BOSTONIANET E RINJ SHQIPTARE
NDJEKIN TRADITEN
Nga ROZI THEOHARI—Boston
Me 9 tetor 2006 amerikanet kremtuan me dashuri e solemnitet festen
tradicionale mbarepopullore, “Columbus Day” (Dita e Kolombit). Ne vitin
1492 kapiteni italian, Kristofor Kolombi, eksploruesi kurajoz, lundroi
me sukses dhe e kaloi oqeanin blu per te arritur ne brigjet e
kontinentit te ri. Kolombi, emri i pare qe lidhet me zbulimin e
kontinentit amerikan dhe qe permendet ne librat e historise te te
gjithe botes, per historine e Amerikes eshte nje emer simbol, nje emer
qe do te pasohej nga mijera e mijera ardhes te tjere ne shekujt qe do
te vinin…pilgrimet me 1620, puritanet me 1630…
Pilgrimet. Udhetaret e pare evropiane qe kapercyen Atlantikun, dite
pas dite, me anijen e vogel “Mayflover” ne fillim te shekullit te
17-te. Avullorja e vogel mbante ne bordin e saj burra, gra e femije, me
endrren te vinin e te ndertonin shtepine e tyre ne Amerike; disa te
tjere per te hapur kulte fetare, te cilat ishin te ndaluara ne Evrope.
Kur “Mayflover” arriti ne nje gji te mbrojtur, marinaret hodhen dhe
lidhen litaret e saj te nje gur ne breg te Massachusettsit, guri
historik qe sot quhet “Guri i Plimuthit” e qe terheq vizitore nga tere
bota.
Si pilgrimet qe lidhen avulloren te “Guri i Plimuthit”, emigrantet
e brezave pasardhes kane lidhur endrrat e tyre te brigjet e Amerikes,
te “Statuja e Lirise”, dhurate e popullit francez, e cila edhe ajo e
kaloi oqeanin me lundrim, si emigrante.
BOSTONI—QYTETI HISTORIK I EMIGRANTEVE
Thomas M. Menino, Mayor, kryetari i bashkise se Bostonit, i pret
vizitoret si zot shtepie: “Mire se vini ne Boston, ne qytetin historik
te revolucionit amerikan, ne qytetin me nje tradite te pasur kulturore
e artistike, ne qytetin e populluar nga grupe etnike nga me te
ndryshmet, te ardhur brez pas brezi nga cdo vend e cdo qoshe e botes…”
Historia e Bostonit tregon se ky qytet ka qene gjithnje nje
destinacion i emigranteve, te cilet vinin ketu per shkaqe te ndryshme.
Ndryshueshmeria e kulturave ka krijuar identitetin esencial, te ri, te
Bostonit, me ardhes qe vazhdojne pambarimisht edhe ne ditet e sotme.
Emigrantet deshirojne te realizojne endrren amerikane duke u integruar
ne komunitetet ku banojne e punojne, duke afirmuar marredheniet midis
etnive te ndryshme, duke respektuar rrenjet qe kane lene ne histori
emigrantet e fillimit.
“Zyra e Bostonianeve te Rinj” kremtoi 6-vjetorin e themelimit
me 22 shtator 2005 ne mjediset e City Hall (bashkise) dhe kryebashkiaku
Menino e hapi kete ngjarje me nje fjalim te ngrohte miresardhes per
emigrantet e posamberritur. Midis te tjerash ai tha : “Une e krijova
“Zyren e Bostonianeve te Rinj”, sepse jam i bindur se sa i rendesishem
eshte ndryshimi i kulturave etnike te qytetit… Diferencimet e kulturave
etnike krijojne ate unitet , i cili i jep jete, force e gjalleri
Bostonit. Te perfshire ne veprimtarine social-ekonomike emigrantet e
rinj do te perfitojne ate oportunitet qe u ofron shoqeria jone e
“Bostonianeve te Rinj”…Une i them “mire se ardhe” cdo
bostoniani..Komuniteti yne eshte bere me i pasur nga prania juaj…Secili
nga ju ka nje pervoje te mire, por ka edhe veshtiresi, pengesa, te
cilat ne do t’ju ndihmojme t’i kaperceni…”
Duke udhetuar ne historine e Bostonit, njihesh me faktin se
emigrantet i kane sjelle vitalitet ketij qyteti, fuqine e krahut te
punes, aftesite fizike e mendore, vizionet, kulturen, gjuhet e ndryshme
dhe perspektivat e ndryshme, te cilat kane ndikuar ne forcimin e
ngrehines shpirterore te qytetareve. Krijimi i “Zyres se Bostonianeve
te Rinj” do te afirmoje kontributin qe japin emigrantet e vjeter e te
rinj, do te mbaje gjalle dhe do te farketoje ndertimin e nje jete te re
te emigranteve dhe shkrirjen e tyre ne komunitetet ku banojne.
