vendosnu vete ,si ju vjen per shtat,dhe per kete nuk ju kerkoj meshire.!Vite me vone kur u takova me babane ne burgun e Burrelit,mes te tjerash me terhoqi veshin me ledhatim dhe duke buzeqeshur me tha :
-Mos u trego kokeforte ketu ne Burrel, si ne gjyq.
Une - i thashe duke e perqafuar:
- Nuk jam koke forte baba, por padrejtesia me revolton.
Babai me shtrengoi fort pas gjoksit dhe perseri mbajti te qaret qe po i shperthente..Une i pashe vetem syte e perlotur.
Bota e Gruas Shqiptare-RAIMONDA MOISIU SJELL KUJTIMET-DITARIN E NJE SHQIPTAREJE TE VECANTE
RAIMONDA MOISIU SJELL:
Rrefimet e Rites-Pjesa e dyte-Ditari i Rita Sami Kokes
Nese nje popull nuk njeh dhimbjen ,nuk do te jete ne gjendje te njohe lumturine!
KUJTIME TE HIDHURA DHE TE PAHARRUARA
Nje shtese e rrefimeve te Rita Kokes, ne vazhdim te shkrimit "Kujtime te hidhura dhe te paharrura".
24 dhjetor 1950..Darka e Krishtlindjes , ju luta nje polici ( qe qe shpirt njeriu) te me jepte nje dege peme jeshile,dhe i dhashe fjalen se cfardo qe te me ndodhte , nuk do te tregona kurre qe ma dha ai.
Ymeri ( keshtu quhej ) ma solli degen jeshile dhe une improvizova nje peme me pake zbukurime ( arra , geshtenja qe me kishte sjelle mamaja Ne ate kohe ne biruce me mua ishte edhe nje doktoreshe ruse e bardhe Katerina Menzer Baldini, E ikur nga Rusija ne kohen e revolucionit,studimet i pat mbaruar ne zvicer,e martuar me nje Italian dhe ne ato kohe jetonin ne Fier.Njerin djale e kish gazetar kurse nje tjeter i qe vrare gjate luftes ne Itali..Nate kohe ishte 75 vjece dhe me thonte se nuk ja kishte marre mendja kurre qe mund te kishte shoqe konfidente nje vajze te moshes time , 20 vjece.Me therriste "edelwais" (nje lloj lule qe rritet ne alpe dhe nuk vyshket kurre),Ti-me thoshte s’ke per tu plakur kurre,me optimizmin qe ke .
Mbasi e bera pemen,po e admironim bashke,Katerina me perqafoi dhe me tha : -Une kam pare peme madheshtore dhe te pasura me fruta e lule ,por me te bukur se kjo nuk kam pare kurre.Afer mbremjes ndersa po flisnim te dyja , vjen toger Mitati ( Lamaj ).duke kenduar internacionalen.Hap deren dhe hyn brenda ne biruce
-Hej- c’fare beni ju te dyja ?
Nderkaq, pa bishtakun e pemes,
- Po kjo ceshte ?-tha .
-Dege peme- I thashe.
-Kush ta dha ?..E gjeta ne plehra -ju pergjigja..
Roja qe me kish dhene degen e pemes, rrinte prapa Mitatit , qe zbehur dhe I kishte ikur fytyra .
-Ma jep mua ,- me tha Mitati.
Une mora degen hoqa te gjitha c’ kisha vene si zbukurim e shkunda dhe ja hodha ne kembet.
Mitati i nxehur me thote:
- Qenit i hidhet te kembet .. !
Une s'fola,ai mu kthye ,
-Ti duhet ta kuptosh se ku gjindesh.
-Oh , ate e kam kuptuar qe diten e arrestimit dhe vazhdimisht.
Pastaj oficeri iu kthye rojes:
-Ti merre ,lidhe dhe mos e liro derisa te tregoje se kush ja ka dhene degen e pemes.
Roja me lidhi por nuk mi shtrengoi hekurat.Atehere e morri persiper Mitati detyren dhe mi shtrengoi hekurat aq sa filluan te me enjten dhe te me dhimbnin. Kur iku Mitati roja u kthye dhe mi hoqi hekurat. Duart ishin fryre si dy trungje te mbufatur prej ujit,Katerina , filloi te me bente kompresa me uje te ftohte.
-U trembe - e pyeta rojen ?
-Jo !,-me tha-isha I bindur se nuk do te flisje,po ku i dihet ? Por kur te pashe duart e enjtura dhe te fryra ,thashe :
-Bo ,bo, Ymer e hengre kesaj radhe .
-Po si mund ta beja une nje gje te tille ,ti me bere nder dhe une te ta shperbleja me poshtersi ?!- i thashe Ymerit.
Pas nje kohe, pa pemen ,na mbuloi trishtimi te dyjave,mua dhe Katerinen.Siper nesh ishin te denuarit e tjere ,dhe papritur ndigjuam te qeshura dhe kenge,.Filluan te therrisnin me ze te larte Urime dhe pershumevjet! Filluan te kendojne ne kor kengen e Krishtlindjes,ishin djem te rinj ,nder ta edhe Xhorxh Koci,burri im I ardhshem ne ate kohe.
Ato qe benin komunistet,antaret e P.P.SH.pa perjashtim, nuk jane bere as ne Mathausen apo Buchenwald.Le te tregojne te denuarit e Vlocishtit,Jubes,Bedenit,Spacit ,Urres se Bonos e sa e sa kampeve te tjere te shfarosjes. Merita Sokoli ,nje nga sopranot me te talentuar te Shqiperise,njesoj si Tefta Tashko ,u arrestua per politike dhe u torturua gjat hetuesise ne menyren me cnjerezore.E lidhur me hekura,duar e kembe e paten varur ne nje cengel vetem sa i takonin majat e gishtave, e lane ashtu per dite te tera.Sic qe e varur i erdhen periodat.Filloi te qante duke shtrenguar kembet. Kur hyri roja, ajo filloi t'i thoshte :-Jo ,,jo ! Te lutem mos hyre !.Kur aihyri e e pa ne ate gjendje, qeshi si kafshe.Pse qene te tille qener!.Ne Burgun e Burrelit ish i denuar edhe Gjergj Kokoshi ,i semure me TBC. E kishin izoluar vetem.Nje dite nje i burgosuriI futi poshte deres nje cope leter per ta pershendetur e per ti dhene kurajo.Dikush e spiunij dhe e izoluan ne nje qeli padyshek,pa ndrresa dhe e lane vetem me buke thate dhe uje. Ishte dimer dhe ne Burrel bente shume ftohte.( Ai qe e pat spiunuar ishte nje Cam ne mos harroj quhej Dino ).Keshtuqe Gjergji morri pleurit dhe ne te njejten kohe u cmend.Me von i cuan rrobat,por ai zhvishej dhe shtrihej ne cimento.Gjithe kohen luste Zotin dhe shenjtoret pastaj shante Enver Hoxhen qe dikur as qe e pat perfillur si njeri dhe intelektual.Therriste nenen e tij.Nuk pushonte se foluri dite e nate gjersa i iku zeri dhe jeta bashke.Une e kisha afer qelise time dhe e degjoja ,me vinte keq per te , por nuk duroja dot.Vija duart nder veshe dhe ashtu rrija me ore te tera gjersa te me zinte gjumi.Kur vdiq e mora vesh nga rojet. Dhe fillova te qanja si femije,nuk e njihja as edhe nuk e kisha pare ndonjehere, por e qava si njeri me shpirt qe humbi jeten nen torturen e xhelatve te PPSH-se.
I shkruaj si me vijne ne kujtese keto kujtime te hidhura e te paharruara!
Miku i jone , kishte shkruar nje novele shume te bukur ku e pershkruante Shqiperine si nje shqiponje te lidhur ne pranga dhe te gjakosur nga gjaku i te vrareve.Ma pat treguar qe ta shihja nga forma letrare ( ai ishte 16 vjec dhe une 18).Novela me pelqeu shume dhe I thashe sikur te kishim mundesi e te shkruanim shume kopje si kjo dhe ti shperndanim,.Ai e pelqeu kete mendimin tim dhe beri si i thashe une. Ky trakt u shumefishua dhe u shpernda ,fillimisht ne Shkoder.Ne Tirane e shperndau Lluka Dindi qe edhe ay ishte 16 vjec nxenes ne teknikumin financiar . Ne fillim u arrestua Ndoc Larja,pastaj Lluka , Amiku,Petro Konomi dhe une nja tre kater muaj me von.Kur na nxoren ne gjyqin ushtarak si grup,me pyeten ne se i njihja pjestaret e tjere. U thashe : Jo! As i njoh as i kam pare ndonjehere. Ne grup ne gjyq qe futur edhe Bardhyl Dindi , kot se koti , qe pervec Llukes qe kish te bente me te ,asnjeri prej te akuzuarve nuk e njihte dhe as e kishin pare si fytyre. Bardhyli tha per mua qe nuk me njihte vecse si fytyre qe me kish pare ne gjimnaz.Dhe prokurori nje oficer madhor ikomunisteve,me thote : -Sigurisht qe nuk i njeh,kryetari ri gjithmon I panjohur .Pasi mbaruan disa senca,u dhane denimet ,Ne fund prokurori filloi te na pyeste se cfare kishim per te thene per fjale te fundit,une I thashe :
- Asgje !
- Si ? Me thote- e quan te drejte denimin ?
- Jo ! Une nuk e quaj aspake te drejte , por fjala time nuk ndryshon asgje,ju vendosnu vete ,si ju vjen per shtat,dhe per kete nuk ju kerkoj meshire.!Vite me vone kur u takova me babane ne burgun e Burrelit,mes te tjerash me terhoqi veshin me ledhatim dhe duke buzeqeshur me tha :
-Mos u trego kokeforte ketu ne Burrel, si ne gjyq.
Une - i thashe duke e perqafuar:
- Nuk jam koke forte baba, por padrejtesia me revolton.
Babai me shtrengoi fort pas gjoksit dhe perseri mbajti te qaret qe po i shperthente..Une i pashe vetem syte e perlotur.
Rrefimet e Rites-Pjesa e dyte-Ditari i Rita Sami Kokes
Nese nje popull nuk njeh dhimbjen ,nuk do te jete ne gjendje te njohe lumturine!
KUJTIME TE HIDHURA DHE TE PAHARRUARA
Nje shtese e rrefimeve te Rita Kokes, ne vazhdim te shkrimit "Kujtime te hidhura dhe te paharrura".
24 dhjetor 1950..Darka e Krishtlindjes , ju luta nje polici ( qe qe shpirt njeriu) te me jepte nje dege peme jeshile,dhe i dhashe fjalen se cfardo qe te me ndodhte , nuk do te tregona kurre qe ma dha ai.
Ymeri ( keshtu quhej ) ma solli degen jeshile dhe une improvizova nje peme me pake zbukurime ( arra , geshtenja qe me kishte sjelle mamaja Ne ate kohe ne biruce me mua ishte edhe nje doktoreshe ruse e bardhe Katerina Menzer Baldini, E ikur nga Rusija ne kohen e revolucionit,studimet i pat mbaruar ne zvicer,e martuar me nje Italian dhe ne ato kohe jetonin ne Fier.Njerin djale e kish gazetar kurse nje tjeter i qe vrare gjate luftes ne Itali..Nate kohe ishte 75 vjece dhe me thonte se nuk ja kishte marre mendja kurre qe mund te kishte shoqe konfidente nje vajze te moshes time , 20 vjece.Me therriste "edelwais" (nje lloj lule qe rritet ne alpe dhe nuk vyshket kurre),Ti-me thoshte s’ke per tu plakur kurre,me optimizmin qe ke .
Mbasi e bera pemen,po e admironim bashke,Katerina me perqafoi dhe me tha : -Une kam pare peme madheshtore dhe te pasura me fruta e lule ,por me te bukur se kjo nuk kam pare kurre.Afer mbremjes ndersa po flisnim te dyja , vjen toger Mitati ( Lamaj ).duke kenduar internacionalen.Hap deren dhe hyn brenda ne biruce
-Hej- c’fare beni ju te dyja ?
Nderkaq, pa bishtakun e pemes,
- Po kjo ceshte ?-tha .
-Dege peme- I thashe.
-Kush ta dha ?..E gjeta ne plehra -ju pergjigja..
Roja qe me kish dhene degen e pemes, rrinte prapa Mitatit , qe zbehur dhe I kishte ikur fytyra .
-Ma jep mua ,- me tha Mitati.
Une mora degen hoqa te gjitha c’ kisha vene si zbukurim e shkunda dhe ja hodha ne kembet.
Mitati i nxehur me thote:
- Qenit i hidhet te kembet .. !
Une s'fola,ai mu kthye ,
-Ti duhet ta kuptosh se ku gjindesh.
-Oh , ate e kam kuptuar qe diten e arrestimit dhe vazhdimisht.
Pastaj oficeri iu kthye rojes:
-Ti merre ,lidhe dhe mos e liro derisa te tregoje se kush ja ka dhene degen e pemes.
Roja me lidhi por nuk mi shtrengoi hekurat.Atehere e morri persiper Mitati detyren dhe mi shtrengoi hekurat aq sa filluan te me enjten dhe te me dhimbnin. Kur iku Mitati roja u kthye dhe mi hoqi hekurat. Duart ishin fryre si dy trungje te mbufatur prej ujit,Katerina , filloi te me bente kompresa me uje te ftohte.
-U trembe - e pyeta rojen ?
-Jo !,-me tha-isha I bindur se nuk do te flisje,po ku i dihet ? Por kur te pashe duart e enjtura dhe te fryra ,thashe :
-Bo ,bo, Ymer e hengre kesaj radhe .
-Po si mund ta beja une nje gje te tille ,ti me bere nder dhe une te ta shperbleja me poshtersi ?!- i thashe Ymerit.
Pas nje kohe, pa pemen ,na mbuloi trishtimi te dyjave,mua dhe Katerinen.Siper nesh ishin te denuarit e tjere ,dhe papritur ndigjuam te qeshura dhe kenge,.Filluan te therrisnin me ze te larte Urime dhe pershumevjet! Filluan te kendojne ne kor kengen e Krishtlindjes,ishin djem te rinj ,nder ta edhe Xhorxh Koci,burri im I ardhshem ne ate kohe.
Ato qe benin komunistet,antaret e P.P.SH.pa perjashtim, nuk jane bere as ne Mathausen apo Buchenwald.Le te tregojne te denuarit e Vlocishtit,Jubes,Bedenit,Spacit ,Urres se Bonos e sa e sa kampeve te tjere te shfarosjes. Merita Sokoli ,nje nga sopranot me te talentuar te Shqiperise,njesoj si Tefta Tashko ,u arrestua per politike dhe u torturua gjat hetuesise ne menyren me cnjerezore.E lidhur me hekura,duar e kembe e paten varur ne nje cengel vetem sa i takonin majat e gishtave, e lane ashtu per dite te tera.Sic qe e varur i erdhen periodat.Filloi te qante duke shtrenguar kembet. Kur hyri roja, ajo filloi t'i thoshte :-Jo ,,jo ! Te lutem mos hyre !.Kur aihyri e e pa ne ate gjendje, qeshi si kafshe.Pse qene te tille qener!.Ne Burgun e Burrelit ish i denuar edhe Gjergj Kokoshi ,i semure me TBC. E kishin izoluar vetem.Nje dite nje i burgosuriI futi poshte deres nje cope leter per ta pershendetur e per ti dhene kurajo.Dikush e spiunij dhe e izoluan ne nje qeli padyshek,pa ndrresa dhe e lane vetem me buke thate dhe uje. Ishte dimer dhe ne Burrel bente shume ftohte.( Ai qe e pat spiunuar ishte nje Cam ne mos harroj quhej Dino ).Keshtuqe Gjergji morri pleurit dhe ne te njejten kohe u cmend.Me von i cuan rrobat,por ai zhvishej dhe shtrihej ne cimento.Gjithe kohen luste Zotin dhe shenjtoret pastaj shante Enver Hoxhen qe dikur as qe e pat perfillur si njeri dhe intelektual.Therriste nenen e tij.Nuk pushonte se foluri dite e nate gjersa i iku zeri dhe jeta bashke.Une e kisha afer qelise time dhe e degjoja ,me vinte keq per te , por nuk duroja dot.Vija duart nder veshe dhe ashtu rrija me ore te tera gjersa te me zinte gjumi.Kur vdiq e mora vesh nga rojet. Dhe fillova te qanja si femije,nuk e njihja as edhe nuk e kisha pare ndonjehere, por e qava si njeri me shpirt qe humbi jeten nen torturen e xhelatve te PPSH-se.
I shkruaj si me vijne ne kujtese keto kujtime te hidhura e te paharruara!
Miku i jone , kishte shkruar nje novele shume te bukur ku e pershkruante Shqiperine si nje shqiponje te lidhur ne pranga dhe te gjakosur nga gjaku i te vrareve.Ma pat treguar qe ta shihja nga forma letrare ( ai ishte 16 vjec dhe une 18).Novela me pelqeu shume dhe I thashe sikur te kishim mundesi e te shkruanim shume kopje si kjo dhe ti shperndanim,.Ai e pelqeu kete mendimin tim dhe beri si i thashe une. Ky trakt u shumefishua dhe u shpernda ,fillimisht ne Shkoder.Ne Tirane e shperndau Lluka Dindi qe edhe ay ishte 16 vjec nxenes ne teknikumin financiar . Ne fillim u arrestua Ndoc Larja,pastaj Lluka , Amiku,Petro Konomi dhe une nja tre kater muaj me von.Kur na nxoren ne gjyqin ushtarak si grup,me pyeten ne se i njihja pjestaret e tjere. U thashe : Jo! As i njoh as i kam pare ndonjehere. Ne grup ne gjyq qe futur edhe Bardhyl Dindi , kot se koti , qe pervec Llukes qe kish te bente me te ,asnjeri prej te akuzuarve nuk e njihte dhe as e kishin pare si fytyre. Bardhyli tha per mua qe nuk me njihte vecse si fytyre qe me kish pare ne gjimnaz.Dhe prokurori nje oficer madhor ikomunisteve,me thote : -Sigurisht qe nuk i njeh,kryetari ri gjithmon I panjohur .Pasi mbaruan disa senca,u dhane denimet ,Ne fund prokurori filloi te na pyeste se cfare kishim per te thene per fjale te fundit,une I thashe :
- Asgje !
- Si ? Me thote- e quan te drejte denimin ?
- Jo ! Une nuk e quaj aspake te drejte , por fjala time nuk ndryshon asgje,ju vendosnu vete ,si ju vjen per shtat,dhe per kete nuk ju kerkoj meshire.!Vite me vone kur u takova me babane ne burgun e Burrelit,mes te tjerash me terhoqi veshin me ledhatim dhe duke buzeqeshur me tha :
-Mos u trego kokeforte ketu ne Burrel, si ne gjyq.
Une - i thashe duke e perqafuar:
- Nuk jam koke forte baba, por padrejtesia me revolton.
Babai me shtrengoi fort pas gjoksit dhe perseri mbajti te qaret qe po i shperthente..Une i pashe vetem syte e perlotur.
Bota e Gruas Shqiptare-ELEONORA KOKA GJOKA-NJE POEZI PER ATIN DHE NJE ARTIKULL"NDERIM MESUESIT JANO KOCI"
ELEONORA KOKA GJOKA, NJU JORK
Kaluan gjashte muaj, baba.
Kaluan gjashte muaj plot baba,
Diku ne dheun e ftohte rri larguar,
Dhe vendi jot hijen tende nuk ma ka,
Ti ike me pishmane i malluar,
Kaluan gjashte muaj jo shaka,
E vitet ashtu do rrjedhin si per here,
Ne nisem dhe te tjere me parpara,
Por ja, secili paska pase shume vlere.
Une zerin tend te qarte s’degjoj ne telefon,
Fjala jote e ngrohte shume me ka munguar,
Shikimi jot i blujte nuk shtrihet tej ne Hoston,
E s’tretet me tej valeve Skalomes kalteruar.
Shtepia pa miq ka mbetur tani,
Cdo gje rreth rri heshtur ne qetesi,
Ti rri e prehu atje ku ke shkuar,
Duke lene pas monument me miresi.
Vitet do kalojne e te gjithe do kujtojme,
Se si pate ndertuar rreth vehtes ti nje bote,
Te madhe e te bukur qe sot po lulezon,
Se kishte nje Mesues, fisnikun Niko Koke.
© Eleonora Koka-Gjoka
Nju York
4 Korrik 2006
P.S.
Duke perkujtuar babane tim, qe u largua pergjithmone ne 14 Janar 2006
ELEONORA KOKA GJOKA, NJU JORK
Jano Koci per Himaren
Shkruajne per Himaren, himariote e jo himariote, te krishtere me synim te mire dhe te tjere, me synim gjysmak. Shkruajne ata qe vetem emrin i kane degjuar Himares, ata qe frikesohen se mos ajo ju le shendetin dhe ata qe e kane zili per gjithcka qe ajo ka te trasheguar. Shkruajne nga qendra persona qe e ndjejne veten himariote, provojne penen dhe diletante nga fshatrat perreth ose me larg.
Kushdo qe ka bere dicka i urojme ta vazhdoje me tej, sepse ne fund te fundit nuk e kane materialin krejt pa vlera.
Per here te pare del per Himaren nje material ndoshta jo i plote por i sakte. Jo i plote sepse ngelet per te thene akoma per cfardo lloj studiuesi qe ja merr mendja t’i futet asaj kenaqesie. Nga qellimi qe i ka vene vetes autori, nga pikesynimi qe eshte nxjerre libri dhe nga interesi i masave qe e lexojne, vepra e eshte e mire.
Ne te gjen materiale nje student ose nje shkencetar arkeolog, historian, teolog.
I hap horizont nje gjuhetari, Te mahnit dora artistike dhe mendja e holle e autorit ne berjen e fotografive. Libri mbush me kenaqesi teper te vecante nje turist qe eshte gati te niset per t’i pare dhe per t’i ndjere ato zona te rralla.
Jano Koci eshte bir i Himares dhe e ka per nder si gjithe ne te tjeret te jete himariot.
Ne liber nuk vjen era fare politike ose ndonje reagim i thashethemeve te mediave.
Ai flet per Himaren thjesht dhe kuptohet se Himara eshte e himarioteve.
Une si Shqiptaro-Amerikane
I kam zili ata qe jane atje dhe kane shtepine, tokat e tyre. Por kur shoh ne librin e Profesor Janos tokat e mia ne Suga, ne Panorme, kullotat ne faqen e Palermos, e ndjej vehten Himariote. Ligji 7501 me te cilat Tirana na i vodhi tokat ( ne bashkepunim me bashibozuket qe ka cdo fshat ), na detyron te bejme plane vellavrasese, ose te mendojme se si ta rrezojme ate pushtet. Per te marre cfare??!!Te Drejten tone Natyrale?
Prof. Janua eshte historian i mirefillte. Edhte gjithashte arkeolog i diplomuar dhe i afirmuar. Ka qene arsimtari im, por me teper e ka karakterizuar puna studiuese. Ka pase pasion qe student dhe ky pasion i eshte rritur me vone, per te mesuar rreth orgjines sone te larget.
Petro Marko eshte shkrimtar i madh dhe me vlera, nje nga perfaqesuesit me te medhej te Himares. Por nuk i takonte atij qe te merret me origjinen, sepse ne ate fushe ai ishte si gjithe te tjeret.
Prof. Janua nuk u mjaftua me mesjeten, me kohen e Turqise, ku del nje periudhe e lavdishme e luftes se himarioteve per liri. Ai shkoi me tej, ne kohet Romake, akoma me tej ne kohen e cudirave te kaoneve nen Mbretin tone Pirro dhe e mbyll atje ku Kaonet, te bardhet e pare ne toke, fillojne jeten e tyre ne ato brigje, ne ate Riviere.
Himara eshte e lashte. Ajo e ruan vazhdimesine e jetes. Per kete ka gjurme, varre, mure, ene, vegla, te gjetura nga vete Janua. Ai, ne kohen kur une e shume te tjere s’na dilej nga uji dhe nuk largoheshim dot nga preokupimet pa kuptim te anes se detit, na ftonte atje ku germonte, pastronte, shenonte, mbeshtillte dicka dhe mendja i punonte.
Profesori krijoi muzeun e fshatit Qeparo, por muzeu i tij i vertete ndodhet i botuar ne revistat shkencore te Shqiperise, ne Muzeumet e ndryshme te Tiranes.
Ai jeten e Kaoneve, te stergjysherve tane, e ka marre ne krejt zonen e Bregdetit.
Jep te dhena edhe ne zonat e tjera ku shtrihej me pare Himara.
Nga libri nxjerim konkluzionin : Ne Himare kane jetuar Kaonet.
Kaonet jane fis shume i lashte Jeta ne Himare nuk eshte nderprere qysh 6-9 mije vjet me pare, qe kur u shfaq njeriu ne toke.
Himariotet kane levize.Kudo qe shkuan, mbreteri krijuan. Kontakti me Veriun ka qene pothuajse i vdekur per arsye te maleve Akrokeraone.Kush erdhi nga veriu, nuk pati ndonje ndikim ne menyren e jetes se himariotit. Rruget detare ishin te hapura. Kush erdhi nga deti ndikoi ne gjuhen e zakonet, solli kulture dhe civilizim
Ne Himare jeta eshte zhvilluar natyrshem.Cdo gje native u ruajt, u zhvillua, u trashegua, si raca gjuha, traditat etj.Cdo gje e ardhur nga deti, te vecuar ose kolone, bashkejetoi pa e humbur identitetin e tyre dhe sot jeton nje popull me dy gjuhe.
Sipas studimeve te Cambridge University ose te disa studiuesve amerikane, kemi edhe te njejten race ,si te ardhurit ashtu dhe vendasit ,qe per mijera vjet nuk asimiluan njeri tjetrin. Kjo ndoshta sepse mungonin ardhjet nga veriu, nderkohe qe kultura e vendasve gjithmon ka qene e manget dhe e mbeshtetur ne koncepte dhe psikologji tribale.
Himara eshte e vecante dhe megjithese Prof. Janua nuk e cileson, e nxjerr ne pah disa here. E vecanta e saj jane Venomet, ligje, te drejta, te fituara me lufte, qe ja njohi Turqia. Sipas tyre, nder te tjera, himarioti eshte zot, pronar i gjithckaje ne vendin ku jeton.
Karakteristike tjeter e Himares eshte besimi ne nje fe. Nje fe, nje mendje, I njejti paragjykim, te njejtat koncepte, e njejta baze edukimi. Turistet ne cdo kohe kane per te qene nga vendet kristiane( perendimi) dhe ne liber duket qarte se cdo fshat ka kisha.
Himara eshte i vetemi vend i trojeve Shqipetare qe gjate gjithe vitit eshte i gjelber. Vete Krijuesi i ka dhene disa privilegje. Dite me diell me shume se kudo. Nga lart i ka vendose malet e Cikes, mbrojtes nga barbaret, nga armiqte, nga primitivizmi, nga veriu me elementet e tij.
Po keto male krijuan ne mijevjecaret pengese komunikimi me brendesine e vendit, si pasoje kolonet helene, ne se mund ti quajme ashtu, nuk u asimiluan si cdo koloni gjate Mesdheut dhe Adriatikut. Trashegiminia Kaone, si gjuha e lashte, rite, ceremonite, traditat u ruajten po per kete arsye.
Te panumerta jane vendet qe mund te vizitoje nje udhetar ose nje turist ne Riviere. Mesojme nga ky liber i rralle po dhe i vecante per Himaren, se mund te shohim disa mure mijera vjecare, disa keshtjella, shume varre te lashta, vendqendrime te stergjysherve tane, tej 3 mijevjecarit, shtepi shekullore dhe me histori, ngushtica, shpelle tempull, manastire, porte dhe shume e shume te tjera teper interesante.
I urojme autorit, shokut dhe mesuesit tim njekohesisht, suksese te metejeshme ne punet studimore te zones sone. Njekohesisht lexuesit lexim te kendshem te materjaleve me vlere te zones se vendlindjes sone qe na ben te ndjehemi perhere krenare.
Ne Amerike per keto, vendosen tabela ne rrugen kryesore qe jane me fushe ngjyre kafe, me shigjete, dhe me nje shenim terheqes. Tabelat me kete ngjyre tregojne se diku afer ndodhet nje vend historik, i lashte ose muzeum qe ia vlen ta shikosh. Per secilen pike duhet te kete gjithashtu nje flete informimi ne anglisht apo dhe ne ndonje gjuhe tjeter.
Ish nxenesja,
Eleonora Gjoka
Nju York
Kaluan gjashte muaj, baba.
Kaluan gjashte muaj plot baba,
Diku ne dheun e ftohte rri larguar,
Dhe vendi jot hijen tende nuk ma ka,
Ti ike me pishmane i malluar,
Kaluan gjashte muaj jo shaka,
E vitet ashtu do rrjedhin si per here,
Ne nisem dhe te tjere me parpara,
Por ja, secili paska pase shume vlere.
Une zerin tend te qarte s’degjoj ne telefon,
Fjala jote e ngrohte shume me ka munguar,
Shikimi jot i blujte nuk shtrihet tej ne Hoston,
E s’tretet me tej valeve Skalomes kalteruar.
Shtepia pa miq ka mbetur tani,
Cdo gje rreth rri heshtur ne qetesi,
Ti rri e prehu atje ku ke shkuar,
Duke lene pas monument me miresi.
Vitet do kalojne e te gjithe do kujtojme,
Se si pate ndertuar rreth vehtes ti nje bote,
Te madhe e te bukur qe sot po lulezon,
Se kishte nje Mesues, fisnikun Niko Koke.
© Eleonora Koka-Gjoka
Nju York
4 Korrik 2006
P.S.
Duke perkujtuar babane tim, qe u largua pergjithmone ne 14 Janar 2006
ELEONORA KOKA GJOKA, NJU JORK
Jano Koci per Himaren
Shkruajne per Himaren, himariote e jo himariote, te krishtere me synim te mire dhe te tjere, me synim gjysmak. Shkruajne ata qe vetem emrin i kane degjuar Himares, ata qe frikesohen se mos ajo ju le shendetin dhe ata qe e kane zili per gjithcka qe ajo ka te trasheguar. Shkruajne nga qendra persona qe e ndjejne veten himariote, provojne penen dhe diletante nga fshatrat perreth ose me larg.
Kushdo qe ka bere dicka i urojme ta vazhdoje me tej, sepse ne fund te fundit nuk e kane materialin krejt pa vlera.
Per here te pare del per Himaren nje material ndoshta jo i plote por i sakte. Jo i plote sepse ngelet per te thene akoma per cfardo lloj studiuesi qe ja merr mendja t’i futet asaj kenaqesie. Nga qellimi qe i ka vene vetes autori, nga pikesynimi qe eshte nxjerre libri dhe nga interesi i masave qe e lexojne, vepra e eshte e mire.
Ne te gjen materiale nje student ose nje shkencetar arkeolog, historian, teolog.
I hap horizont nje gjuhetari, Te mahnit dora artistike dhe mendja e holle e autorit ne berjen e fotografive. Libri mbush me kenaqesi teper te vecante nje turist qe eshte gati te niset per t’i pare dhe per t’i ndjere ato zona te rralla.
Jano Koci eshte bir i Himares dhe e ka per nder si gjithe ne te tjeret te jete himariot.
Ne liber nuk vjen era fare politike ose ndonje reagim i thashethemeve te mediave.
Ai flet per Himaren thjesht dhe kuptohet se Himara eshte e himarioteve.
Une si Shqiptaro-Amerikane
I kam zili ata qe jane atje dhe kane shtepine, tokat e tyre. Por kur shoh ne librin e Profesor Janos tokat e mia ne Suga, ne Panorme, kullotat ne faqen e Palermos, e ndjej vehten Himariote. Ligji 7501 me te cilat Tirana na i vodhi tokat ( ne bashkepunim me bashibozuket qe ka cdo fshat ), na detyron te bejme plane vellavrasese, ose te mendojme se si ta rrezojme ate pushtet. Per te marre cfare??!!Te Drejten tone Natyrale?
Prof. Janua eshte historian i mirefillte. Edhte gjithashte arkeolog i diplomuar dhe i afirmuar. Ka qene arsimtari im, por me teper e ka karakterizuar puna studiuese. Ka pase pasion qe student dhe ky pasion i eshte rritur me vone, per te mesuar rreth orgjines sone te larget.
Petro Marko eshte shkrimtar i madh dhe me vlera, nje nga perfaqesuesit me te medhej te Himares. Por nuk i takonte atij qe te merret me origjinen, sepse ne ate fushe ai ishte si gjithe te tjeret.
Prof. Janua nuk u mjaftua me mesjeten, me kohen e Turqise, ku del nje periudhe e lavdishme e luftes se himarioteve per liri. Ai shkoi me tej, ne kohet Romake, akoma me tej ne kohen e cudirave te kaoneve nen Mbretin tone Pirro dhe e mbyll atje ku Kaonet, te bardhet e pare ne toke, fillojne jeten e tyre ne ato brigje, ne ate Riviere.
Himara eshte e lashte. Ajo e ruan vazhdimesine e jetes. Per kete ka gjurme, varre, mure, ene, vegla, te gjetura nga vete Janua. Ai, ne kohen kur une e shume te tjere s’na dilej nga uji dhe nuk largoheshim dot nga preokupimet pa kuptim te anes se detit, na ftonte atje ku germonte, pastronte, shenonte, mbeshtillte dicka dhe mendja i punonte.
Profesori krijoi muzeun e fshatit Qeparo, por muzeu i tij i vertete ndodhet i botuar ne revistat shkencore te Shqiperise, ne Muzeumet e ndryshme te Tiranes.
Ai jeten e Kaoneve, te stergjysherve tane, e ka marre ne krejt zonen e Bregdetit.
Jep te dhena edhe ne zonat e tjera ku shtrihej me pare Himara.
Nga libri nxjerim konkluzionin : Ne Himare kane jetuar Kaonet.
Kaonet jane fis shume i lashte Jeta ne Himare nuk eshte nderprere qysh 6-9 mije vjet me pare, qe kur u shfaq njeriu ne toke.
Himariotet kane levize.Kudo qe shkuan, mbreteri krijuan. Kontakti me Veriun ka qene pothuajse i vdekur per arsye te maleve Akrokeraone.Kush erdhi nga veriu, nuk pati ndonje ndikim ne menyren e jetes se himariotit. Rruget detare ishin te hapura. Kush erdhi nga deti ndikoi ne gjuhen e zakonet, solli kulture dhe civilizim
Ne Himare jeta eshte zhvilluar natyrshem.Cdo gje native u ruajt, u zhvillua, u trashegua, si raca gjuha, traditat etj.Cdo gje e ardhur nga deti, te vecuar ose kolone, bashkejetoi pa e humbur identitetin e tyre dhe sot jeton nje popull me dy gjuhe.
Sipas studimeve te Cambridge University ose te disa studiuesve amerikane, kemi edhe te njejten race ,si te ardhurit ashtu dhe vendasit ,qe per mijera vjet nuk asimiluan njeri tjetrin. Kjo ndoshta sepse mungonin ardhjet nga veriu, nderkohe qe kultura e vendasve gjithmon ka qene e manget dhe e mbeshtetur ne koncepte dhe psikologji tribale.
Himara eshte e vecante dhe megjithese Prof. Janua nuk e cileson, e nxjerr ne pah disa here. E vecanta e saj jane Venomet, ligje, te drejta, te fituara me lufte, qe ja njohi Turqia. Sipas tyre, nder te tjera, himarioti eshte zot, pronar i gjithckaje ne vendin ku jeton.
Karakteristike tjeter e Himares eshte besimi ne nje fe. Nje fe, nje mendje, I njejti paragjykim, te njejtat koncepte, e njejta baze edukimi. Turistet ne cdo kohe kane per te qene nga vendet kristiane( perendimi) dhe ne liber duket qarte se cdo fshat ka kisha.
Himara eshte i vetemi vend i trojeve Shqipetare qe gjate gjithe vitit eshte i gjelber. Vete Krijuesi i ka dhene disa privilegje. Dite me diell me shume se kudo. Nga lart i ka vendose malet e Cikes, mbrojtes nga barbaret, nga armiqte, nga primitivizmi, nga veriu me elementet e tij.
Po keto male krijuan ne mijevjecaret pengese komunikimi me brendesine e vendit, si pasoje kolonet helene, ne se mund ti quajme ashtu, nuk u asimiluan si cdo koloni gjate Mesdheut dhe Adriatikut. Trashegiminia Kaone, si gjuha e lashte, rite, ceremonite, traditat u ruajten po per kete arsye.
Te panumerta jane vendet qe mund te vizitoje nje udhetar ose nje turist ne Riviere. Mesojme nga ky liber i rralle po dhe i vecante per Himaren, se mund te shohim disa mure mijera vjecare, disa keshtjella, shume varre te lashta, vendqendrime te stergjysherve tane, tej 3 mijevjecarit, shtepi shekullore dhe me histori, ngushtica, shpelle tempull, manastire, porte dhe shume e shume te tjera teper interesante.
I urojme autorit, shokut dhe mesuesit tim njekohesisht, suksese te metejeshme ne punet studimore te zones sone. Njekohesisht lexuesit lexim te kendshem te materjaleve me vlere te zones se vendlindjes sone qe na ben te ndjehemi perhere krenare.
Ne Amerike per keto, vendosen tabela ne rrugen kryesore qe jane me fushe ngjyre kafe, me shigjete, dhe me nje shenim terheqes. Tabelat me kete ngjyre tregojne se diku afer ndodhet nje vend historik, i lashte ose muzeum qe ia vlen ta shikosh. Per secilen pike duhet te kete gjithashtu nje flete informimi ne anglisht apo dhe ne ndonje gjuhe tjeter.
Ish nxenesja,
Eleonora Gjoka
Nju York
Saturday, June 24, 2006
Bota e Gruas Shqiptare-MIMOZA HAMETAJ-TREGIM
MIMOZA HAMETAJ, ANCONA, ITALI
Thesarin qe kerkova
Isha mbledhur grusht tek krevati i vetem ne dhomen gjysem te lyer.Bojaxhinjte i kishin lene kovat me bojre ne mes te shtepise dhe une nuk kisha deshire ti levizja nga vendi. ne shtepi perveçmobilieve mungonin dhe llambat e ndriçimit dhe nje llamb me bateri me lejonte te beja levizjet e nevojshme gjer tek porta e hyrjes.Shtepia qe me panoramen me det qe dukej nga ballkoni ,jave me pare me me entuziazmoi ndersa tani me dukej si nje kuti e zeze qe me merte frymen.
Duart dhe krahet i ndjeja te prera dhe nuk gjeja fuqi as per te folur.Hena:-me foli zeri i veres nga telefoni,vjen Faslliu me familjen dhe ke thene qe do ti presesi tek shtepia jote.Po kam thene por jo tani ,kur te krijohen konditat ata vijne per pushime.Nuk mbarova fjalen kur dhjetra kritika ne forem sulmi me fishkelluan ne vesh. Sipas saj une isha nje genjeshtare dhe nuk isha ne regull.Shko jepu nje darke ne restorant dhe me justifiko mua qe nuk vij dot me urdheroi..Edhe te trilloja justifikimin me duhej ne nje moment qe ne gjith qenien time perjetoja ne menyre tragjike fatin tim te keq qe me ndau nga vajzat.
Ata burre e grua ishin persona special,po keshtu edhe femijet. U ulem ne nje tavoline te nje ristoranti anes detit,dhe ata kerkuan makarona matricina,e vetmja gje qe me kujtohet nga ajo darke.
Me Faslliun dhe shokun e tij ne kongres u njojta une e para,pastaj ja prezantova Veres e cila kishte nje muhabet te ngrohte dhe nuk linte gje te binte ne shesh.
Une ndihesha e stresuar sepse e ndjeva te beja nje nderhyrje shume energjike per rizgjedhjen e ish kryetareve te lidhjes shqiptare .keto i kalova neper mend kur shkova te flija.
Diten tjeter kur vera filloi te me kritikonte ju pergjegja flak per flak
-Nuk kam ardhur ketu te me vesh ti diktature une nga diktaura kam ikur.Keto ishin fjalet qe ate e terbonin me shume pasi nevoja e saj ishte ti zhvendoste njerzit si guret e shahut,nga nje ane ti bente te lavdishem per ti poshteruar nga ana tjeter.Pas ca kohesh Faslliu nuk mu pergjigj me as ne letra dhe vellezrit e nderuar nuk moren me ne telefon. Dhimja e beka njeriun me te forte dhe kete e provova ne lekuren time.Me vjen per te qeshur nga tundimet e vogla apo te medha qe njeriu ndjen per lavdi,ndersa brendia e jetes eshte diçka tjeter.Nje bisede e sinqerte me nje shoqe,nje faleminderit prej zemre tani per mua ka me shume vlere se nje takim me papen o me presidentin e shteteve te bashkuara. Sikur e ke prishur pak doren tek byreku me tha vajza dje dhe mua me vjen me mire te degjoj nje te vertete se sa nje kompliment. Dritarja e shtepise time tani shikon nga deti por ne nje qytet te huaj ku tani me thone qe jam bere famoze. Jam e sigurt qe kam dhene shume dhe kjo me ben te ndihem mire,te mos kem frike dhe te shijoj frutet e punes qe arijne ne nje kohe qe vitet prodhojne thinja,,thinja te fshehura nga ngjyrat e flokeve.
Une emigrantia,une gruaja qe gjeta guximin te mbroj te drejtat e mija tani kam gjetur qetesine dhe forcen e enderuar dhe me besoni thesari qe une kerkoja e gjeta.
Thesarin qe kerkova
Isha mbledhur grusht tek krevati i vetem ne dhomen gjysem te lyer.Bojaxhinjte i kishin lene kovat me bojre ne mes te shtepise dhe une nuk kisha deshire ti levizja nga vendi. ne shtepi perveçmobilieve mungonin dhe llambat e ndriçimit dhe nje llamb me bateri me lejonte te beja levizjet e nevojshme gjer tek porta e hyrjes.Shtepia qe me panoramen me det qe dukej nga ballkoni ,jave me pare me me entuziazmoi ndersa tani me dukej si nje kuti e zeze qe me merte frymen.
Duart dhe krahet i ndjeja te prera dhe nuk gjeja fuqi as per te folur.Hena:-me foli zeri i veres nga telefoni,vjen Faslliu me familjen dhe ke thene qe do ti presesi tek shtepia jote.Po kam thene por jo tani ,kur te krijohen konditat ata vijne per pushime.Nuk mbarova fjalen kur dhjetra kritika ne forem sulmi me fishkelluan ne vesh. Sipas saj une isha nje genjeshtare dhe nuk isha ne regull.Shko jepu nje darke ne restorant dhe me justifiko mua qe nuk vij dot me urdheroi..Edhe te trilloja justifikimin me duhej ne nje moment qe ne gjith qenien time perjetoja ne menyre tragjike fatin tim te keq qe me ndau nga vajzat.
Ata burre e grua ishin persona special,po keshtu edhe femijet. U ulem ne nje tavoline te nje ristoranti anes detit,dhe ata kerkuan makarona matricina,e vetmja gje qe me kujtohet nga ajo darke.
Me Faslliun dhe shokun e tij ne kongres u njojta une e para,pastaj ja prezantova Veres e cila kishte nje muhabet te ngrohte dhe nuk linte gje te binte ne shesh.
Une ndihesha e stresuar sepse e ndjeva te beja nje nderhyrje shume energjike per rizgjedhjen e ish kryetareve te lidhjes shqiptare .keto i kalova neper mend kur shkova te flija.
Diten tjeter kur vera filloi te me kritikonte ju pergjegja flak per flak
-Nuk kam ardhur ketu te me vesh ti diktature une nga diktaura kam ikur.Keto ishin fjalet qe ate e terbonin me shume pasi nevoja e saj ishte ti zhvendoste njerzit si guret e shahut,nga nje ane ti bente te lavdishem per ti poshteruar nga ana tjeter.Pas ca kohesh Faslliu nuk mu pergjigj me as ne letra dhe vellezrit e nderuar nuk moren me ne telefon. Dhimja e beka njeriun me te forte dhe kete e provova ne lekuren time.Me vjen per te qeshur nga tundimet e vogla apo te medha qe njeriu ndjen per lavdi,ndersa brendia e jetes eshte diçka tjeter.Nje bisede e sinqerte me nje shoqe,nje faleminderit prej zemre tani per mua ka me shume vlere se nje takim me papen o me presidentin e shteteve te bashkuara. Sikur e ke prishur pak doren tek byreku me tha vajza dje dhe mua me vjen me mire te degjoj nje te vertete se sa nje kompliment. Dritarja e shtepise time tani shikon nga deti por ne nje qytet te huaj ku tani me thone qe jam bere famoze. Jam e sigurt qe kam dhene shume dhe kjo me ben te ndihem mire,te mos kem frike dhe te shijoj frutet e punes qe arijne ne nje kohe qe vitet prodhojne thinja,,thinja te fshehura nga ngjyrat e flokeve.
Une emigrantia,une gruaja qe gjeta guximin te mbroj te drejtat e mija tani kam gjetur qetesine dhe forcen e enderuar dhe me besoni thesari qe une kerkoja e gjeta.
Bota e Gruas Shqiptare-KEZE(KOZETA) ZYLO- INTERVISTE ME Z.EDI MUKA
Interviste me Zotin Edi Muka, Drejtor i Apexart, “Sweet Taboos”
Nje Tirane ne miniature ne New York.
Botuar ne gazeten "Illyria" dhe te tjera
si dhe ne disa revista dhe website te ndryshme
Keze (Kozeta) Zylo,
www.albanianliterature.org/writers/kozeta_zylo.htm
E-mail: kzylo@yahoo.com
Nga data 24 Maj deri ne 1 Korrik, 2006 qendron e hapur Bienalja e Tiranes ne miniature ne Manhattan ne New York. Te gjitha keto materiale jane te kuruara nga Zoti Edi Muka Drejtor I Apexart (Apogjeu I Artit). Keto vepra japin krijimet e artisteve nga disa vende te botes, si Z. Abdessemed, Z.Grubanov, Z.Mwangi, Z.Hutter, Znj.Sejla Kameric, Z.Lulaj, Znj.Qoshja, Znj. Rytel.
Drejtori Muka nepermjet kesaj ekspozite prezanton tabute e ndryshme ne bote dhe vecanerisht ne Shqiperi, njekohesisht nepermjet tyre jepet mesazhi per ndryshimet qe mund te sjellin ato ne boten e gjere shpirterore te njerezve.
Mjaft artdashes shqiptare dhe amerikane u ndodhen ne kete ekspozite, dhe duke shfrytezuar rastin i mora kete interviste Zotit Edi Muka per publikun shqiptar.
K.Z.
Cfare mund te na thoni per ekspoziten ”Tabu Molisese – nje Mini Tirana Biennale ne New York”, te hapur prane Apexart ne Manhattan?
Z.Muka
”Tabu Molisese – nje Mini Tirana Biennale ne New York” eshte nje perzgjedhje e vogel e edicionit te fundit te Bienales se 3-te te Tiranes te mbajtur vitin e kaluar ne muajt Shtator-Tetor ne Tirane. Apexart eshte nje nga institucionet prijes ne skenen e New Yorkut, i njohur per bashkepunimin me disa nga kuratoret, artistet dhe ngjarjet me te rendesishme ne fushen e artit bashkekohor. Ftesa qe iu be Bienales se Tiranes per te percjelle nje mini-edicion te saj, i cili ne menyre simbolike do te prezantonte ate qe ndodhi ne Tirane vitin e shkuar, eshte nje tregues i qarte i statusit qe Bienalja e Tiranes dhe skena artistike shqiptare ka fituar ne nivel nderkombetar sot. Natyrisht qe ekspozita eshte nje perzgjedhje e nje grupi artistesh nderkombetare, nder te cilet vetem 2 jane shqiptare, por ajo c’ka eshte me shume rendesi eshte pesha qe ka fituar vete Bienalja dhe skena shqiptare permes saj.
K.Z.
Cili eshte bashkepunimi I Biennales se Tiranes, me artistet shqiptare dhe te huaj?
Z.Muka
Bienalja e Tiranes pas edicionit te saj te trete po konfirmohet gjithnje e me shume si nje nga ngjarjet e rendesishme jo vetem ne rajon por ne nje nivel te rendesishem nderkombetar. Kjo per shume arsye nder te cilat do vecoja nivelin e larte te puneve te artisteve shqiptare ne 7-8 vitet e fundit, bashkepunimin me disa nga kuratoret dhe artistet bashkekohore me te njohur ne bote, dhe strukturimin e nje ngjarjeje me kerkesa dhe standarte teper te larta te nivelit nderkombetar ne Tirane. Te gjithe keto elemente ndihmojne jo vetem ne pasqyrimin e zhvillimeve te artit bashkekohor ne Shqiperi, por vete Bienalja funksionon si nje ambasador I perkryer, qe percjell nje imazh krejt tjeter per vendin tone dhe potencialet e tij, se paku ne spektrin kulturor.
K.Z.
Cfare donit t’i tregonit botes se civilizuar dhe botes konservatore me titullin:
”Sweet taboo” nje titull sa sinjifikativ aq dhe simbolik? Dihet qe Shqiperia ka qene nje vend i tabuve ne disa sfera te jetes, si e ka pritur publiku shqiptar: Tirana Biennale: nen titullin: Tabu Molisese?
Z.Muka
Ne kushtet e sotme globale eshte e veshtire ta ndash boten ne te ”civilizuar” dhe ”konservatore”. Sidoqofte perpjekja jone ishte per te gjurmuar nje teme te ndjeshme – Tabute - per te cilen shumekush mund te mendoje se egzistojne vetem ne vende ekonomikisht te pazhvilluara. Kerkimi artistik i Bienales provoi qe shoqeria jone eshte ende e mbarsur me tabu, te cilat pamvaresisht nese vendet jane ekonomikisht te zhvilluara (Perendimi) ose jo (pjesa tjeter), kane tabute e tyre te cilat marrin forma nga me te ndryshmet dhe lidhen me nocione nga me te ndryshmet, sic mund t’i gjurmoni edhe ne ekspoziten e hapur tek Apexart. Padyshim qe Shqiperia eshte nje vend me tabu te trasheguara dhe te perftuara gjate ketyre viteve te tranzicionit, si p.sh. Pushteti vazhdon te mbetet nje tabu, e perforcuar nga mungesa e nje ndergjegjeje kolektive e shqiptareve, te cilet jane ende teper te preokupuar me jeten e vogel individuale dhe harrojne se nese gjerat nuk shkojne mbare per te gjithe vendin, detyrimisht shkojne keq per individin gjithashtu; apo p.sh. Shqiperia njihet per nje strukture te ngurte patriarkale, qe sjell degradimin dhe injorimin e rolit dhe pozicionit te femres ne shoqeri, etj. Nga ana tjeter edhe pjesa e ”qyteteruar” e botes eshte pre e tabuve te ngjashme, po te kemi parasysh hegjemonine ekonomiko-politike qe ne vitet e fundit na ka cuar drejt konflikteve te renda si lufta ne Irak apo ajo qe na eshte paraqitur si ”perplasje e qyteterimeve” duke krijuar nje perceptim te shtremberuar te thelbit te kulturave nga vende te ndryshme te botes, qe nuk i korrespondojne modelit kapitalist perendimor, etj.
K.Z.
Ne vendet e ndryshme te botes, ku ju keni shkuar, a e keni ndjere pranine e komunitetit shqiptar dhe c’mund te na thoni?
Zoti Muka
Ne te vertete duhet te them se ishte nje befasi shume e bukur per mua fakti qe nje pjese e madhe e vizitoreve ne apexart ishin shqiptare. Natyrisht qe ndjesia e komunitetit eshte e ndryshme ne SH.B.A. fakt ky i dukshem dhe ne kete prani te madhe te shqiptareve ne ekspozite. Ne vende te tjera shqiptaret nuk ndjehen shume si komunitet (te pakten jo aq sa ne Amerike) dhe eshte veshtire te krijosh nje lidhje apo te kesh nje reagim kaq te madh sa ketu. Kjo sic e thashe ishte nje kenaqesi me shume per mua.
K.Z.
A keni pasur veshtiresi ne rrugen e bukur dhe te veshtire te artit, dhe cilat jane ato?
Zoti Muka
Natyrisht qe po, per arsye se arti eshte nje nga ato veprimtari shoqerore te cilat kerkojne vemendje dhe mbeshtetje, gjera qe kane munguar nga te gjitha qeverite qe kane shkuar dhe ardhur ne Tirane. Natyrisht qe Shqiperia po kalon ne disa procese qe e veshtiresojne akoma me shume marredhenien me artin, por jehona e ngjarjeve te tilla duhet patjeter te ndihmoje ne ndergjegjesimin e institucioneve shteterore dhe publikut shqiptar kudo qe eshte, se arti dhe kultura “made in Albania” ndihmojne ne menyre thelbesore zhvillimin e vendit dhe nderrimin e imazhit te tij.
K.Z.
Cfare projektesh keni per te ardhmen dhe a mund te na pershkruani njerin prej ketyre projekteve?
Zoti Muka
Duke patur parasysh mungesat e mesiperme te mbeshtetjes dhe vemendjes, po perpiqemi te ndertojme nje platforme ne Tirane e cila do ti sherbeje mbeshtetjes se artisteve te rinj dhe zhvillimit te shkembimit dhe dialogut me artiste nga vende te tjera te rajonit dhe te botes. Perfitoj nga biseda me ju per te drejtuar nje thirrje te gjithe shqiptareve te cilet kane ne zemer zhvillimin e vendit dhe kultures se tij, se cdo kontribut sado minimal qofte, eshte nje gur i rendesishem ne themelet e zhvillimit te artit dhe kultures ne vend.
Faleminderit Zoti Muka per intervisten dhene per publikun shqiptar!
Ishte kenaqesia ime te jepja interviste per artdashesit shqiptare!
Nje Tirane ne miniature ne New York.
Botuar ne gazeten "Illyria" dhe te tjera
si dhe ne disa revista dhe website te ndryshme
Keze (Kozeta) Zylo,
www.albanianliterature.org/writers/kozeta_zylo.htm
E-mail: kzylo@yahoo.com
Nga data 24 Maj deri ne 1 Korrik, 2006 qendron e hapur Bienalja e Tiranes ne miniature ne Manhattan ne New York. Te gjitha keto materiale jane te kuruara nga Zoti Edi Muka Drejtor I Apexart (Apogjeu I Artit). Keto vepra japin krijimet e artisteve nga disa vende te botes, si Z. Abdessemed, Z.Grubanov, Z.Mwangi, Z.Hutter, Znj.Sejla Kameric, Z.Lulaj, Znj.Qoshja, Znj. Rytel.
Drejtori Muka nepermjet kesaj ekspozite prezanton tabute e ndryshme ne bote dhe vecanerisht ne Shqiperi, njekohesisht nepermjet tyre jepet mesazhi per ndryshimet qe mund te sjellin ato ne boten e gjere shpirterore te njerezve.
Mjaft artdashes shqiptare dhe amerikane u ndodhen ne kete ekspozite, dhe duke shfrytezuar rastin i mora kete interviste Zotit Edi Muka per publikun shqiptar.
K.Z.
Cfare mund te na thoni per ekspoziten ”Tabu Molisese – nje Mini Tirana Biennale ne New York”, te hapur prane Apexart ne Manhattan?
Z.Muka
”Tabu Molisese – nje Mini Tirana Biennale ne New York” eshte nje perzgjedhje e vogel e edicionit te fundit te Bienales se 3-te te Tiranes te mbajtur vitin e kaluar ne muajt Shtator-Tetor ne Tirane. Apexart eshte nje nga institucionet prijes ne skenen e New Yorkut, i njohur per bashkepunimin me disa nga kuratoret, artistet dhe ngjarjet me te rendesishme ne fushen e artit bashkekohor. Ftesa qe iu be Bienales se Tiranes per te percjelle nje mini-edicion te saj, i cili ne menyre simbolike do te prezantonte ate qe ndodhi ne Tirane vitin e shkuar, eshte nje tregues i qarte i statusit qe Bienalja e Tiranes dhe skena artistike shqiptare ka fituar ne nivel nderkombetar sot. Natyrisht qe ekspozita eshte nje perzgjedhje e nje grupi artistesh nderkombetare, nder te cilet vetem 2 jane shqiptare, por ajo c’ka eshte me shume rendesi eshte pesha qe ka fituar vete Bienalja dhe skena shqiptare permes saj.
K.Z.
Cili eshte bashkepunimi I Biennales se Tiranes, me artistet shqiptare dhe te huaj?
Z.Muka
Bienalja e Tiranes pas edicionit te saj te trete po konfirmohet gjithnje e me shume si nje nga ngjarjet e rendesishme jo vetem ne rajon por ne nje nivel te rendesishem nderkombetar. Kjo per shume arsye nder te cilat do vecoja nivelin e larte te puneve te artisteve shqiptare ne 7-8 vitet e fundit, bashkepunimin me disa nga kuratoret dhe artistet bashkekohore me te njohur ne bote, dhe strukturimin e nje ngjarjeje me kerkesa dhe standarte teper te larta te nivelit nderkombetar ne Tirane. Te gjithe keto elemente ndihmojne jo vetem ne pasqyrimin e zhvillimeve te artit bashkekohor ne Shqiperi, por vete Bienalja funksionon si nje ambasador I perkryer, qe percjell nje imazh krejt tjeter per vendin tone dhe potencialet e tij, se paku ne spektrin kulturor.
K.Z.
Cfare donit t’i tregonit botes se civilizuar dhe botes konservatore me titullin:
”Sweet taboo” nje titull sa sinjifikativ aq dhe simbolik? Dihet qe Shqiperia ka qene nje vend i tabuve ne disa sfera te jetes, si e ka pritur publiku shqiptar: Tirana Biennale: nen titullin: Tabu Molisese?
Z.Muka
Ne kushtet e sotme globale eshte e veshtire ta ndash boten ne te ”civilizuar” dhe ”konservatore”. Sidoqofte perpjekja jone ishte per te gjurmuar nje teme te ndjeshme – Tabute - per te cilen shumekush mund te mendoje se egzistojne vetem ne vende ekonomikisht te pazhvilluara. Kerkimi artistik i Bienales provoi qe shoqeria jone eshte ende e mbarsur me tabu, te cilat pamvaresisht nese vendet jane ekonomikisht te zhvilluara (Perendimi) ose jo (pjesa tjeter), kane tabute e tyre te cilat marrin forma nga me te ndryshmet dhe lidhen me nocione nga me te ndryshmet, sic mund t’i gjurmoni edhe ne ekspoziten e hapur tek Apexart. Padyshim qe Shqiperia eshte nje vend me tabu te trasheguara dhe te perftuara gjate ketyre viteve te tranzicionit, si p.sh. Pushteti vazhdon te mbetet nje tabu, e perforcuar nga mungesa e nje ndergjegjeje kolektive e shqiptareve, te cilet jane ende teper te preokupuar me jeten e vogel individuale dhe harrojne se nese gjerat nuk shkojne mbare per te gjithe vendin, detyrimisht shkojne keq per individin gjithashtu; apo p.sh. Shqiperia njihet per nje strukture te ngurte patriarkale, qe sjell degradimin dhe injorimin e rolit dhe pozicionit te femres ne shoqeri, etj. Nga ana tjeter edhe pjesa e ”qyteteruar” e botes eshte pre e tabuve te ngjashme, po te kemi parasysh hegjemonine ekonomiko-politike qe ne vitet e fundit na ka cuar drejt konflikteve te renda si lufta ne Irak apo ajo qe na eshte paraqitur si ”perplasje e qyteterimeve” duke krijuar nje perceptim te shtremberuar te thelbit te kulturave nga vende te ndryshme te botes, qe nuk i korrespondojne modelit kapitalist perendimor, etj.
K.Z.
Ne vendet e ndryshme te botes, ku ju keni shkuar, a e keni ndjere pranine e komunitetit shqiptar dhe c’mund te na thoni?
Zoti Muka
Ne te vertete duhet te them se ishte nje befasi shume e bukur per mua fakti qe nje pjese e madhe e vizitoreve ne apexart ishin shqiptare. Natyrisht qe ndjesia e komunitetit eshte e ndryshme ne SH.B.A. fakt ky i dukshem dhe ne kete prani te madhe te shqiptareve ne ekspozite. Ne vende te tjera shqiptaret nuk ndjehen shume si komunitet (te pakten jo aq sa ne Amerike) dhe eshte veshtire te krijosh nje lidhje apo te kesh nje reagim kaq te madh sa ketu. Kjo sic e thashe ishte nje kenaqesi me shume per mua.
K.Z.
A keni pasur veshtiresi ne rrugen e bukur dhe te veshtire te artit, dhe cilat jane ato?
Zoti Muka
Natyrisht qe po, per arsye se arti eshte nje nga ato veprimtari shoqerore te cilat kerkojne vemendje dhe mbeshtetje, gjera qe kane munguar nga te gjitha qeverite qe kane shkuar dhe ardhur ne Tirane. Natyrisht qe Shqiperia po kalon ne disa procese qe e veshtiresojne akoma me shume marredhenien me artin, por jehona e ngjarjeve te tilla duhet patjeter te ndihmoje ne ndergjegjesimin e institucioneve shteterore dhe publikut shqiptar kudo qe eshte, se arti dhe kultura “made in Albania” ndihmojne ne menyre thelbesore zhvillimin e vendit dhe nderrimin e imazhit te tij.
K.Z.
Cfare projektesh keni per te ardhmen dhe a mund te na pershkruani njerin prej ketyre projekteve?
Zoti Muka
Duke patur parasysh mungesat e mesiperme te mbeshtetjes dhe vemendjes, po perpiqemi te ndertojme nje platforme ne Tirane e cila do ti sherbeje mbeshtetjes se artisteve te rinj dhe zhvillimit te shkembimit dhe dialogut me artiste nga vende te tjera te rajonit dhe te botes. Perfitoj nga biseda me ju per te drejtuar nje thirrje te gjithe shqiptareve te cilet kane ne zemer zhvillimin e vendit dhe kultures se tij, se cdo kontribut sado minimal qofte, eshte nje gur i rendesishem ne themelet e zhvillimit te artit dhe kultures ne vend.
Faleminderit Zoti Muka per intervisten dhene per publikun shqiptar!
Ishte kenaqesia ime te jepja interviste per artdashesit shqiptare!
Friday, June 23, 2006
Bota e Gruas Shqiptare-ETLEVA DURMISHI -POEZI
POEZI NGA ETLEVA DURMISHI, PRISHTINE
CIRKU I PYLLIT
Sot eshte pushim
Kafshet nuk punojne
Jane shume ne qejf
Ne cirk do te shkojne!
Yje boterore
Do te marrin pjese
Shume akrobacione
Dhe humor per te qesh!
Sa hap e mbyll syte
U mblodhen tok
Dhe salla u mbush
Plot e perplot!
Ariu I pari
Lepuri me karrota
E me pas kenguri
Barkun plot gota!
Ne kete dite te gjate
Do pijne e do hane
Yjet sa here duan
Nuk do t’I kene prane!
DASHI I TURPSHEM
Dashi symprehte
Me skenar ne dore
Vendosi shpejte
Te behet aktor !
Filluan xhirimet
Per nje serial
Por ja qe dashi
S’e thote asnje fjale !
E pieta delja
Kafshet tjera tok
Per cfare bengosesh
A s’na thua sot?
Ia kthen dashi
Urte e bute
Jo nga frika
Po kam turp !
DITARI
Iriq gjembaci
Mban ditar gjate
Ka shume secrete
Te therrin si shpate
Shkruan per shoqet
Dhe fqinjet e vet
Asnje fjale per vete
Sa pa marifet!
E kish fsheh nen dhe
Rrinte shume rehat
S’e gjen askush
Fare pa merak!
Befas nje pasdite
Nen shkurret e thata
Lexonte urithi
Me syzet e trasha!
Gjyqin ua bene
Edhe I denuan
S’do ta perserisim
Na ishin betuar!
BIBLOTEKA
Me drue e peme
Bukur punuar
Per kafshe nje bibloteke
Eshte ndertuar !
Me shume pasion
Heret ne agim
Shkojne ne kete tempull
Per lexime argetim
Biblotekiste drenusha
I pret me kenaqesi
U propozon libra
Te lexojne ne qetesi !
Shume aktivitete
Lojra pa kufi
Per kafshet kjo
Eshte nje mrekulli !
DASHI I TURPSHEM
Dashi symprehte
Me skenar ne dore
Vendosi shpejte
Te behet aktor !
Filluan xhirimet
Per nje serial
Por ja qe dashi
S’e thote asnje fjale !
E pieta delja
Kafshet tjera tok
Per cfare bengosesh
A s’na thua sot?
Ia kthen dashi
Urte e bute
Jo nga frika
Po kam turp !
Wednesday, June 21, 2006
Bota e gruas Shqiptare-FLUTRA MALO-POEZI
POEZI NGA FLUTRA MALO , ITALI
Do të ruaj.........
Do të ruaj në shpirt.....
Ëndrrën e shumë viteve te shkuara (katër viteve)
Do e mbaj të shtrenjtë
Si ruaj dashurinë për ty
Për të udhëtuar në dimensione të reja
Ku jam e sigurtë që do të takoj
E përsëri do jetosh në ëndrrën time....
Në mes të shkëputjeve të kohes...
Në atë kohë të largët
Ndjeva sublimen për ty…
Si gjënë më të bukur që përjetoja…
Se në atë histori
Thureshe diçka që merrnim pjesë une dhe ti…
Ku në mes të fantazisë erotike e shpirtërore,
Ngeli fanar në vazhdën.... e rrugës së gjatë
Të të ardhmes së bukur që më pret…..
19.06.06
Monday, June 19, 2006
Bota e Gruas Shqiptare-ROZI THEOHARI-PERKUJTIMI I NOLIT NE BOSTON
FAN NOLI PAS 100 VJETESH ZBRITI SI SHENJTNE KATEDRALEN SHQIPTARE TE BOSTONIT
Nga ROZI THEOHARI
Boston
Sot, me daten 06.06.06 "nje dite perkujtuese" kur po shtyp nekompjuter kete shkrim, perfytyroj 100 vjet me pare si sot, me daten 6qershor 1906, ne Boston, shtypjen e numrit te pare te gazetes "Kombi", botuar nga Sotir Peci, e para gazete shqiptare botuar ne SHBA.Perfytyroj 100 vjet me pare Fan Nolin e posaardhur ne Amerike dukeshtypur gazeten "Kombi" tok me Sotir Pecin ne shtypshkronjen e vjeterme pedaline ne qilarin e ftohte e te lagesht, ne rrugen Hadson, 100.Ardhja e Fan Nolit ne Amerike me 1906 eshte nje moment i rendesishemhistorik qe shenoi fillimet e bashkesise etnike te emigranteveshqiptare ne fillim te shekullit te kaluar. Dalja e gazetave te para“Kombi†e me vone “Dielli†si dhe aktiviteti i “Vatres†dhe ishoqerivee organizatave te tjera patriotike qe permblidhnin dhe ndergjegjesoninshqiptaret kurbetlinj, u realizuan me perpjekjet e Fan Nolit dhebashkepunetoreve te tij Faik Konica, Sotir Peci, Kol Tromara, Josif eVasil Pani, Goni Katundi, Kristo Dako, Petro Nini Luarasi, KostandinDemo e shume te tjere. Noli luajti rolin vendimtar te propagandistit teideve te Rilindjes dhe te drejtuesit te levizjes patriotike shqiptarete diaspores e te atdheut. Noli publicist, poet, orator, perkthyes italentuar, prift-predikues i rralle dhe lider energjik ibashkatdhetareve, kur e pa atdheun ne rrezik e metaforizoi ate me“nenenâ€. Ai dha alarmin e shkroi vargjet-apel me te cilat ngriti peshezemrat e mergimtareve: “ Mbahu neno, mos kij frike/ Se ke djemte neAmerike…/†Data 3 qershor 1917 u caktua si “Dita e shpetimit teShqiperise.â€Dekada me vone, ne fillim te shekullit te ri, pikerisht, niperit embesat e ketyre “djemve†si dhe ardhesit e rinj shqiptaro-amerikane,nje dite me pas, me 4 qershor 2006, organizuan perkujtimoren e100-vjetorit te ardhjes se Fan Nolit ne Shtetet e Bashkuara teAmerikes, ne Katedralen e Shen Gjergjit ne South Boston. Ne kete ditesolemne ishte i ftuar nga Shqiperia profesor Nasho Jorgaqi per te marrepjese ne perkujtimoren si edhe me rastin e promovimit te librit te tijvoluminoz “Jeta e Fan S. Nolitâ€.I perndershmi At Liolin, nje nga hierarket me te dalluar teOrtodoksise sone kombetare duke aktivizuar nje grup bashkepunetoresharriti te realizonte nje ceremoni dinjitoze. Mesha peshkopale per nderte 100-vjetorit te ardhjes se Fan Nolit ne Amerike u drejtua ngaHiresia e Tij Peshkopi Nikon, pasardhes i Nolit ne hiearkine e kishes.Mesha perkujtimore filloi ne oren 10 te mengjezit, diten e diel, me 4qershor 2006, me nje pjesemarrje te besimtareve, miqve e te ftuarve ngaMassachusettsi dhe vise te tjera te Amerikes. Flamuri shqiptar eamerikan ishin vendosur ne te dy anet e altarit, rrethuar e stolisur mebuketa te medha trendafilash te bardhe e lule shqerra. Peshkopi Nikonme veshjen festive, pelerinen dhe mitren prej kadifeje te bardhevezulluese, bashke me predikimin e tij te ngrohte perhapte bardhesi epaqe ne atmosferen e kishes shqiptare te Shen Gjergjit.Me te djathte te altarit anetaret e korit te kishes veshur me rrobetkarakteristike ne ngjyren kuqezi dhe kendimin e himneve ne gjuhenshqipe krijonin nje sfond kombetar per portretin e Fan Nolit vendosurperpara altarit mbi nje tavoline te vogel. Portreti i Nolit me mjekrenkarakteristike dhe syte e tij shpues e kerkues ne perjetesi ishtevendosur ne fushen e kuqe te flamurit. Korniza ishte mbeshtetur mekujdes mbi nje qilim te vogel shqiptar ku mbizoteronin ngjyrat kuq ezi, punuar me motive te shembelltyres se shqiponjes dykrereshe.Portreti ishte i rrethuar me nje hark prej qirinjsh te arte, qe ijepnin pamjen e nje shenjtori.Ligjerimi nga Imzot Peshkop Nikon:[ Episkop i Bostonit, i Nju-Inglandit dhe i KryepeshkopatesOrtdokse Shqiptare neAmerike ]" Imzot Noli me dha kurajo qe nga mosha ime e njome te vazhdojstudimet dhe te hyj ne sherbim te Zotit, ne Kishen Orthodokse Shqiptarete Amerikes. Kur arrita moshen e duhur Imzot Noli me beri dhjak tekishes sone ne qytetin e Nju Jorkut - atje ku u linda dhe u rrita dukesherbyer edhe ne radhet e para fetare. Me vone, kalova nje vere memesimdhenie nga Imzot Noli, ketu ne Boston, qe edhe sot e kujtoj memallengjim si nje rast pikekthese te jetes sime. Shembulli i tij sisimbol per gjithe shqiptaret ne diasporen tone - pa dallim feje - kaqene dhe do te jete i vazhdueshem. Mblidhemi sot te gjithe ketu,perpara altarit ku sherbeu Noli si klerik i larte dhe prane podiumit kupredikoi Imzot Noli per me shume se gjashte dekada me radhe."Ligjerimi nga At Artur Liolin[ Kancelar i Peshkopates Ortodokse Shqiptare me qender neKatedralin e Shen Gjergjit ne Boston ]" Emri i Fan Stilian Nolit eshte i lavderuar per jete te jeteve!Jemi kryelarte qe sot kremtojme 100-vjetorin e ardhjes se Imzot Nolitne SHBA, ne vecanti ne Boston, qytetin historik te emigracionitshqiptar ne Ameriken e Veriut. Ardhja e Imzot Nolit ketu ne SHBA ishtefatlumturi per te ndihmuar Rilindjen Shqiptare ne atdhe ne fillim teshekullit te 20-te. Por, ne te njejten kohe Noli gjeti ketu nje ambientte lirshem per te plotesuar potencialin e tij, te cilin ai kerkonte tatransmetonte nder bashkatdhetaret e tij ne memedhe e kudo ne bote.Duke perkujtuar emrin e Imzot Nolit i shprehim mirenjohjenprofesor Nasho Jorgaqit, qe ka shkruar e botuar jeten e Nolit toneperfshire ne dy vellime me titull “Jeta e Fan S. Nolitâ€. Prezenca eprofesorit sot na jep rast te vecante te promovojme librin e tij e t’ishfaqim mirenjohjen. Eshte nje permbledhje e te gjitha botimeve temeparshme te profesorit per Nolin tone duke permbledhur jetenpersonale, shkrimet, te dhenat arkivore dhe veprat noliane ne fushat endryshme letrare, aresimore, shkencore, politike, muzikore dhe sidomosfetare. E dime, per shembull, qe Noli punoi gjate dy javeve iperqendruar e duke menduar se si ta perkthente vetem kete varg tefamshem te Shekspirit : “Te rrosh a te mos rrosh, kjo eshte ceshtja.â€Ne ceremonine e sotme te perkujtimores kemi pjesemarres te brezavete ndryshem te diaspores. Kemi ne mes tone pjesetare te brezit tevjeter ardhur ne shekullin e 20-te, pjesetare te brezit te dyte e tetrete, lindur ketu ne SHBA me prejardhje ametare, si dhe emigrantet erinj ardhur kato vitet e fundit bashke me familjet e tyre. Ne fund tesherbeses kishtare do te degjojme recitimet e femijeve te shkolles seGjuhes dhe Trashegimise Shqipe te Bostonit. Nje djalenjembedhjetevjecar, Nikola Romano do te prezantoje kontributin e tij“Une jam Fan Noliâ€. Nje vajze, Alisa Toshka do te na gezoje me muzikeduke luajtur me flaut, instrument qe Fan Noli ne kohe shqetesimesh eperdorte ne zyren e tij te Kryeministrise ne Tirane. Alisa Toshka eshtebije e Robert Toshkes, te parit shqiptaro-amerikan te emeruar gjykatesne Amerike. Femijet e shkolles shqipe te Bostonit do te recitojnepoezite e Nolit dhe do te lexojne pjese nga biografia e tij ne moshen efemijerise.Falenderojme gjithe pjesemarresit per ardhjen e tyre ne keteperkujtim.â€Gjate sherbimit te meshes ne te dy anet e altarit dy djem te rinjmbanin ne duar nga dy qirinj te medhenj te ndezur, te lidhur me fjongokuqezi. Mes besimtareve dhe te ftuarve ne fronat e kishes dallohej njerrjesht me djem te rinj veshur te gjithe me bluza te kuqe. Familjaretkishin sjelle me vete femije te posa lindur ose mosha me te rritura pert’u bekuar nga dora e peshkopit Nikon, predikimi i te cilit here herebashkohej me te qarat e foshnjave..Aroma e tymi i qirinjve, kandilevedhe temjanit, lutjet e besimtareve qe mbushnin sallen, veshtrimetbekuese te ikonave dhe pikturave murale te pikturuara nga ikonografiashqiptare zonja Thomaidha Zengo, te mbeshtillnin ne nje vello miresiee prehjeje. Pernjehere mendja me shkonte tek mesha e pare qe dha FanNoli ne kishen e pare shqiptare me 1908, qe s’ishte nje kishe, vecsenje salle e improvizuar me nje altar te thjeshte, por qe kishte njerendesi historike mbasi te gjitha troparet u dhane ne shqip.PAS MESHESAt Liolini jo vetem prift predikues por edhe organizues iceremonive ne rolin e oratorit e drejtuesit te programit, me aftesitee tij e ka kthyer kishen jo vetem ne nje tempull besimtaresh por nenje organizate kulturore te shqiptaro-amerikaneve, pavaresisht ngabesimi fetar apo trevat nga kane ardhur. Pas mbarimit te sherbeseskishtare At Liolini ftoi femijet e shkolles shqipe te Bostonit, tecilet recituan me radhe vjersha te Nolit, pa c’ka se disa prej tyre eflisnin shqipen te perzier me akcentin anglisht. Nje surprize: paraaltarit del Nikola Romano nje djale i vogel me floke te zeza, mbi kokene te cilit qendronte mitra e peshkop Nolit e improvizuar prej letre mengjyre te arte dhe nje pelerine po ne ngjyre te arte mbeshtillte trupine tij. Djali lexoi ne anglisht pjese nga biografia e Nolit “Une jamFan Noliâ€. Shembellimi i djaloshit Fan Stilian Noli nga nje djale ivogel i diaspores simbolizon perjetesimin e figures se tij. Vajza AlisaToshka luajti nje melodi ne flaut, nje instrument i preferuar nga FanNoli. Mbresa la recitimi i poezise “Anes Lumenjve†interpretuar memjeshteri nga aktori Jul Nenshati, i cili i mbertheu emocionalishtdegjuesit. Ato fjale te gdhendura ne kujtesen tone i degjojme edhe njehere duke sjelle nder mend mijera e mijera recitime te bera ne dekadanga nxenes e studente, dhe mijera recitime te tjera qe do te behen nedekadat e ardhshme nga nxenes e studente te tjere, te cilet nuk kanelindur akoma.Programin e mbylli nje vajze e vogel me recitimin : “Gjuhen shqipeme pare thoni / Para se anglisht te mesoni / Eshte nder, eshte lavdi, /Per shqiptarin kurbetli…/ “ Keto vargje te thjeshta te sjellin ndermend ate c’ka u ka thene Noli dikur shqiptaro-amerikaneve: “ Mosharroni se vetem deget keni ketu ne Amerike, rrenjet i keni neShqiperi!â€Kur mbaruan recitimet ne salle u shpernda melodia e kenges “Aneslumenjve†e kenduar nga Parashqevi Simaku e cila kohe me pare dha njekoncert ne Boston. Takova ato minuta Albana Orgocken, nje ngadrejtueset e MAAS, ndihej e entuziazmuar per punen e madhe qe kishinbere mesuesit e shkolles shqipe dhe vazhdonte te falenderonte AtLiolinin qe pranoi ne programin e festes edhe femijet e shkolles seGjuhes dhe Trashegimise Shqiptare. “Te gjithe femijet na bene shumekrenare! Sa bukur e flisnin gjuhen tone shqipe!†tha ajo.Pas sherbeses kishtare besimtaret e miqte u ftuan nga At Liolini nekafeterine e kishes ne nje pritje-bufe . Aty njohem me mire teftuarit, Stefan Kochin, kryetari i Keshillit KombetarShqiptaro-Amerikan, Albana Orgocken e Maks Kozmo bashkekryetare teMAAS, publicistin e degjuar Van Christo me bashkeshorten, publicistine botuesin Gjeke Gjolekaj, ish zv. rektoren e Universitetit te TiranesRolanda Dhimitri, intelektualet Sejfi Protopapa, Ksenofon Dilo,Aristotel Mici, Adem Saliu e te tjere, perfaqesues te shoqates seshqiptareve kosovare te Bostonit si dhe miq e te ftuar ngaMassachusettsi, Nju Jorku, Nju -Hemshri , Conektikat. Dhe vec tetjereve, profesor Nasho Jorgaqi, i ftuar i nderit i kesaj ceremonie.Eshte terheqes takimi dhe biseda me zonjen e moshuar Esta Peters,te cilen sa here e takoj ne kishe nuk e leshon nga goja Fan Nolin, ajoka nje kujtese te mahnitshme. Si me e moshuara znj. Peters i ftoimysafiret te pinin nje kafe “per shpirt†te Nolit. Me filxhanin e kafesne dore ajo me tha : “Fan Noli ishte njeri i mencme, i mesuar e idashur me te gjithe. E kishme kaq te mire dhe e deshme kaq shume!â€Prane saj, Polikron Trebicka, aktivist e organizator i sherbesavekishtare me tha: “Dite e bukur, qe po rijetojme ngjarje te kohes seNolit. E ne te njejten kohe kam kenaqesine te takohem me ish pedagoguntim te fakultetit prof. Nasho Jorgaqin e t’i uroj suksese per librin etij voluminoz.â€Ceremonia e firmosjes se librave nga vete autori, prof. NashoJorgaqi ishte nje pike tjeter e programit. Ne sallen e pritjes sekishes se Shen Gjergjit ruhet tavolina dhe karrikja ku ulej Fan Noliper te shkruar. Profesor Jorgaqi vuri autografin ne librat e tij ne poate tavoline e kjo do te mbetet nje kujtim i bukur per gjithesecilinnga ne qe patem rastin te ndodhemi aty. Iu afrova profesor Jorgaqit,ish pedagogut tim te letersise, tashme i thinjur , por me tiparetfisnike te pandryshueshme te fytyres se tij. Mbeshteta bllokun eshenimeve mbi tavolinen e Fan Nolit dhe shkrova pershtypjet eprofesorit: “Eshte dite e shenuar per mua,-tha ai i emocionuar,- sepseketu, ne kete kishe e nisa rrugen time te gjate per te shkruarbiografine e Nolit dhe po e perfundoj po ketu, me nenshkrimet e librit.Eshte cast i shume pritur promovimi i librit tim mes vellezerveshqiptare te Amerikes, qe me dhane mundesine e ndihmen per shkruarjen efaqeve te ketij libri, duke shprehur dashurine e tyre per Nolin e madh.â€PROMOVIMI I LIBRIT “JETA E FAN S. NOLITâ€Promovimi i librit u zhvillua ne sallen e madhe te kishes nendrejtimin gjithnje te At Liolinit. Nga podiumi i konferencave ai efilloi me humorin e tij: “Kur u hap kisha e pare shqiptare ne Boston epyeten At Nolin, “Urate, si do te bejme tani, si do te ulemi ne kishe,vec burrat vec grate?†– “Jo!, -u pergjegj Fan Noli,- do te ulemi tegjithe bashke!â€â€At Liolini vijoi me fjalimin e tij mbi vleresimin e librit tebiografise se Nolit duke adresuar fjale mirenjohjeje ne drejtim teprof. Jorgaqit.Z.Stefan Kochi mbajti referatin me karakter historik “Imigrantetshqiptare ne SHBA†ku ai permendi veshtiresite dhe rruget e hapura peremigrantet e ardhur rishtas si dhe kontributin e shqiptareve te sotemne Amerike. Gjithashtu ai vleresoi e pergezoi studentet shqiptare teshkollave te mesme e te kolegjeve per sukseset e arritjet ne graduime,duke shkruar per ta media amerikane, duke u bere krenaria e komunitetitshqiptaro-amerikan. Z.Stefan theksoi se ne Universitetin e Harvardit,ku dikur Fan Noli u diplomua me titullin “Bachelor of Arts†sotvazhdojne me sukses studimet shume studente shqiptare. Z.Stefan dhavleresimet e tij per librin biografik te Nolit dhe pergezoi profesorJorgaqin per suksesin e arritur.As.prof. Thanas Gjika ne referatin e tij â€Vepra “Jeta e Fan S.Nolit†dhe rendesia e sajâ€, nder te tjera tha: “Prej kohesh ndihejnevoja e hartimit te nje biografie te plote per jeten dhe bemat e ketijkolosi te kultures e te atdhetarizmit shqiptar. Shume studiues uangazhuan ne Shqiperi, Kosove e diaspore, per te dhene kontributin evyer per ndricimin e aspekteve te ndryshme te vepres se tij, por askushnuk guxoi t’i futej punes per te hartuar nje biografi teresore teNolit. Ky personalitet i shumanshem me krijimtari te gjere e me nivelete larta, kerkonte qe biografi i tij te kishte njohuri te thella nefushat kryesore ku ai shkelqeu.†Prof. Gjika shpjegon se studiuesi dheshkrimtari Nasho Jorgaqi, ndonese nuk ishte historian i mirefillte,ndonese nuk e njihte teologjine e krishtere dhe anglishten, iu futpunes dhe mbas mese njezet vjet perpjekjesh arriti te na japekryevepren e tij, kete veper madheshtore per jeten e veprimtarine eNolit…Keshtu mund te themi se Noli pati fatin e mire qe te studiohej ete trajtohej prej nje biografi qe ishte njeheresh studiues dheshkrimtar i afte e i guximshem. Prof. Gjika thekson aftesine e autoritper pershkrimin me mjeshteri te shume prej ambienteve ku kane ndodhurngjarjet, riprodhimin e fragmenteve nga dokumentat, fjalimet, letrat ebisedat e shumta te cilat e lene lexuesin te arrije ne konkluzioneperkatese, pa ia imponuar mendimin e vet si studiues. Po ashtu,renditja kronologjike e fakteve te shumta e ndihmon lexuesin te kuptojese, ne marredheniet me individe, grupe shoqerore e parti politike, Nolika pasur gjithnje parasysh vlerat e tyre lidhur me ceshtjen kombetare,me pavaresine, demokratizimin dhe perparimin e Shqiperise…Sipas prof.Gjikes, Noli jepet me figuren e nje kleriku te krishter, te ngjashem mekleriket e Rilindjes Evropiane. Por Noli jepet edhe si ka qene, njeri imadh, por jo i pagabueshem. Vecse ai dinte te largohej nga gabimet oseqendrimet jo te drejta qe kishte mbajtur me pare. Permendet ketutrajtimi objektiv qe autori i ka bere marredhenieve te Nolit me AhmetZogun, me ballistet dhe me udheheqjen komuniste te Tiranes. Ne vitin1959 Noli shkroi testamentin e vet ku nuk shenoi se donte te varrosejne Shqiperi. Mbas kesaj ai e quajti qeverine shqiptare “qeveria edjemve te veshtire te Tiranes.â€As.prof. Thanas Gjika perfundon : “Leximi i ketij libri jo vetemte shton respektin dhe dashurine per Fan Nolin, por te rrit ndjenjen edetyres per t’u bere sa me i vlefshem per atdheun, per komunitetin…pert’u bere njeri i moralshem me sjellje njerezore larg politizimit. Nolite ka pushtuar ne shume drejtime dhe ti kerkon te ecesh ne rrugen eketij Mesuesi te Madh. Per keto dhe vlera te tjera te shumta, libri“Jeta e Fan S. Nolit†meriton te quhet veper monumentale e letersisedhe e kultures shqiptare. Per kolonine tone shqiptare, -perfundoi ai,-Fan Noli eshte e ka per te qene “babai yne shpirterorâ€, ndersashekulli XX eshte shekulli i Nolit.â€Z. Van Christo, publicist dhe themelues i fondacionit “Frosina†teBostonit, nje perfaqesues i nderuar i diaspores se vjeter shqiptare,pasi uroi profesor Jorgaqin per botimin e librit biografik te Nolit,foli ne anglisht dhe permendi reminiscences (kujtime) nga takimet e tijte paharruara me Nolin. Takimin me Imzot Nolin, Van Christo e realizoikur ishte student ne Universitetin e Bostonit, ne kolegjin e ArteveLiberale. Kryelarte se do te takonte ish kryeministrin e ShqiperiseVani ftoi shokun e tij amerikan, Dough, i cili studionte per shkencatpolitike. Veshur shik e me kollare te dy studentet trokiten ne deren eapartamentit te Fan Nolit. Studenteve universitare u beri peshtypje jovetem thjeshtesia e pritja bujare e bishopit Noli, por edhe numri imadh i librave qe ai dispononte. “Librat ndodheshin kudo,- tregon VanChristo,- ne dollap, mbi tavoline, ne kolltuk, madje edhe ne dysheme.â€Pyetjeve te studenteve Noli iu pergjegj me nje anglishte te kulluar qei impresionoi ata te dy. “Ai zoteronte njohuri te sakta e te shumtarreth aktivitetit te Organizates se Kombeve te Bashkuara, per Luften eFtohte, mbi disa pozicionime te mbajtura nga udheheqes te shteteve tendryshme te botes, duke perfshire edhe udheheqesin kinez Chu En Lain.Zeri i tij,- vazhdon z.Christo,- gradualisht u be me i forte ndersahynte ne analiza te thella te situates politike ne bote. Ne te dyshoket u shtangem nga aftesia e tij si orator e politikan. Edhe sot nuke harroj ate mbasdite te ngrohte.â€- perfundoi z.Van Christo me lot nesy e dridhje zeri.Para se ta merrte fjalen prof. Diana Kristo u takua e u pershendetme profesorin Nasho Jorgaqi duke theksuar se e ndiente veten te nderuarte merrte pjese ne promovimin e librit te tij te suksesshem. Nereferatin e saj interesant “Noli si perkthyes†prof. Diana Kristo tha:“Gjate kohes qe shkruaja disertacionin “Shekspiri ne gojen e Nolitâ€,pata rastin e mrekullueshem te shfrytezoja ate pjese te bibliotekes seHiresise se Tij qe i ishte falur bibliotekes shkencore te Universitetitte Tiranes. Menjehere me terhoqen vemendjen shenimet e imzot Nolit neane te faqeve te librave. U perqendrova ne ato shenime qe kishin tebenin me veprat e perkthyera, te gjitha shenime zberthyese, analiza teshkurtera por te thella te fjaleve dhe ekuivalencavekuptimore…Njohurite e thella te perftuara nga leximet e shumta ne tedyja gjuhet dhe ne nente gjuhet e tjera qe zoteronte e sidomos qemtimii fjaleve te shqipes me fletoren e shenimeve ne dore ne bisedat mepleqte e Bostonit ne anen tjeter, ka bere qe Noli te na dhuroje disanga perkthimet perla te gjuhes shqipe.†Prof. Kristo vazhdon se meardhjen ne Amerike Noli iu vu punes per perkthimin nga greqishtja teserise se librave kishtare , ne dy drejtime: nga greqishtja ne shqip,per brezin e vjeter te shqiptareve dhe nga greqishtja ne anglisht perbrezin e ri, i cili kishte filluar te mos e kuptonte gjuhen amtare. Me1915 Noli hyri me sukses te madh ne fushen e perkthimeve te letersiseartistike. Ate vit ai botoi nje nga kryeveprat e Shekspirit “Otellonâ€per te cilen thote se ka punuar nente muaj, duke shtuar: “ mburremvetem qe munda ta perkthej!†Nje vit me vone botoi poemen “Skenderbeuâ€te Henry Woodsworth Longfellow. Me 1926, kur Noli ndodhej ne Gjermanidolen nga shtypi gjashte perkthimet madhore te kryeveprave boterore siHamleti, Jul Qezari, Makbethi, Armiku i Popullit, Zonja Ingra eOstrotit, Rubairat, te cilat perfshijne pothuaj te gjitha perkthimet etij artistike me perjashtim te Don Kishotit, qe u botua me 1932-33.Merita e Nolit nuk ishte vetem ne perzgjedhjen e ajkes se letersiseboterore, por edhe ne percimin e bukurive estetike te tyre te shprehuraketo me mjeshteri te rralle artistike ne gjuhen tone. Sipas prof.Kristo Noli kishte shpirt krijues, ai vinte ne pune fantazine e tij tepasur pa pasur frike se i largohej origjinalit, vetem e vetem qe terikrijonte atmosferen emocionale te tij, e , per kete arsye,vende-vende ai paraqitej me shume si nje bashkeautor se sa siperkthyes. Noli nuk ka zgjedhur rrugen e thjeshte, ate te perkthimit tefjaleve, por rikrijimin poetik, ne te cilin arti i autorit eshtegershetuar me ate te perkthyesit dhe ka dhene nje hibrid temrekullueshem, nje perle te poezise shqipe:“Thuaj yjte s’jane zjarr / Thuaj dielli u shua / Thuaj jeta eshtevarr / po mos thuaj qe s’te dua./Prof. Kristo perfundon: “Megjithese kane kaluar 80 vjet ngakrijimtaria perkthimore e Nolit, ajo na vjen po aq e thjeshte dhe ekendshme, harmonike e ritmike. E sic shqiperon ai Rubairat: “ Kur une eti te prehemi te mekur / Do te vazhdoje Bota e pavdekur†e Otellos,Makbethit, Jul Qezarit, e Don Kishotit qe mendojne e filozofojne shqip,qe luftojne e bejne paqe, e prape luftojne e bejne paqe, prape, shqip,duke ngjallur po te njejtat kenaqesi estetike e poetike tek brezat qedo te vijne.â€Duke iu referuar permbajtjes se librit “Jeta e Fan S. Nolitâ€, neligjeraten e saj znj.Myzafere Ormenaj tha midis te tjerash: “Fan Nolilindi jashte kufijve te Shqiperise, emigroi e u rrit “Anes lumenjveâ€dhe vdiq po jashte trojeve, por jeta dhe veprimtaria e tij ne te gjithafushat qe ai shkelqeu iu kushtuan vetem Shqiperise, vendit te tij teshtrenjte dhe shqiptareve kudo ndodhur. Noli si figure politike lidhetme Revolucionin Demokratik te Qershorit’ 24 ne Shqiperi, i cili nukpati ne te vertete jetegjatesi…por shenoi nje fillim te ri te eresdemokratike qe po frynte drejt Shqiperise.†Znj. Ormenaj theksoi se nethemelin e letersise shqiptare guri qe ka vendosur Noli eshte shume irende nga pesha, shume i madh per nga hapesira dhe me shume vlere pernga permbajtja…Pena e Nolit ka gdhendur tribune te pavdekshem per ngaforca qe mbartin, karakteret qe shfaqin dhe vecorite qe sjellin nejeten shqiptare: “Vendi dridhej ay mbeti / Se s’tronditej nga termeti/Dif dragoj i Dragobise /Trim tribun i vegjelise/â€Vullkani Nol shperthen shume fuqishem. Lava e tij mbush vargjet eperlave te paperseritshme si “Anes lumenjveâ€, “Hymni i Flamuritâ€,“Rentor Maratonomak.†Leximi i tyre te renqeth dhe zeri yt shkrihet ne njeme zerin e shpirtit te tij. “Flamuri per Nolin ishte vater, nene ebabe,-tha znj. Ormenaj,- ishin gjerat me te shtrenjta te simbolizuarane jeten e njeriut: “O flamur gjak, o flamur shkabe…†Flamuri i ngriturprej kohes se Skenderbeut e qe do te vazhdoje te valevitet ne jete tejeteve per shqiptarin. Noli eshte vete nje maratonomak qe rendi gjithejeten per te sjelle lajmin e fitores e te shpreses tek shqiptaret…Njemaratonomak i vertete i shpirtit njerezor, qe kerkon paqe, liri dhedrejtesi kudoâ€,- perfundoi ajo.Me interes u prit nga te pranishmit edhe referati i gazetarit,Alfred Lela, me titull “Noli ne psiken e nje lexuesiâ€. Referuesi dukeperdorur here-here dhe humorin, vuri ne dukje : “ Noli, ose me sakte,takimi me te ka ndodhur ne femijeri dhe ka ardhur tek une nepermjetemrit. Theofan Stilian Noli. Bashkangjitur me te vendlindja e tij,Ibrik Tepe. Dhe me tej, si per ta permbyllur kete trekendesh bredharak,mjekra e tij e zeze dhe rrobat e priftit. Noli mberriti tek une si njebeft, si kujtimi i nje bote, e cila nuk qe me, si kuptim i njerealiteti asokohe te gremisur. Pjesa e ketij befasimi mbetet padyshimvargu i tmerrshem: “Enderroj pa fund, pa shprese / anes Elbes, anesSprese./â€Zoti Alfred thekson se shembellim pas shembellimi, Noli erdhi e u begjithnje e me i plote…Femija me librin e kendimit nen sqetull u beadoleshenti qe jetonte me leximet, dhe me vone, gazetari qe i hidhteedhe faktet edhe frymezimet ne leter. Gjithe kjo shtjelle qe here pashere behej peshtiellim, e risillte Nolin tek Alfredi ne forma tendryshme: Ai mund edhe te qe “bishopi i kuqâ€, “babai i nje revolucionibolshevikâ€, “politikani me violine†etj. Epitetet, sigurisht jane edheforma me te cilen njerezit veshin dukuri a individe , te cilet i njohinperkitazi ose aspak. Noli ka hyre e ka dale nga ky tunelth i erret…Pavaresisht imazheve qe tek ne mund dhe duhet te jene te ndryshme,Noli, nder te tjera, e mbi te gjitha, eshte prove e asaj se “imagjinatae qeveris boten!†“Une,- vazhdon Alfredi,- kam bere vend ne zemer dhene mendje per Fan Nol shqiptarin. Nese zgjedhim te besojme se ShenJeronimi pat origjine ilire, e pos kesaj, ai perhapi krishterimin ndershqiptare, atehere le t’ia kujtojme vetes sot e perdite se nje shqiptarkryekreje, Fan Noli pra, themeloi Kishen Ortodokse AutoqefaleShqiptare. Ky akt, po te duam t’i anashkalojme te tjeret, e ben Nolinnje prej themeluesve te idese dhe identitetit Shqiptar. Mbetem meshprese se shpirti i tij dhe aksioni yne do te na ndihmojne te rimarrimate qe edhe mund ta kemi humbur pjeserisht e perkohesisht.†Alferediperfundon duke bere pyetjen: “C’ka patur ne valixhen e Nolit pergjateudhetimit te tij per ne Amerike? Nje bible, ndoshta bashke me njegrusht librash te tjere dhe ndonje doreshkrim nen a mbi teshat ,tecilave u vinte era det…ne ate valixhe, megjithate, gjendeshin te gjithavalixhet tona bashke me te gjitha udhetimet. Sigurisht, ne e kemishkelur Token e Premtuar ne periudha te ndryshme kohe, ndoshta ngadeti, ndoshta nga ajri, por ka qene fati i Nolit qe paratha fatin tone.Fatin tone qe eshte ndermjet: edhe ne Shqiperi edhe ne Amerike! IMerguari i Madh, na pelqen te mendojme, pat jetuar ne nje kohe temadhe: kohe grindjesh, luftrash e dashurish te medha. Kete gje do teperserise ndokush edhe per ndonje bashkekohes tonin njeqind vite mepas. E keshtu me rradhe per te gjithe gjenite e koheve qe kane shkuar.Noli yne sigurisht qe ka jetuar ne kohe te medha. Me shume se kaq ai ika formesuar keto kohe.â€Me tej, studentja e Universitetit te Harvardit Borana Toska lexoidisa fragmente per femijerine e Nolit nga libri “Jeta e Fan S. Nolit.â€Nder te ftuarit ardhur nga Nju-Jorku diskutoi publicisti dhebotuesi Gjeke Gjolekaj. Mbasi vuri ne dukje vlerat e padiskutueshme telibrit “Jeta e Fan S. Nolit†zoti Gjolekaj u fokusua ne dypersonalitete te shquara shqiptare: Fan Nolin dhe Nene Terezen. “Qe tedy keta shqiptare te medhenj,- tha ai,- u linden ne kohen e perandoriseotomane per te kryer me vone aktivitetin e tyre larg atdheut ne dydrejtime: Nene Tereza ne nje shtet te madh te Lindjes dhe Fan Noli nenje shtet te madh te Perendimit…Por ata te dy i kthehen sot Shqiperisesi dy figura te medha te kombit. Asnje shqiptar, deri me sot, nuk eshtekthyer kaq triumfues ne Shqiperi sa Fan Noli e Nene Tereza. Figura eFan Nolit dhe e Nene Terezes qendrojne me dinjitet ne trojet shqiptarederi ne skajet e kufijve te tyre qofte ne kisha, vende publike, sheshe,universitete, aeroporte etj.†Duke perfunduar z.Gjolekaj uroi kishen eShen Gjergjit per organizimin e ketij aktiviteti te rendesishem, poashtu uroi e pergezoi profesor Nasho Jorgaqin duke shtuar : “ProfesorJorgaqi me librin “Jeta e Fan S. Nolit†na e ka dhene Nolin jo vetem tesakte e te kompletuar por edhe te gjalle. Si nje artist e nje skulptorz. Jorgaqi tani mund t’i thote Nolit: “Fol!â€â€Ne fund e mori fjalen profesor Nasho Jorgaqi. “E ndiej veten tenderuar te ndodhem sot mes jush, ne kishen e Shen Gjergjit, i priturnga At Artur Liolini dhe ju bashkatdhetare. Na bashkoi Fan Noli sot tegjitheve ketu…E kam thene ne librin qe sapo keni marre ne duar fjalentime…Eshte nje ndjesi e mrekullueshme, nje privilegji im qe jamstudiues i Fan Nolit. Duke ndjekur me kujdes jeten dhe veprat e tij kamkonstatuar se sa lart mund te arrije njeriu ne jete dhe se lartesia teafron te Zoti…Kisha hyre ne boten e tij te perendishme por nuk e kamtrajtuar Nolin si perendi; e kam pershkruar si njeri me te gjitha temirat dhe te metat qe ka pasur.â€Profesor Jorgaqi theksoi se libri permban vetem te verteten dhe kjoeshte nje nga vlerat e tij. Sepse z. Jorgaqi i njeh vetes meriten qe uka dhene bashkatdhetareve kudo ne bote figuren e Nolit si pasqyre teemancipimit shpirteror. “Ky liber, -perfundoi profesori,- e ka nisurshtegtimin ketu, ne kishen e Shen Gjergjit, ne shtepine e Nolit, qe epati sa ishte gjalle. Falenderoj kete kishe dhe personalishtkancelarin e saj Artur Liolin, qe beri te mundur inkursionet e miastudimore ne arkivin, biblioteken dhe vendet qe lidhen me Nolin neBoston. Falenderoj miqte dhe bashkepunetoret e Nolit ne SHBA, patriotete nderuar: Anton Athanasi, Gari Riska, Peter Prifti, Dhimiter Trebicka,Eleni Liolin, Vangjeli Theodhosi, Georgi Gallani, Nikolla Cako, LlukaCako, Efta Peters e te tjere si dhe zonjen Sara Panariti, qe mekujtimet e tyre ma sollen aq afer e ma bene te prekshme figuren e tij.Nje falenderim i vecante i takon Sotir Dilogjikes, sekretarit tePeshkopates dhe bashkepunetorit besnik te Nolit, qe i kaloi vitet efundit te jetes ne Shqiperi, nga bisedat e kujtimet e te cilitperfitova shume.†Prof. N. Jorgaqi falenderoi biografin e pare te FanNolit Qerim Panaritin si dhe studiues te tjere, arkiva, biblioteka,institucione kulturore etj. Prof. Jorgaqi gjithashtu falenderoisponsorizuesit, botuesit dhe miqte e shumte qe e paten ndihmuar mesugjerimet e mendimet e tyre per t’ia arritur perfundimit te kesajvepre.I PERJETSHEM KUJTIMI I FAN NOLIT !Sipas programit pjesemarresit e ceremonise ne oren 2 mbas ditelane Katedralen e Shen Gjergjit e u nisen per te drekuar ne restorantintradicional shqiptar “Pier 4†te patriotit Anton Athanasi. Qindraaktiviteteve te zhvilluara ne dekada ne kete lokal u shtohet tani edhenje tjeter, perkujtimorja e 100-vjetorit te ardhjes se Fan Nolit neAmerike. Miqte u priten nga Anton Athanasi Jr. dhe vellezerit e tij nekembe te babait, Anton Athanasit, i cili u shua para nje viti. Traditae mikpritjes vazhdon ne “Pier 4†dhe kjo e mbush pak boshllekun qe kalene mungesa e te zotit te shtepise. Vellezerit Athanasi u pershendetenne vecanti me At Liolinin dhe prof. Jorgaqin duke i pergezuar e uruarper kete aktivitet te mireorganizuar ne kujtim dhe nderim te Fan Nolitte madh.Gjate drekes, si perhere, iu afrova tavolinave ku ishin ulurshqiptaro-amerikanet e moshuar ose bostonianet, sic i therresim ketej.Biseda rrotullohej rreth kujtimeve per Fan Nolin e Anton Athanasin, qepaten qene miq e bashkepunetore. Shume kujtime e humor rreth replikavemes Anton Athanasit dhe Fan Nolit. Ja njera prej tyre:Noli: - “Anton, pse s’pushon se bleri dyqane?â€Antoni: - “Po ti pse s’pushon se shkrojturi?â€Bostonianet trokasin gotat e veres e urojne : “I perjetshemkujtimi i Nolit tone!â€â€œE kujtofshin dhe niperit e sterniperit tane!â€Ne nje tavoline tjeter ishin ulur bostonianet e rinj dhe nje grupshqiptaresh kosovare qe kishin udhetuar nga Nju-Jorku. Njeri prej tyre,Alor Hasanramaj, ish luftetar i UCK-se , nje burre i ri, i gjate, me syte kaltert e buzeqeshje te cilter gjate bisedes here pas here recitontevargje noliane. “Tek degjoja recitimet ne kishe,- tha ai,- m’u kujtuashkolla ime “Vellezerit Frasheri†ne qytetin Decan te Kosoves. Atyrecitonim vjershat e Fan Nolit.â€Z.Adem Saliu tha: “- Drejtoj urime per te perndershmin At Liolin dhekomunitetin shqiptar qe bene te mundur kete manifestim jubilar Nolian.Ishte kenaqesi e vecante dhe privilegji im takimi dhe biseda meprofesor Jorgaqin, te cilit i uroj suksesin qe ka arritur me vepren perjeten e Fan Nolit. Ky liber do te pasuroje librarite kombetare dhe atote cdo familjeje atdhedashese.â€â€œU kujtofte ne 100-vjetore te tjere Fan Noli i madh!†uruan ata.Ne oren 4:30 vargani i makinave u nis nga “Pier 4†per ne parkun“Forest Hills Cemetery†ku prehen per jete eshtrat e Fan Nolit tepaharruar.. Ishte nje pasdite e vrenjtur me erera te ftohta e stuhi…“O mbret i gjithe qiejve…Oh, shpetome nga zjarri i perjetshem dhe ipashuar dhe vendosme ne te Djathten tende ne Parajse, o gjykates idrejte dhe i meshirshem!†Kjo eshte nje pjese nga teksti i nje lutjejeqe iu gjend Fan Nolit ne komodine, shkruar me doren e tij ne ditet efundit te jetes. At Noli deshironte te shkonte ne Parajse.U afruam ne heshtje te varri i tij. Beme homazh. Nuk eshte thjeshtnje gur varri. Eshte katakombi i mergimit me nje amanet, nje pyetje teperhershme te varur ne ajer:“C’ke bere ti per atdheun?â€Kur dola nga parku i varrezave ngrita fytyren drejt qiellit dhe,nuk u besova syve, vura re tek fluturonin ngadale dy balona sferikenjera e kuqe, tjetra e zeze te lidhura me nje shirit te gjate. E dielaamerikane, dite festash e ceremonish, na dergoi rastesisht ngjyresenfestive te kombit. Nje ogur i mire…Balonat, duke u zvogeluar, kaluan anes lumit Mystic, pastaj imazhii tyre i mjegullt u tret horizontit ne perendim, i ndjekur nga jehona elarget e mallit…
Nga ROZI THEOHARI
Boston
Sot, me daten 06.06.06 "nje dite perkujtuese" kur po shtyp nekompjuter kete shkrim, perfytyroj 100 vjet me pare si sot, me daten 6qershor 1906, ne Boston, shtypjen e numrit te pare te gazetes "Kombi", botuar nga Sotir Peci, e para gazete shqiptare botuar ne SHBA.Perfytyroj 100 vjet me pare Fan Nolin e posaardhur ne Amerike dukeshtypur gazeten "Kombi" tok me Sotir Pecin ne shtypshkronjen e vjeterme pedaline ne qilarin e ftohte e te lagesht, ne rrugen Hadson, 100.Ardhja e Fan Nolit ne Amerike me 1906 eshte nje moment i rendesishemhistorik qe shenoi fillimet e bashkesise etnike te emigranteveshqiptare ne fillim te shekullit te kaluar. Dalja e gazetave te para“Kombi†e me vone “Dielli†si dhe aktiviteti i “Vatres†dhe ishoqerivee organizatave te tjera patriotike qe permblidhnin dhe ndergjegjesoninshqiptaret kurbetlinj, u realizuan me perpjekjet e Fan Nolit dhebashkepunetoreve te tij Faik Konica, Sotir Peci, Kol Tromara, Josif eVasil Pani, Goni Katundi, Kristo Dako, Petro Nini Luarasi, KostandinDemo e shume te tjere. Noli luajti rolin vendimtar te propagandistit teideve te Rilindjes dhe te drejtuesit te levizjes patriotike shqiptarete diaspores e te atdheut. Noli publicist, poet, orator, perkthyes italentuar, prift-predikues i rralle dhe lider energjik ibashkatdhetareve, kur e pa atdheun ne rrezik e metaforizoi ate me“nenenâ€. Ai dha alarmin e shkroi vargjet-apel me te cilat ngriti peshezemrat e mergimtareve: “ Mbahu neno, mos kij frike/ Se ke djemte neAmerike…/†Data 3 qershor 1917 u caktua si “Dita e shpetimit teShqiperise.â€Dekada me vone, ne fillim te shekullit te ri, pikerisht, niperit embesat e ketyre “djemve†si dhe ardhesit e rinj shqiptaro-amerikane,nje dite me pas, me 4 qershor 2006, organizuan perkujtimoren e100-vjetorit te ardhjes se Fan Nolit ne Shtetet e Bashkuara teAmerikes, ne Katedralen e Shen Gjergjit ne South Boston. Ne kete ditesolemne ishte i ftuar nga Shqiperia profesor Nasho Jorgaqi per te marrepjese ne perkujtimoren si edhe me rastin e promovimit te librit te tijvoluminoz “Jeta e Fan S. Nolitâ€.I perndershmi At Liolin, nje nga hierarket me te dalluar teOrtodoksise sone kombetare duke aktivizuar nje grup bashkepunetoresharriti te realizonte nje ceremoni dinjitoze. Mesha peshkopale per nderte 100-vjetorit te ardhjes se Fan Nolit ne Amerike u drejtua ngaHiresia e Tij Peshkopi Nikon, pasardhes i Nolit ne hiearkine e kishes.Mesha perkujtimore filloi ne oren 10 te mengjezit, diten e diel, me 4qershor 2006, me nje pjesemarrje te besimtareve, miqve e te ftuarve ngaMassachusettsi dhe vise te tjera te Amerikes. Flamuri shqiptar eamerikan ishin vendosur ne te dy anet e altarit, rrethuar e stolisur mebuketa te medha trendafilash te bardhe e lule shqerra. Peshkopi Nikonme veshjen festive, pelerinen dhe mitren prej kadifeje te bardhevezulluese, bashke me predikimin e tij te ngrohte perhapte bardhesi epaqe ne atmosferen e kishes shqiptare te Shen Gjergjit.Me te djathte te altarit anetaret e korit te kishes veshur me rrobetkarakteristike ne ngjyren kuqezi dhe kendimin e himneve ne gjuhenshqipe krijonin nje sfond kombetar per portretin e Fan Nolit vendosurperpara altarit mbi nje tavoline te vogel. Portreti i Nolit me mjekrenkarakteristike dhe syte e tij shpues e kerkues ne perjetesi ishtevendosur ne fushen e kuqe te flamurit. Korniza ishte mbeshtetur mekujdes mbi nje qilim te vogel shqiptar ku mbizoteronin ngjyrat kuq ezi, punuar me motive te shembelltyres se shqiponjes dykrereshe.Portreti ishte i rrethuar me nje hark prej qirinjsh te arte, qe ijepnin pamjen e nje shenjtori.Ligjerimi nga Imzot Peshkop Nikon:[ Episkop i Bostonit, i Nju-Inglandit dhe i KryepeshkopatesOrtdokse Shqiptare neAmerike ]" Imzot Noli me dha kurajo qe nga mosha ime e njome te vazhdojstudimet dhe te hyj ne sherbim te Zotit, ne Kishen Orthodokse Shqiptarete Amerikes. Kur arrita moshen e duhur Imzot Noli me beri dhjak tekishes sone ne qytetin e Nju Jorkut - atje ku u linda dhe u rrita dukesherbyer edhe ne radhet e para fetare. Me vone, kalova nje vere memesimdhenie nga Imzot Noli, ketu ne Boston, qe edhe sot e kujtoj memallengjim si nje rast pikekthese te jetes sime. Shembulli i tij sisimbol per gjithe shqiptaret ne diasporen tone - pa dallim feje - kaqene dhe do te jete i vazhdueshem. Mblidhemi sot te gjithe ketu,perpara altarit ku sherbeu Noli si klerik i larte dhe prane podiumit kupredikoi Imzot Noli per me shume se gjashte dekada me radhe."Ligjerimi nga At Artur Liolin[ Kancelar i Peshkopates Ortodokse Shqiptare me qender neKatedralin e Shen Gjergjit ne Boston ]" Emri i Fan Stilian Nolit eshte i lavderuar per jete te jeteve!Jemi kryelarte qe sot kremtojme 100-vjetorin e ardhjes se Imzot Nolitne SHBA, ne vecanti ne Boston, qytetin historik te emigracionitshqiptar ne Ameriken e Veriut. Ardhja e Imzot Nolit ketu ne SHBA ishtefatlumturi per te ndihmuar Rilindjen Shqiptare ne atdhe ne fillim teshekullit te 20-te. Por, ne te njejten kohe Noli gjeti ketu nje ambientte lirshem per te plotesuar potencialin e tij, te cilin ai kerkonte tatransmetonte nder bashkatdhetaret e tij ne memedhe e kudo ne bote.Duke perkujtuar emrin e Imzot Nolit i shprehim mirenjohjenprofesor Nasho Jorgaqit, qe ka shkruar e botuar jeten e Nolit toneperfshire ne dy vellime me titull “Jeta e Fan S. Nolitâ€. Prezenca eprofesorit sot na jep rast te vecante te promovojme librin e tij e t’ishfaqim mirenjohjen. Eshte nje permbledhje e te gjitha botimeve temeparshme te profesorit per Nolin tone duke permbledhur jetenpersonale, shkrimet, te dhenat arkivore dhe veprat noliane ne fushat endryshme letrare, aresimore, shkencore, politike, muzikore dhe sidomosfetare. E dime, per shembull, qe Noli punoi gjate dy javeve iperqendruar e duke menduar se si ta perkthente vetem kete varg tefamshem te Shekspirit : “Te rrosh a te mos rrosh, kjo eshte ceshtja.â€Ne ceremonine e sotme te perkujtimores kemi pjesemarres te brezavete ndryshem te diaspores. Kemi ne mes tone pjesetare te brezit tevjeter ardhur ne shekullin e 20-te, pjesetare te brezit te dyte e tetrete, lindur ketu ne SHBA me prejardhje ametare, si dhe emigrantet erinj ardhur kato vitet e fundit bashke me familjet e tyre. Ne fund tesherbeses kishtare do te degjojme recitimet e femijeve te shkolles seGjuhes dhe Trashegimise Shqipe te Bostonit. Nje djalenjembedhjetevjecar, Nikola Romano do te prezantoje kontributin e tij“Une jam Fan Noliâ€. Nje vajze, Alisa Toshka do te na gezoje me muzikeduke luajtur me flaut, instrument qe Fan Noli ne kohe shqetesimesh eperdorte ne zyren e tij te Kryeministrise ne Tirane. Alisa Toshka eshtebije e Robert Toshkes, te parit shqiptaro-amerikan te emeruar gjykatesne Amerike. Femijet e shkolles shqipe te Bostonit do te recitojnepoezite e Nolit dhe do te lexojne pjese nga biografia e tij ne moshen efemijerise.Falenderojme gjithe pjesemarresit per ardhjen e tyre ne keteperkujtim.â€Gjate sherbimit te meshes ne te dy anet e altarit dy djem te rinjmbanin ne duar nga dy qirinj te medhenj te ndezur, te lidhur me fjongokuqezi. Mes besimtareve dhe te ftuarve ne fronat e kishes dallohej njerrjesht me djem te rinj veshur te gjithe me bluza te kuqe. Familjaretkishin sjelle me vete femije te posa lindur ose mosha me te rritura pert’u bekuar nga dora e peshkopit Nikon, predikimi i te cilit here herebashkohej me te qarat e foshnjave..Aroma e tymi i qirinjve, kandilevedhe temjanit, lutjet e besimtareve qe mbushnin sallen, veshtrimetbekuese te ikonave dhe pikturave murale te pikturuara nga ikonografiashqiptare zonja Thomaidha Zengo, te mbeshtillnin ne nje vello miresiee prehjeje. Pernjehere mendja me shkonte tek mesha e pare qe dha FanNoli ne kishen e pare shqiptare me 1908, qe s’ishte nje kishe, vecsenje salle e improvizuar me nje altar te thjeshte, por qe kishte njerendesi historike mbasi te gjitha troparet u dhane ne shqip.PAS MESHESAt Liolini jo vetem prift predikues por edhe organizues iceremonive ne rolin e oratorit e drejtuesit te programit, me aftesitee tij e ka kthyer kishen jo vetem ne nje tempull besimtaresh por nenje organizate kulturore te shqiptaro-amerikaneve, pavaresisht ngabesimi fetar apo trevat nga kane ardhur. Pas mbarimit te sherbeseskishtare At Liolini ftoi femijet e shkolles shqipe te Bostonit, tecilet recituan me radhe vjersha te Nolit, pa c’ka se disa prej tyre eflisnin shqipen te perzier me akcentin anglisht. Nje surprize: paraaltarit del Nikola Romano nje djale i vogel me floke te zeza, mbi kokene te cilit qendronte mitra e peshkop Nolit e improvizuar prej letre mengjyre te arte dhe nje pelerine po ne ngjyre te arte mbeshtillte trupine tij. Djali lexoi ne anglisht pjese nga biografia e Nolit “Une jamFan Noliâ€. Shembellimi i djaloshit Fan Stilian Noli nga nje djale ivogel i diaspores simbolizon perjetesimin e figures se tij. Vajza AlisaToshka luajti nje melodi ne flaut, nje instrument i preferuar nga FanNoli. Mbresa la recitimi i poezise “Anes Lumenjve†interpretuar memjeshteri nga aktori Jul Nenshati, i cili i mbertheu emocionalishtdegjuesit. Ato fjale te gdhendura ne kujtesen tone i degjojme edhe njehere duke sjelle nder mend mijera e mijera recitime te bera ne dekadanga nxenes e studente, dhe mijera recitime te tjera qe do te behen nedekadat e ardhshme nga nxenes e studente te tjere, te cilet nuk kanelindur akoma.Programin e mbylli nje vajze e vogel me recitimin : “Gjuhen shqipeme pare thoni / Para se anglisht te mesoni / Eshte nder, eshte lavdi, /Per shqiptarin kurbetli…/ “ Keto vargje te thjeshta te sjellin ndermend ate c’ka u ka thene Noli dikur shqiptaro-amerikaneve: “ Mosharroni se vetem deget keni ketu ne Amerike, rrenjet i keni neShqiperi!â€Kur mbaruan recitimet ne salle u shpernda melodia e kenges “Aneslumenjve†e kenduar nga Parashqevi Simaku e cila kohe me pare dha njekoncert ne Boston. Takova ato minuta Albana Orgocken, nje ngadrejtueset e MAAS, ndihej e entuziazmuar per punen e madhe qe kishinbere mesuesit e shkolles shqipe dhe vazhdonte te falenderonte AtLiolinin qe pranoi ne programin e festes edhe femijet e shkolles seGjuhes dhe Trashegimise Shqiptare. “Te gjithe femijet na bene shumekrenare! Sa bukur e flisnin gjuhen tone shqipe!†tha ajo.Pas sherbeses kishtare besimtaret e miqte u ftuan nga At Liolini nekafeterine e kishes ne nje pritje-bufe . Aty njohem me mire teftuarit, Stefan Kochin, kryetari i Keshillit KombetarShqiptaro-Amerikan, Albana Orgocken e Maks Kozmo bashkekryetare teMAAS, publicistin e degjuar Van Christo me bashkeshorten, publicistine botuesin Gjeke Gjolekaj, ish zv. rektoren e Universitetit te TiranesRolanda Dhimitri, intelektualet Sejfi Protopapa, Ksenofon Dilo,Aristotel Mici, Adem Saliu e te tjere, perfaqesues te shoqates seshqiptareve kosovare te Bostonit si dhe miq e te ftuar ngaMassachusettsi, Nju Jorku, Nju -Hemshri , Conektikat. Dhe vec tetjereve, profesor Nasho Jorgaqi, i ftuar i nderit i kesaj ceremonie.Eshte terheqes takimi dhe biseda me zonjen e moshuar Esta Peters,te cilen sa here e takoj ne kishe nuk e leshon nga goja Fan Nolin, ajoka nje kujtese te mahnitshme. Si me e moshuara znj. Peters i ftoimysafiret te pinin nje kafe “per shpirt†te Nolit. Me filxhanin e kafesne dore ajo me tha : “Fan Noli ishte njeri i mencme, i mesuar e idashur me te gjithe. E kishme kaq te mire dhe e deshme kaq shume!â€Prane saj, Polikron Trebicka, aktivist e organizator i sherbesavekishtare me tha: “Dite e bukur, qe po rijetojme ngjarje te kohes seNolit. E ne te njejten kohe kam kenaqesine te takohem me ish pedagoguntim te fakultetit prof. Nasho Jorgaqin e t’i uroj suksese per librin etij voluminoz.â€Ceremonia e firmosjes se librave nga vete autori, prof. NashoJorgaqi ishte nje pike tjeter e programit. Ne sallen e pritjes sekishes se Shen Gjergjit ruhet tavolina dhe karrikja ku ulej Fan Noliper te shkruar. Profesor Jorgaqi vuri autografin ne librat e tij ne poate tavoline e kjo do te mbetet nje kujtim i bukur per gjithesecilinnga ne qe patem rastin te ndodhemi aty. Iu afrova profesor Jorgaqit,ish pedagogut tim te letersise, tashme i thinjur , por me tiparetfisnike te pandryshueshme te fytyres se tij. Mbeshteta bllokun eshenimeve mbi tavolinen e Fan Nolit dhe shkrova pershtypjet eprofesorit: “Eshte dite e shenuar per mua,-tha ai i emocionuar,- sepseketu, ne kete kishe e nisa rrugen time te gjate per te shkruarbiografine e Nolit dhe po e perfundoj po ketu, me nenshkrimet e librit.Eshte cast i shume pritur promovimi i librit tim mes vellezerveshqiptare te Amerikes, qe me dhane mundesine e ndihmen per shkruarjen efaqeve te ketij libri, duke shprehur dashurine e tyre per Nolin e madh.â€PROMOVIMI I LIBRIT “JETA E FAN S. NOLITâ€Promovimi i librit u zhvillua ne sallen e madhe te kishes nendrejtimin gjithnje te At Liolinit. Nga podiumi i konferencave ai efilloi me humorin e tij: “Kur u hap kisha e pare shqiptare ne Boston epyeten At Nolin, “Urate, si do te bejme tani, si do te ulemi ne kishe,vec burrat vec grate?†– “Jo!, -u pergjegj Fan Noli,- do te ulemi tegjithe bashke!â€â€At Liolini vijoi me fjalimin e tij mbi vleresimin e librit tebiografise se Nolit duke adresuar fjale mirenjohjeje ne drejtim teprof. Jorgaqit.Z.Stefan Kochi mbajti referatin me karakter historik “Imigrantetshqiptare ne SHBA†ku ai permendi veshtiresite dhe rruget e hapura peremigrantet e ardhur rishtas si dhe kontributin e shqiptareve te sotemne Amerike. Gjithashtu ai vleresoi e pergezoi studentet shqiptare teshkollave te mesme e te kolegjeve per sukseset e arritjet ne graduime,duke shkruar per ta media amerikane, duke u bere krenaria e komunitetitshqiptaro-amerikan. Z.Stefan theksoi se ne Universitetin e Harvardit,ku dikur Fan Noli u diplomua me titullin “Bachelor of Arts†sotvazhdojne me sukses studimet shume studente shqiptare. Z.Stefan dhavleresimet e tij per librin biografik te Nolit dhe pergezoi profesorJorgaqin per suksesin e arritur.As.prof. Thanas Gjika ne referatin e tij â€Vepra “Jeta e Fan S.Nolit†dhe rendesia e sajâ€, nder te tjera tha: “Prej kohesh ndihejnevoja e hartimit te nje biografie te plote per jeten dhe bemat e ketijkolosi te kultures e te atdhetarizmit shqiptar. Shume studiues uangazhuan ne Shqiperi, Kosove e diaspore, per te dhene kontributin evyer per ndricimin e aspekteve te ndryshme te vepres se tij, por askushnuk guxoi t’i futej punes per te hartuar nje biografi teresore teNolit. Ky personalitet i shumanshem me krijimtari te gjere e me nivelete larta, kerkonte qe biografi i tij te kishte njohuri te thella nefushat kryesore ku ai shkelqeu.†Prof. Gjika shpjegon se studiuesi dheshkrimtari Nasho Jorgaqi, ndonese nuk ishte historian i mirefillte,ndonese nuk e njihte teologjine e krishtere dhe anglishten, iu futpunes dhe mbas mese njezet vjet perpjekjesh arriti te na japekryevepren e tij, kete veper madheshtore per jeten e veprimtarine eNolit…Keshtu mund te themi se Noli pati fatin e mire qe te studiohej ete trajtohej prej nje biografi qe ishte njeheresh studiues dheshkrimtar i afte e i guximshem. Prof. Gjika thekson aftesine e autoritper pershkrimin me mjeshteri te shume prej ambienteve ku kane ndodhurngjarjet, riprodhimin e fragmenteve nga dokumentat, fjalimet, letrat ebisedat e shumta te cilat e lene lexuesin te arrije ne konkluzioneperkatese, pa ia imponuar mendimin e vet si studiues. Po ashtu,renditja kronologjike e fakteve te shumta e ndihmon lexuesin te kuptojese, ne marredheniet me individe, grupe shoqerore e parti politike, Nolika pasur gjithnje parasysh vlerat e tyre lidhur me ceshtjen kombetare,me pavaresine, demokratizimin dhe perparimin e Shqiperise…Sipas prof.Gjikes, Noli jepet me figuren e nje kleriku te krishter, te ngjashem mekleriket e Rilindjes Evropiane. Por Noli jepet edhe si ka qene, njeri imadh, por jo i pagabueshem. Vecse ai dinte te largohej nga gabimet oseqendrimet jo te drejta qe kishte mbajtur me pare. Permendet ketutrajtimi objektiv qe autori i ka bere marredhenieve te Nolit me AhmetZogun, me ballistet dhe me udheheqjen komuniste te Tiranes. Ne vitin1959 Noli shkroi testamentin e vet ku nuk shenoi se donte te varrosejne Shqiperi. Mbas kesaj ai e quajti qeverine shqiptare “qeveria edjemve te veshtire te Tiranes.â€As.prof. Thanas Gjika perfundon : “Leximi i ketij libri jo vetemte shton respektin dhe dashurine per Fan Nolin, por te rrit ndjenjen edetyres per t’u bere sa me i vlefshem per atdheun, per komunitetin…pert’u bere njeri i moralshem me sjellje njerezore larg politizimit. Nolite ka pushtuar ne shume drejtime dhe ti kerkon te ecesh ne rrugen eketij Mesuesi te Madh. Per keto dhe vlera te tjera te shumta, libri“Jeta e Fan S. Nolit†meriton te quhet veper monumentale e letersisedhe e kultures shqiptare. Per kolonine tone shqiptare, -perfundoi ai,-Fan Noli eshte e ka per te qene “babai yne shpirterorâ€, ndersashekulli XX eshte shekulli i Nolit.â€Z. Van Christo, publicist dhe themelues i fondacionit “Frosina†teBostonit, nje perfaqesues i nderuar i diaspores se vjeter shqiptare,pasi uroi profesor Jorgaqin per botimin e librit biografik te Nolit,foli ne anglisht dhe permendi reminiscences (kujtime) nga takimet e tijte paharruara me Nolin. Takimin me Imzot Nolin, Van Christo e realizoikur ishte student ne Universitetin e Bostonit, ne kolegjin e ArteveLiberale. Kryelarte se do te takonte ish kryeministrin e ShqiperiseVani ftoi shokun e tij amerikan, Dough, i cili studionte per shkencatpolitike. Veshur shik e me kollare te dy studentet trokiten ne deren eapartamentit te Fan Nolit. Studenteve universitare u beri peshtypje jovetem thjeshtesia e pritja bujare e bishopit Noli, por edhe numri imadh i librave qe ai dispononte. “Librat ndodheshin kudo,- tregon VanChristo,- ne dollap, mbi tavoline, ne kolltuk, madje edhe ne dysheme.â€Pyetjeve te studenteve Noli iu pergjegj me nje anglishte te kulluar qei impresionoi ata te dy. “Ai zoteronte njohuri te sakta e te shumtarreth aktivitetit te Organizates se Kombeve te Bashkuara, per Luften eFtohte, mbi disa pozicionime te mbajtura nga udheheqes te shteteve tendryshme te botes, duke perfshire edhe udheheqesin kinez Chu En Lain.Zeri i tij,- vazhdon z.Christo,- gradualisht u be me i forte ndersahynte ne analiza te thella te situates politike ne bote. Ne te dyshoket u shtangem nga aftesia e tij si orator e politikan. Edhe sot nuke harroj ate mbasdite te ngrohte.â€- perfundoi z.Van Christo me lot nesy e dridhje zeri.Para se ta merrte fjalen prof. Diana Kristo u takua e u pershendetme profesorin Nasho Jorgaqi duke theksuar se e ndiente veten te nderuarte merrte pjese ne promovimin e librit te tij te suksesshem. Nereferatin e saj interesant “Noli si perkthyes†prof. Diana Kristo tha:“Gjate kohes qe shkruaja disertacionin “Shekspiri ne gojen e Nolitâ€,pata rastin e mrekullueshem te shfrytezoja ate pjese te bibliotekes seHiresise se Tij qe i ishte falur bibliotekes shkencore te Universitetitte Tiranes. Menjehere me terhoqen vemendjen shenimet e imzot Nolit neane te faqeve te librave. U perqendrova ne ato shenime qe kishin tebenin me veprat e perkthyera, te gjitha shenime zberthyese, analiza teshkurtera por te thella te fjaleve dhe ekuivalencavekuptimore…Njohurite e thella te perftuara nga leximet e shumta ne tedyja gjuhet dhe ne nente gjuhet e tjera qe zoteronte e sidomos qemtimii fjaleve te shqipes me fletoren e shenimeve ne dore ne bisedat mepleqte e Bostonit ne anen tjeter, ka bere qe Noli te na dhuroje disanga perkthimet perla te gjuhes shqipe.†Prof. Kristo vazhdon se meardhjen ne Amerike Noli iu vu punes per perkthimin nga greqishtja teserise se librave kishtare , ne dy drejtime: nga greqishtja ne shqip,per brezin e vjeter te shqiptareve dhe nga greqishtja ne anglisht perbrezin e ri, i cili kishte filluar te mos e kuptonte gjuhen amtare. Me1915 Noli hyri me sukses te madh ne fushen e perkthimeve te letersiseartistike. Ate vit ai botoi nje nga kryeveprat e Shekspirit “Otellonâ€per te cilen thote se ka punuar nente muaj, duke shtuar: “ mburremvetem qe munda ta perkthej!†Nje vit me vone botoi poemen “Skenderbeuâ€te Henry Woodsworth Longfellow. Me 1926, kur Noli ndodhej ne Gjermanidolen nga shtypi gjashte perkthimet madhore te kryeveprave boterore siHamleti, Jul Qezari, Makbethi, Armiku i Popullit, Zonja Ingra eOstrotit, Rubairat, te cilat perfshijne pothuaj te gjitha perkthimet etij artistike me perjashtim te Don Kishotit, qe u botua me 1932-33.Merita e Nolit nuk ishte vetem ne perzgjedhjen e ajkes se letersiseboterore, por edhe ne percimin e bukurive estetike te tyre te shprehuraketo me mjeshteri te rralle artistike ne gjuhen tone. Sipas prof.Kristo Noli kishte shpirt krijues, ai vinte ne pune fantazine e tij tepasur pa pasur frike se i largohej origjinalit, vetem e vetem qe terikrijonte atmosferen emocionale te tij, e , per kete arsye,vende-vende ai paraqitej me shume si nje bashkeautor se sa siperkthyes. Noli nuk ka zgjedhur rrugen e thjeshte, ate te perkthimit tefjaleve, por rikrijimin poetik, ne te cilin arti i autorit eshtegershetuar me ate te perkthyesit dhe ka dhene nje hibrid temrekullueshem, nje perle te poezise shqipe:“Thuaj yjte s’jane zjarr / Thuaj dielli u shua / Thuaj jeta eshtevarr / po mos thuaj qe s’te dua./Prof. Kristo perfundon: “Megjithese kane kaluar 80 vjet ngakrijimtaria perkthimore e Nolit, ajo na vjen po aq e thjeshte dhe ekendshme, harmonike e ritmike. E sic shqiperon ai Rubairat: “ Kur une eti te prehemi te mekur / Do te vazhdoje Bota e pavdekur†e Otellos,Makbethit, Jul Qezarit, e Don Kishotit qe mendojne e filozofojne shqip,qe luftojne e bejne paqe, e prape luftojne e bejne paqe, prape, shqip,duke ngjallur po te njejtat kenaqesi estetike e poetike tek brezat qedo te vijne.â€Duke iu referuar permbajtjes se librit “Jeta e Fan S. Nolitâ€, neligjeraten e saj znj.Myzafere Ormenaj tha midis te tjerash: “Fan Nolilindi jashte kufijve te Shqiperise, emigroi e u rrit “Anes lumenjveâ€dhe vdiq po jashte trojeve, por jeta dhe veprimtaria e tij ne te gjithafushat qe ai shkelqeu iu kushtuan vetem Shqiperise, vendit te tij teshtrenjte dhe shqiptareve kudo ndodhur. Noli si figure politike lidhetme Revolucionin Demokratik te Qershorit’ 24 ne Shqiperi, i cili nukpati ne te vertete jetegjatesi…por shenoi nje fillim te ri te eresdemokratike qe po frynte drejt Shqiperise.†Znj. Ormenaj theksoi se nethemelin e letersise shqiptare guri qe ka vendosur Noli eshte shume irende nga pesha, shume i madh per nga hapesira dhe me shume vlere pernga permbajtja…Pena e Nolit ka gdhendur tribune te pavdekshem per ngaforca qe mbartin, karakteret qe shfaqin dhe vecorite qe sjellin nejeten shqiptare: “Vendi dridhej ay mbeti / Se s’tronditej nga termeti/Dif dragoj i Dragobise /Trim tribun i vegjelise/â€Vullkani Nol shperthen shume fuqishem. Lava e tij mbush vargjet eperlave te paperseritshme si “Anes lumenjveâ€, “Hymni i Flamuritâ€,“Rentor Maratonomak.†Leximi i tyre te renqeth dhe zeri yt shkrihet ne njeme zerin e shpirtit te tij. “Flamuri per Nolin ishte vater, nene ebabe,-tha znj. Ormenaj,- ishin gjerat me te shtrenjta te simbolizuarane jeten e njeriut: “O flamur gjak, o flamur shkabe…†Flamuri i ngriturprej kohes se Skenderbeut e qe do te vazhdoje te valevitet ne jete tejeteve per shqiptarin. Noli eshte vete nje maratonomak qe rendi gjithejeten per te sjelle lajmin e fitores e te shpreses tek shqiptaret…Njemaratonomak i vertete i shpirtit njerezor, qe kerkon paqe, liri dhedrejtesi kudoâ€,- perfundoi ajo.Me interes u prit nga te pranishmit edhe referati i gazetarit,Alfred Lela, me titull “Noli ne psiken e nje lexuesiâ€. Referuesi dukeperdorur here-here dhe humorin, vuri ne dukje : “ Noli, ose me sakte,takimi me te ka ndodhur ne femijeri dhe ka ardhur tek une nepermjetemrit. Theofan Stilian Noli. Bashkangjitur me te vendlindja e tij,Ibrik Tepe. Dhe me tej, si per ta permbyllur kete trekendesh bredharak,mjekra e tij e zeze dhe rrobat e priftit. Noli mberriti tek une si njebeft, si kujtimi i nje bote, e cila nuk qe me, si kuptim i njerealiteti asokohe te gremisur. Pjesa e ketij befasimi mbetet padyshimvargu i tmerrshem: “Enderroj pa fund, pa shprese / anes Elbes, anesSprese./â€Zoti Alfred thekson se shembellim pas shembellimi, Noli erdhi e u begjithnje e me i plote…Femija me librin e kendimit nen sqetull u beadoleshenti qe jetonte me leximet, dhe me vone, gazetari qe i hidhteedhe faktet edhe frymezimet ne leter. Gjithe kjo shtjelle qe here pashere behej peshtiellim, e risillte Nolin tek Alfredi ne forma tendryshme: Ai mund edhe te qe “bishopi i kuqâ€, “babai i nje revolucionibolshevikâ€, “politikani me violine†etj. Epitetet, sigurisht jane edheforma me te cilen njerezit veshin dukuri a individe , te cilet i njohinperkitazi ose aspak. Noli ka hyre e ka dale nga ky tunelth i erret…Pavaresisht imazheve qe tek ne mund dhe duhet te jene te ndryshme,Noli, nder te tjera, e mbi te gjitha, eshte prove e asaj se “imagjinatae qeveris boten!†“Une,- vazhdon Alfredi,- kam bere vend ne zemer dhene mendje per Fan Nol shqiptarin. Nese zgjedhim te besojme se ShenJeronimi pat origjine ilire, e pos kesaj, ai perhapi krishterimin ndershqiptare, atehere le t’ia kujtojme vetes sot e perdite se nje shqiptarkryekreje, Fan Noli pra, themeloi Kishen Ortodokse AutoqefaleShqiptare. Ky akt, po te duam t’i anashkalojme te tjeret, e ben Nolinnje prej themeluesve te idese dhe identitetit Shqiptar. Mbetem meshprese se shpirti i tij dhe aksioni yne do te na ndihmojne te rimarrimate qe edhe mund ta kemi humbur pjeserisht e perkohesisht.†Alferediperfundon duke bere pyetjen: “C’ka patur ne valixhen e Nolit pergjateudhetimit te tij per ne Amerike? Nje bible, ndoshta bashke me njegrusht librash te tjere dhe ndonje doreshkrim nen a mbi teshat ,tecilave u vinte era det…ne ate valixhe, megjithate, gjendeshin te gjithavalixhet tona bashke me te gjitha udhetimet. Sigurisht, ne e kemishkelur Token e Premtuar ne periudha te ndryshme kohe, ndoshta ngadeti, ndoshta nga ajri, por ka qene fati i Nolit qe paratha fatin tone.Fatin tone qe eshte ndermjet: edhe ne Shqiperi edhe ne Amerike! IMerguari i Madh, na pelqen te mendojme, pat jetuar ne nje kohe temadhe: kohe grindjesh, luftrash e dashurish te medha. Kete gje do teperserise ndokush edhe per ndonje bashkekohes tonin njeqind vite mepas. E keshtu me rradhe per te gjithe gjenite e koheve qe kane shkuar.Noli yne sigurisht qe ka jetuar ne kohe te medha. Me shume se kaq ai ika formesuar keto kohe.â€Me tej, studentja e Universitetit te Harvardit Borana Toska lexoidisa fragmente per femijerine e Nolit nga libri “Jeta e Fan S. Nolit.â€Nder te ftuarit ardhur nga Nju-Jorku diskutoi publicisti dhebotuesi Gjeke Gjolekaj. Mbasi vuri ne dukje vlerat e padiskutueshme telibrit “Jeta e Fan S. Nolit†zoti Gjolekaj u fokusua ne dypersonalitete te shquara shqiptare: Fan Nolin dhe Nene Terezen. “Qe tedy keta shqiptare te medhenj,- tha ai,- u linden ne kohen e perandoriseotomane per te kryer me vone aktivitetin e tyre larg atdheut ne dydrejtime: Nene Tereza ne nje shtet te madh te Lindjes dhe Fan Noli nenje shtet te madh te Perendimit…Por ata te dy i kthehen sot Shqiperisesi dy figura te medha te kombit. Asnje shqiptar, deri me sot, nuk eshtekthyer kaq triumfues ne Shqiperi sa Fan Noli e Nene Tereza. Figura eFan Nolit dhe e Nene Terezes qendrojne me dinjitet ne trojet shqiptarederi ne skajet e kufijve te tyre qofte ne kisha, vende publike, sheshe,universitete, aeroporte etj.†Duke perfunduar z.Gjolekaj uroi kishen eShen Gjergjit per organizimin e ketij aktiviteti te rendesishem, poashtu uroi e pergezoi profesor Nasho Jorgaqin duke shtuar : “ProfesorJorgaqi me librin “Jeta e Fan S. Nolit†na e ka dhene Nolin jo vetem tesakte e te kompletuar por edhe te gjalle. Si nje artist e nje skulptorz. Jorgaqi tani mund t’i thote Nolit: “Fol!â€â€Ne fund e mori fjalen profesor Nasho Jorgaqi. “E ndiej veten tenderuar te ndodhem sot mes jush, ne kishen e Shen Gjergjit, i priturnga At Artur Liolini dhe ju bashkatdhetare. Na bashkoi Fan Noli sot tegjitheve ketu…E kam thene ne librin qe sapo keni marre ne duar fjalentime…Eshte nje ndjesi e mrekullueshme, nje privilegji im qe jamstudiues i Fan Nolit. Duke ndjekur me kujdes jeten dhe veprat e tij kamkonstatuar se sa lart mund te arrije njeriu ne jete dhe se lartesia teafron te Zoti…Kisha hyre ne boten e tij te perendishme por nuk e kamtrajtuar Nolin si perendi; e kam pershkruar si njeri me te gjitha temirat dhe te metat qe ka pasur.â€Profesor Jorgaqi theksoi se libri permban vetem te verteten dhe kjoeshte nje nga vlerat e tij. Sepse z. Jorgaqi i njeh vetes meriten qe uka dhene bashkatdhetareve kudo ne bote figuren e Nolit si pasqyre teemancipimit shpirteror. “Ky liber, -perfundoi profesori,- e ka nisurshtegtimin ketu, ne kishen e Shen Gjergjit, ne shtepine e Nolit, qe epati sa ishte gjalle. Falenderoj kete kishe dhe personalishtkancelarin e saj Artur Liolin, qe beri te mundur inkursionet e miastudimore ne arkivin, biblioteken dhe vendet qe lidhen me Nolin neBoston. Falenderoj miqte dhe bashkepunetoret e Nolit ne SHBA, patriotete nderuar: Anton Athanasi, Gari Riska, Peter Prifti, Dhimiter Trebicka,Eleni Liolin, Vangjeli Theodhosi, Georgi Gallani, Nikolla Cako, LlukaCako, Efta Peters e te tjere si dhe zonjen Sara Panariti, qe mekujtimet e tyre ma sollen aq afer e ma bene te prekshme figuren e tij.Nje falenderim i vecante i takon Sotir Dilogjikes, sekretarit tePeshkopates dhe bashkepunetorit besnik te Nolit, qe i kaloi vitet efundit te jetes ne Shqiperi, nga bisedat e kujtimet e te cilitperfitova shume.†Prof. N. Jorgaqi falenderoi biografin e pare te FanNolit Qerim Panaritin si dhe studiues te tjere, arkiva, biblioteka,institucione kulturore etj. Prof. Jorgaqi gjithashtu falenderoisponsorizuesit, botuesit dhe miqte e shumte qe e paten ndihmuar mesugjerimet e mendimet e tyre per t’ia arritur perfundimit te kesajvepre.I PERJETSHEM KUJTIMI I FAN NOLIT !Sipas programit pjesemarresit e ceremonise ne oren 2 mbas ditelane Katedralen e Shen Gjergjit e u nisen per te drekuar ne restorantintradicional shqiptar “Pier 4†te patriotit Anton Athanasi. Qindraaktiviteteve te zhvilluara ne dekada ne kete lokal u shtohet tani edhenje tjeter, perkujtimorja e 100-vjetorit te ardhjes se Fan Nolit neAmerike. Miqte u priten nga Anton Athanasi Jr. dhe vellezerit e tij nekembe te babait, Anton Athanasit, i cili u shua para nje viti. Traditae mikpritjes vazhdon ne “Pier 4†dhe kjo e mbush pak boshllekun qe kalene mungesa e te zotit te shtepise. Vellezerit Athanasi u pershendetenne vecanti me At Liolinin dhe prof. Jorgaqin duke i pergezuar e uruarper kete aktivitet te mireorganizuar ne kujtim dhe nderim te Fan Nolitte madh.Gjate drekes, si perhere, iu afrova tavolinave ku ishin ulurshqiptaro-amerikanet e moshuar ose bostonianet, sic i therresim ketej.Biseda rrotullohej rreth kujtimeve per Fan Nolin e Anton Athanasin, qepaten qene miq e bashkepunetore. Shume kujtime e humor rreth replikavemes Anton Athanasit dhe Fan Nolit. Ja njera prej tyre:Noli: - “Anton, pse s’pushon se bleri dyqane?â€Antoni: - “Po ti pse s’pushon se shkrojturi?â€Bostonianet trokasin gotat e veres e urojne : “I perjetshemkujtimi i Nolit tone!â€â€œE kujtofshin dhe niperit e sterniperit tane!â€Ne nje tavoline tjeter ishin ulur bostonianet e rinj dhe nje grupshqiptaresh kosovare qe kishin udhetuar nga Nju-Jorku. Njeri prej tyre,Alor Hasanramaj, ish luftetar i UCK-se , nje burre i ri, i gjate, me syte kaltert e buzeqeshje te cilter gjate bisedes here pas here recitontevargje noliane. “Tek degjoja recitimet ne kishe,- tha ai,- m’u kujtuashkolla ime “Vellezerit Frasheri†ne qytetin Decan te Kosoves. Atyrecitonim vjershat e Fan Nolit.â€Z.Adem Saliu tha: “- Drejtoj urime per te perndershmin At Liolin dhekomunitetin shqiptar qe bene te mundur kete manifestim jubilar Nolian.Ishte kenaqesi e vecante dhe privilegji im takimi dhe biseda meprofesor Jorgaqin, te cilit i uroj suksesin qe ka arritur me vepren perjeten e Fan Nolit. Ky liber do te pasuroje librarite kombetare dhe atote cdo familjeje atdhedashese.â€â€œU kujtofte ne 100-vjetore te tjere Fan Noli i madh!†uruan ata.Ne oren 4:30 vargani i makinave u nis nga “Pier 4†per ne parkun“Forest Hills Cemetery†ku prehen per jete eshtrat e Fan Nolit tepaharruar.. Ishte nje pasdite e vrenjtur me erera te ftohta e stuhi…“O mbret i gjithe qiejve…Oh, shpetome nga zjarri i perjetshem dhe ipashuar dhe vendosme ne te Djathten tende ne Parajse, o gjykates idrejte dhe i meshirshem!†Kjo eshte nje pjese nga teksti i nje lutjejeqe iu gjend Fan Nolit ne komodine, shkruar me doren e tij ne ditet efundit te jetes. At Noli deshironte te shkonte ne Parajse.U afruam ne heshtje te varri i tij. Beme homazh. Nuk eshte thjeshtnje gur varri. Eshte katakombi i mergimit me nje amanet, nje pyetje teperhershme te varur ne ajer:“C’ke bere ti per atdheun?â€Kur dola nga parku i varrezave ngrita fytyren drejt qiellit dhe,nuk u besova syve, vura re tek fluturonin ngadale dy balona sferikenjera e kuqe, tjetra e zeze te lidhura me nje shirit te gjate. E dielaamerikane, dite festash e ceremonish, na dergoi rastesisht ngjyresenfestive te kombit. Nje ogur i mire…Balonat, duke u zvogeluar, kaluan anes lumit Mystic, pastaj imazhii tyre i mjegullt u tret horizontit ne perendim, i ndjekur nga jehona elarget e mallit…
Bota e Gruas Shqiptare-DRENUSHA ZAJMI HOXHA-MANUAL PER 'GRATE REBELE'
Drenusha Zajmi Hoxha
PUSHIMET PATRIOTIKE
( MANUAL PËR GRATË REBELE)
Çdo fillim vere , te një përqindje e madhe e gjallesave njerëzore, lajmërohet një amnezion kolektiv rreth pushimeve. Realiteti therrës i vitit të kaluar duket larg ,shumë larg. Në fakt secili, që ka një koeficient intelegjence pak më t’ lartë se çmimet e hoteleve nëpër rivierat shqiptare, mund ta kuptojë tre minutat e para të arritjes, se asgjë nuk do të jetë ndryshe nga viti i kaluar. Por, vazhdon të besojë në mrekulli, me atë pjesën tjetër që ka mbetur nga ai koeficienti.
Kur do ta kuptonim se askush nuk shkon në pushime për t’i shpëtuar nga zhdukja pandat ose t’i gjejë të gjitha përgjegjet rreth misterieve të jetës me anë të meditimit, atëherë shumë më lehtë do të përshtateshim në faktin se pushimet janë vendi ku i dërgojmë edhe problemet tona të pushojnë. Kështu jemi me të forta të dyja palët, për tu perballur në njëmbëdhjetë muajt e ardhshëm. .
SHEHERAZADA NË PARAJSË
E kështu pra, shkoj unë me pushime dhe qëndroj në një plazh t’ zbrazët e të izoluar, rrethuar me lisa qindvjeçarë, që janë mbjellur para dhjetë viteve.
Shoh para meje ca femra me trupa seks bombash , të cilat dorë për dore bëheshin gati për të hyrë në ujë…..jo prit…nuk janë dy femra…...qenkan një çift i mrekullueshëm si Adami dhe Eva…..jo, jo,….prit nuk shoh mirë…. qenkan dy bilderë , që më rrijnë gati me njëfarë mjeti bartës prej bambusi dhe më flladisin me një fletë të madhe palme.Dua ta mendoj pikërisht kështu. Unë rri e shtrirë , symbyllur, e mbuluar lehtë më diçka prej mëndafshi e me shumë xhingla –mingla nëpër gjymtyrë sikur Sheherezada. Një muzikë e lehtë më vjen ngadalë në vesh dhe shpërndahet përrreth sikur avulli nga banjot turke , ndërsa une ha fiq të thatë dhe buzëqeshem me ca gra të mrekullueshme , që m’i fërkojnë shputat dhe më parashikojnë ardhmërinë time të ndritur në shuplakë.
Shpejt më sjellin edhe ujë të freskët nga një burim, i cili fshihej pas një ujëvareje dhe premtonte vitalitet, i shlyente të gjitha gjurmët e jetës jo t’ shëndoshë , mundësitë për karcinom nga dielli e vrima e ozonit; , i shlyente si me dorë problemet, brengat, mangësitë dhe të gjitha ndyrësirat tjera njerëzore.
Plazha gjendej diku afër parajsës . Banorët ushqeheshin me mjaltë dhe ishin shumë dashamirës. Më ofrojnë të gjitha shërbimet falas. Prit!, pse më duken fytyrat e tyre të njohura? Njësoj si ato nga fotografitë e katalogjeve për besë…ja sikur kanë dalur prej tyre …ai djali i gjatë sa lista e borxheve të mia dhe ajo vajza me një varg lulesh rreth qafës kah kërcente hula dance.
Më vonë bëhem gati për shoping. Mirë, a duhet ta them disa herë që kjo ndodh çdo ditë? Çdo ditëëëëë…çdo ditë; shoping ku nuk shikon fare sa para harxhon dhe blen gjërat më kualitative në botë. Ndjehem si mbretëreshë kah më masin e çmasin, me veshin e zhveshin , ndërsa unë qëndroj para pasqyres më e mrekullueshme se kurrë.
Për të thënë se edhe në pushime mund të punosh diçka , përgatis projektin për bimët e rralla e të pazbuluara nga dikush tjetër, me të cilat arrij ta prodhoj parfumin me emrin tim: dehës dhe kthjellues njëkohësisht. Së shpejti plantazhet e mia do t’ lulëzojnë dhe unë mund të them me plot gojën se jeta ime më në fund, pas dekadash fjalëve të kota, si duket megjithatë do të ndryshojë dhe do merr kuptimin e duhur.
Në ndonjë moment ligësie, frikohem se jam në ëndërr, ose mund të ndodhë tsunami, ose dikush do t’ përdorë bombën atomike dhe kështu zemëron forcat e natyrës, të cilat pastaj ndrydhin hapërsirën e kohën dhe universi kalon në ndonjë pikë tjetër….por jo, ma çfarë…asgjë nga këto cikërrima s’dua të ma prishin qetësinë time prej kozmo-gruaje në këtë ishull gati mitologjik
ALL INCLUSIVE
Dhe krejt kjo kënaqësi do të vazhdonte , po qe se s’do të dëgjohej një cingërrimë e tmerrshme, bezdisëse. Zgjohem dhe shoh se bjen ajo dreq, zilja e derës. I hap derën tim shoqi dhe shoh pas tij, kokën e fqinjes kureshtare, që po ma bënte gëzueshëm me shenjë se ka lajme të mira. I lëshoj brenda turrivarur dhe vazhdoj të kërkoj me dëshpërim nëpër dhomë ndonjë gjurmë të asaj magjije më parë. Kot.
Për të qenë më keq, kjo fqinja ia nis bash me këtë muhabet, na lajmëron se sivjet do shkojnë për pushime në Ulqin. Kishin bërë gati rezervat me turshi, kosin taze kundër djegjes, djepin dhe gjygymat e çajit për plazh. Madje kishte dëgjuar se, prej sivjet , atje do të kishte edhe përkthyes shqip- shqip, që helbete, të mirren vesh shqiptarët e të gjitha viseve mes vete.
Pastaj na bëri me dije se ka ardhur në një përfundim shumë filozofik : se patriotizmi nuk po u tregoka vetëm në luftë , por edhe me vendpushime. Na tha me pompozitet, ndërkohë që mbante gishtin tregues lart se qenka turp të shkosh diku tjetër me pushime, pos në Durrës, Vlorë ose Ulqin. Shikova tim shoq dhe vërejta se, ai ia pohonte këtë filozofi prej amebe, heshtazi me kokë. Eh, kjo i bëri gati për shpërthim ato tri ulcerat e vogla në lukth, që mu patën krijuar nga pushimet e kaluara.
I kthehem burrit dhe i them: “Nuk e dua këtë detin tënd, a more vesh? Deti yt patriotik nuk ka ujë fare dhe të mbetet rëra nëpër brekë derisa mëshirohet hoteli të t’i dhurojë dy orë ujë të ftohët për dush. Nuk dua sa herë t’i fërflloj flokët anash, tjetri t’i hyjë kripa në sy , shkaku se skam bërë dush dy ditë E kur ka ujë, ska korrent. Gjithë kompleksi i hoteleve lidhet me rrjetë marimangash prej kabllove elektrike prej nga vidhet rryma dhe është risk të t’ bëhen flokët kaçurrela sa herë del n’ ballkon. As më intereson të shoh nënat kah iu lajnë fëmijëve brekët nëpër det, as recepcionistët- fëmijë të Durrësit, që mezi të përshëndesin, as shefat mafiozë që duhet t’i falenderosh se të kanë gjetur një dhomë pa kondicioner me çmim astronomik…. nuk dua, nuk dua….
Nuk dua bre, të më kafshojnë me lezet mushkonjat, mizat dhe insektet tjera si t’iu vijë për oreks. S’jam e interesuar të lidh miqësi të “përjetshme “me ata që kanë parë detin për herë të parë dhe lahen me sapun e shampon ne të . Jam e lodhur, i thashë, nga gratë që pas një minutë njohjeje, më tregojnë gjithë historinë e jetës së tyre: për burrat pijanecë, prostitutat e qytetit, tragjedinë, zemërmirësinë dhe të hequrat e tyre , sëmundjet e hallave, tezeve apo dreqit të mallkuar.
Deti yt, vazhdova, është tri kilometra larg prej plazhës dhe kalohet nëpër do pyje me gjarpinj e zvarranikë të tjerë. Konsiderohesh me fat po gjete një vend të lirë për çadër diku mes wc-së publike, që punon 24 orë nën rërë. Dua të shkoj larg a kuptove? i thashë…diku ku mund te grindemi në paqe bre….diku ku më shërbejnë alla-minut dhe nuk duhet të pres tri orë për një kafe të thjeshtë.
Nuk dua të buzëqeshem kur afër trupit tim nën diell, të vlojnë gjygymet e çajit dhe të dëgjoj muzikë çaje-shukarie , në kohën kur po vizuelizoj të gjitha mrekullirat e jetës, a kupton?? ….S’dua ti shoh njerëzit si fotografohen me gomarin dhe nuk e dijnë cili duket ma mirë….. S’dua të frikohem se do më vjedh paratë çdo shitës revistash të para tri viteve e pastaj tia shaj të gjithë komplet: prej gjyshit e deri te ndonjë breshkë, qe e mban në kavanoz dhe njëkohësisht të them në mënyre pompoze, se ska kush m’i prish qëndrimet pozitive dhe qetësinë e brendshme në këtë ambient relaksues shqiptar. Dua pushim , i thashë……dua det të kthjellët, qetësi, dua të mi mbajnë valixhet ata të hotelit, dua menu të pasur e të llojllojshme në mëngjes e jo bukë bajate, një kilogram gjalpë në tavolinë suedeze dhe ca vezë të ziera kazani, dua të ik mu nga këta njerëz kuptove? Dua të ik nga këta patriotët tu që në emër të kombit, ma rrjepin lëkurën dhe trurin dhe kuletën…….Dhe shih i thashë kërcënueshëm , dua all incluzive , bashkë me ty në paket, qysh nesër……gjeja fijen si të duash”.
Fqinja më shikonte e shokuar, ndërsa im shoq bëhej thuase, nuk më dëgjonte fare, ndonëse e shtrydhte limonin me një forcë të çuditshme , për një moment mu duk thuase i drejtohej me emrin tim…..
“Por, po thonë se sivjet do jetë më mirë”…..më tha fqinja tash pak më e ndrojtur. “Ja , hip në autobus natën dhe thuaja për të njëjtat orë, maltretime, gropa e humnera dhe erë trangujsh kavanozi, mbërrin si në Ulqin, si në Durrës. Por, si të arrish atje, të gjitha harrohen” më thotë me një ton të butë, sikur i flitet dikuj që posa ka pësuar thyerje nervore.
“Shih e dashur,i thashë, pushimet nuk janë asgjë tjetër , pos njëfare transakcioni i frikave,frustrimeve e f-ja ve tjera në një lokacion tjetër. Do bëhej më mirë , më argëtuese , më ndryshe, vetëm nëse do ta kishim lënë gjënë kryesore problematike në shtëpi. Por, është e pamundur, ngase kjo gjë jemi vet ne, e kupton?” ia ngrita zërin
Dhe pastaj mbylla muhabetin.
Fqinja u ngrit disi duke u hamendur dhe u nis kah dera pa fjalë. Të nesërmen i kishte thënë tim shoqi se ka frikë se kam lojtur mendësh, ndaj sipas saj, shërimi i plotë do të ishte veç në plazh të Ulqinit ose dikah pas njëfarë shkambi në Shqipëri. Nuk ka lidhje se me mijëra turistë mbushin spitalet e qyteteve bregdetare me myshqe e këpurdha nëpër lëkurë, infekcione të jashtme e të brendshme, sëmundje barku e shpine, aksidente nga veturat shetitëse nëpër plazh, prerjet nga mbeturinat e xhamave ose mo Zot, edhe ndonje plumb që rastësisht fluturon mbi kokën e turistit……joooo, sipas fqinjes këto imtësira nuk janë asgjë në krahasim me vetitë shëruese natyrore të viseve shqiptare. Vet ambienti patriotik do të ndikojë në gjendjen time shpirtërore.
Këtë ma tregoi burri pas disa ditëve në aeroplan , ndërsa unë pas disa netëve pa gjum, kur kisha ushtruar të gjitha oktavat që m’i mbajnë kordat e zërit dhe ia kisha përmendë babë e babgjysh……po shikoja gati në delir ca objekte interesante , të qytetit ku ishim nisur e po arrinim shpejt…. dhe gati sa nuk i pashë përsëri atë fytyrat nga katalogjet që më uronin mirëseardhje nga larg. Natyrisht, me gjethe të mëdha palmash nëpër duar.
.
PUSHIMET PATRIOTIKE
( MANUAL PËR GRATË REBELE)
Çdo fillim vere , te një përqindje e madhe e gjallesave njerëzore, lajmërohet një amnezion kolektiv rreth pushimeve. Realiteti therrës i vitit të kaluar duket larg ,shumë larg. Në fakt secili, që ka një koeficient intelegjence pak më t’ lartë se çmimet e hoteleve nëpër rivierat shqiptare, mund ta kuptojë tre minutat e para të arritjes, se asgjë nuk do të jetë ndryshe nga viti i kaluar. Por, vazhdon të besojë në mrekulli, me atë pjesën tjetër që ka mbetur nga ai koeficienti.
Kur do ta kuptonim se askush nuk shkon në pushime për t’i shpëtuar nga zhdukja pandat ose t’i gjejë të gjitha përgjegjet rreth misterieve të jetës me anë të meditimit, atëherë shumë më lehtë do të përshtateshim në faktin se pushimet janë vendi ku i dërgojmë edhe problemet tona të pushojnë. Kështu jemi me të forta të dyja palët, për tu perballur në njëmbëdhjetë muajt e ardhshëm. .
SHEHERAZADA NË PARAJSË
E kështu pra, shkoj unë me pushime dhe qëndroj në një plazh t’ zbrazët e të izoluar, rrethuar me lisa qindvjeçarë, që janë mbjellur para dhjetë viteve.
Shoh para meje ca femra me trupa seks bombash , të cilat dorë për dore bëheshin gati për të hyrë në ujë…..jo prit…nuk janë dy femra…...qenkan një çift i mrekullueshëm si Adami dhe Eva…..jo, jo,….prit nuk shoh mirë…. qenkan dy bilderë , që më rrijnë gati me njëfarë mjeti bartës prej bambusi dhe më flladisin me një fletë të madhe palme.Dua ta mendoj pikërisht kështu. Unë rri e shtrirë , symbyllur, e mbuluar lehtë më diçka prej mëndafshi e me shumë xhingla –mingla nëpër gjymtyrë sikur Sheherezada. Një muzikë e lehtë më vjen ngadalë në vesh dhe shpërndahet përrreth sikur avulli nga banjot turke , ndërsa une ha fiq të thatë dhe buzëqeshem me ca gra të mrekullueshme , që m’i fërkojnë shputat dhe më parashikojnë ardhmërinë time të ndritur në shuplakë.
Shpejt më sjellin edhe ujë të freskët nga një burim, i cili fshihej pas një ujëvareje dhe premtonte vitalitet, i shlyente të gjitha gjurmët e jetës jo t’ shëndoshë , mundësitë për karcinom nga dielli e vrima e ozonit; , i shlyente si me dorë problemet, brengat, mangësitë dhe të gjitha ndyrësirat tjera njerëzore.
Plazha gjendej diku afër parajsës . Banorët ushqeheshin me mjaltë dhe ishin shumë dashamirës. Më ofrojnë të gjitha shërbimet falas. Prit!, pse më duken fytyrat e tyre të njohura? Njësoj si ato nga fotografitë e katalogjeve për besë…ja sikur kanë dalur prej tyre …ai djali i gjatë sa lista e borxheve të mia dhe ajo vajza me një varg lulesh rreth qafës kah kërcente hula dance.
Më vonë bëhem gati për shoping. Mirë, a duhet ta them disa herë që kjo ndodh çdo ditë? Çdo ditëëëëë…çdo ditë; shoping ku nuk shikon fare sa para harxhon dhe blen gjërat më kualitative në botë. Ndjehem si mbretëreshë kah më masin e çmasin, me veshin e zhveshin , ndërsa unë qëndroj para pasqyres më e mrekullueshme se kurrë.
Për të thënë se edhe në pushime mund të punosh diçka , përgatis projektin për bimët e rralla e të pazbuluara nga dikush tjetër, me të cilat arrij ta prodhoj parfumin me emrin tim: dehës dhe kthjellues njëkohësisht. Së shpejti plantazhet e mia do t’ lulëzojnë dhe unë mund të them me plot gojën se jeta ime më në fund, pas dekadash fjalëve të kota, si duket megjithatë do të ndryshojë dhe do merr kuptimin e duhur.
Në ndonjë moment ligësie, frikohem se jam në ëndërr, ose mund të ndodhë tsunami, ose dikush do t’ përdorë bombën atomike dhe kështu zemëron forcat e natyrës, të cilat pastaj ndrydhin hapërsirën e kohën dhe universi kalon në ndonjë pikë tjetër….por jo, ma çfarë…asgjë nga këto cikërrima s’dua të ma prishin qetësinë time prej kozmo-gruaje në këtë ishull gati mitologjik
ALL INCLUSIVE
Dhe krejt kjo kënaqësi do të vazhdonte , po qe se s’do të dëgjohej një cingërrimë e tmerrshme, bezdisëse. Zgjohem dhe shoh se bjen ajo dreq, zilja e derës. I hap derën tim shoqi dhe shoh pas tij, kokën e fqinjes kureshtare, që po ma bënte gëzueshëm me shenjë se ka lajme të mira. I lëshoj brenda turrivarur dhe vazhdoj të kërkoj me dëshpërim nëpër dhomë ndonjë gjurmë të asaj magjije më parë. Kot.
Për të qenë më keq, kjo fqinja ia nis bash me këtë muhabet, na lajmëron se sivjet do shkojnë për pushime në Ulqin. Kishin bërë gati rezervat me turshi, kosin taze kundër djegjes, djepin dhe gjygymat e çajit për plazh. Madje kishte dëgjuar se, prej sivjet , atje do të kishte edhe përkthyes shqip- shqip, që helbete, të mirren vesh shqiptarët e të gjitha viseve mes vete.
Pastaj na bëri me dije se ka ardhur në një përfundim shumë filozofik : se patriotizmi nuk po u tregoka vetëm në luftë , por edhe me vendpushime. Na tha me pompozitet, ndërkohë që mbante gishtin tregues lart se qenka turp të shkosh diku tjetër me pushime, pos në Durrës, Vlorë ose Ulqin. Shikova tim shoq dhe vërejta se, ai ia pohonte këtë filozofi prej amebe, heshtazi me kokë. Eh, kjo i bëri gati për shpërthim ato tri ulcerat e vogla në lukth, që mu patën krijuar nga pushimet e kaluara.
I kthehem burrit dhe i them: “Nuk e dua këtë detin tënd, a more vesh? Deti yt patriotik nuk ka ujë fare dhe të mbetet rëra nëpër brekë derisa mëshirohet hoteli të t’i dhurojë dy orë ujë të ftohët për dush. Nuk dua sa herë t’i fërflloj flokët anash, tjetri t’i hyjë kripa në sy , shkaku se skam bërë dush dy ditë E kur ka ujë, ska korrent. Gjithë kompleksi i hoteleve lidhet me rrjetë marimangash prej kabllove elektrike prej nga vidhet rryma dhe është risk të t’ bëhen flokët kaçurrela sa herë del n’ ballkon. As më intereson të shoh nënat kah iu lajnë fëmijëve brekët nëpër det, as recepcionistët- fëmijë të Durrësit, që mezi të përshëndesin, as shefat mafiozë që duhet t’i falenderosh se të kanë gjetur një dhomë pa kondicioner me çmim astronomik…. nuk dua, nuk dua….
Nuk dua bre, të më kafshojnë me lezet mushkonjat, mizat dhe insektet tjera si t’iu vijë për oreks. S’jam e interesuar të lidh miqësi të “përjetshme “me ata që kanë parë detin për herë të parë dhe lahen me sapun e shampon ne të . Jam e lodhur, i thashë, nga gratë që pas një minutë njohjeje, më tregojnë gjithë historinë e jetës së tyre: për burrat pijanecë, prostitutat e qytetit, tragjedinë, zemërmirësinë dhe të hequrat e tyre , sëmundjet e hallave, tezeve apo dreqit të mallkuar.
Deti yt, vazhdova, është tri kilometra larg prej plazhës dhe kalohet nëpër do pyje me gjarpinj e zvarranikë të tjerë. Konsiderohesh me fat po gjete një vend të lirë për çadër diku mes wc-së publike, që punon 24 orë nën rërë. Dua të shkoj larg a kuptove? i thashë…diku ku mund te grindemi në paqe bre….diku ku më shërbejnë alla-minut dhe nuk duhet të pres tri orë për një kafe të thjeshtë.
Nuk dua të buzëqeshem kur afër trupit tim nën diell, të vlojnë gjygymet e çajit dhe të dëgjoj muzikë çaje-shukarie , në kohën kur po vizuelizoj të gjitha mrekullirat e jetës, a kupton?? ….S’dua ti shoh njerëzit si fotografohen me gomarin dhe nuk e dijnë cili duket ma mirë….. S’dua të frikohem se do më vjedh paratë çdo shitës revistash të para tri viteve e pastaj tia shaj të gjithë komplet: prej gjyshit e deri te ndonjë breshkë, qe e mban në kavanoz dhe njëkohësisht të them në mënyre pompoze, se ska kush m’i prish qëndrimet pozitive dhe qetësinë e brendshme në këtë ambient relaksues shqiptar. Dua pushim , i thashë……dua det të kthjellët, qetësi, dua të mi mbajnë valixhet ata të hotelit, dua menu të pasur e të llojllojshme në mëngjes e jo bukë bajate, një kilogram gjalpë në tavolinë suedeze dhe ca vezë të ziera kazani, dua të ik mu nga këta njerëz kuptove? Dua të ik nga këta patriotët tu që në emër të kombit, ma rrjepin lëkurën dhe trurin dhe kuletën…….Dhe shih i thashë kërcënueshëm , dua all incluzive , bashkë me ty në paket, qysh nesër……gjeja fijen si të duash”.
Fqinja më shikonte e shokuar, ndërsa im shoq bëhej thuase, nuk më dëgjonte fare, ndonëse e shtrydhte limonin me një forcë të çuditshme , për një moment mu duk thuase i drejtohej me emrin tim…..
“Por, po thonë se sivjet do jetë më mirë”…..më tha fqinja tash pak më e ndrojtur. “Ja , hip në autobus natën dhe thuaja për të njëjtat orë, maltretime, gropa e humnera dhe erë trangujsh kavanozi, mbërrin si në Ulqin, si në Durrës. Por, si të arrish atje, të gjitha harrohen” më thotë me një ton të butë, sikur i flitet dikuj që posa ka pësuar thyerje nervore.
“Shih e dashur,i thashë, pushimet nuk janë asgjë tjetër , pos njëfare transakcioni i frikave,frustrimeve e f-ja ve tjera në një lokacion tjetër. Do bëhej më mirë , më argëtuese , më ndryshe, vetëm nëse do ta kishim lënë gjënë kryesore problematike në shtëpi. Por, është e pamundur, ngase kjo gjë jemi vet ne, e kupton?” ia ngrita zërin
Dhe pastaj mbylla muhabetin.
Fqinja u ngrit disi duke u hamendur dhe u nis kah dera pa fjalë. Të nesërmen i kishte thënë tim shoqi se ka frikë se kam lojtur mendësh, ndaj sipas saj, shërimi i plotë do të ishte veç në plazh të Ulqinit ose dikah pas njëfarë shkambi në Shqipëri. Nuk ka lidhje se me mijëra turistë mbushin spitalet e qyteteve bregdetare me myshqe e këpurdha nëpër lëkurë, infekcione të jashtme e të brendshme, sëmundje barku e shpine, aksidente nga veturat shetitëse nëpër plazh, prerjet nga mbeturinat e xhamave ose mo Zot, edhe ndonje plumb që rastësisht fluturon mbi kokën e turistit……joooo, sipas fqinjes këto imtësira nuk janë asgjë në krahasim me vetitë shëruese natyrore të viseve shqiptare. Vet ambienti patriotik do të ndikojë në gjendjen time shpirtërore.
Këtë ma tregoi burri pas disa ditëve në aeroplan , ndërsa unë pas disa netëve pa gjum, kur kisha ushtruar të gjitha oktavat që m’i mbajnë kordat e zërit dhe ia kisha përmendë babë e babgjysh……po shikoja gati në delir ca objekte interesante , të qytetit ku ishim nisur e po arrinim shpejt…. dhe gati sa nuk i pashë përsëri atë fytyrat nga katalogjet që më uronin mirëseardhje nga larg. Natyrisht, me gjethe të mëdha palmash nëpër duar.
.
Subscribe to:
Posts (Atom)