Marredheniet midis kulturave dhe gjuheve te ndryshme do te krijojne nje
model te nje mjedisi multikulturor te qytetit, do te ndihmojne
cdonjerin te kuptoje se si punon shteti e si mund te marresh pjese ne
te.
Po arrihet qe Bostoni te behet nje qytet klasi boteror. Kete e
tregojne statistikat. Duke u bazuar ne regjistrimet e vitit 2000, 25,8
per qind e banoreve te Bostonit kane lindur jashte kufijve te Amerikes.
Ne Boston fliten 140 gjuhe te huaja. Me shume se 33 per qind e banoreve
nuk flasin anglisht ne familjet e tyre. Gjuhet me te perdorshme jane:
spanjishtja, gjuha kineze, vietnameze, portugalishtja, frengjishtja,
rusishtja si dhe gjuha haitiane kreole. Me shume se 30 per qind e
emigranteve jane pronare te shtepive te tyre ne Boston.
PANORAMA SHQIPTARE E BOSTONIT
Kur japim keto shifra dhe rrugen historike te ketij qyteti, duhet te
permendim edhe kontributin qe kane dhene emigrantet shqiptare ne breza
te vjeter e te rinj. Bostoni eshte vendi i pare ku shkarkuan shumica e
emigranteve shqiptare ne fund te shekullit te 19-te dhe ne fillim te
shekullit te 20-te, duke u shperndare me vone ne qytetet e tjera te
Massachusettsit, si dhe ne shtetet e tjera. Arbereshet e Italise kishin
mberritur qysh ne fillim te shekullit te 19-te e banonin kryesisht ne
Milford, fshat prane Bostonit.
Nje pjese e emigranteve nuk e dinin qe ishin shqiptare, e quanin
veten “greke” ose “turq”. Atyre u mungonte ideja e atdheut, kur nuk e
kishin nje te tille. Por shpejt filloi “zgjimi” dhe “ndergjegjesimi
kombetar”. Ne janar 1905 u themelua ne Boston “Vellazeria mireberese e
Dardhes”, shoqeria e pare e shqiptareve te Amerikes, e pasuar nga
botimi i gazetes “Kombi” me 1906 e, me tej, me themelimin e “Vatres” e
botimin e gazetes “Dielli”. Filluan te dilnin ne drite figura te
shquara te kombit shqiptar, Fan Noli, Faik Konica, Sotir Peci, Kol
Tromara, Josif e Vasil Pani, Goni Katundi, Kristo Dako, P.N. Luarasi,
K. Kirka, K.Demo e qindra bashkemendimtare e veprimtare te tjere
patriote, te cilet kane dhene kontributin e tyre ne fillimet e
bashkesise etnike te emigranteve shqiptare ne vitet e para te shekullit
te kaluar. Me shume se 100 organizata e shoqeri patriotike shqiptare e
kane Bostonin djep te themelimit te tyre. Po ashtu, ne Boston, kane
zanafillen e tyre botimet e gazetave e revistave, emisionet shqip te
radios, hapja e shkollave shqipe, si dhe manifestimet e fuqishme te
festave kombetare, te cilat kane lene gjurme ne historine e Bostonit.
Ne kanunoret e gjithe ketyre shoqerive gjejme te njejtin program e
qellim: te ndihmonin bashkatdhetaret ne Massachusetts, te ndihmonin
vendlindjen e te mbronin interesat e kombit per lirine e pavaresine e
viseve etnike shqiptare. E mbi te gjithe qendronte figura e Nolit,
mendja qe udhehoqi e i dha shpirt idese shqiptare.
Njohja zyrtare e “Vatres” nga autoritetet amerikane ishte nje
ngjarje me rendesi jo vetem per emigrantet shqiptare te Amerikes, por
per gjithe kombin shqiptar. Shteti amerikan i Massachusettsit nenshkroi
me ligj kombesine shqiptare te emigranteve nepermjet firmes se
Sekretarit te Pergjithshem te Shtetit, Albert P. Langtry.
Si perfaqesuese e Shqiperise, “Vatra” e Bostonit kishte vendin e
saj te nderit ne kryeqytetin amerikan, ne Washington D.C. Ne qershor
1918 Noli la Bostonin e udhetoi per ne Washington D.C., i ftuar nga
presidenti Vilson ne Kongresin e Kombeve te Shtypura. Noli i kerkoi
ekselences se tij Vilson, mbrojtjen e Shqiperise nga Amerika…Fryma e
“Vatres” u ndie ne Kongresin e Lushnjes. Shpirti patriotik i saj jehoi
edhe ne luften e Vlores se toku me kengen “Vlora-Vlora”, kompozuar nga
muzikanti dardhar Thoma Nashi, i cili themeloi banden famemadhe te
Bostonit…Me 17 dhjetor 1920, Fan Noli u dergua ne Gjeneve si
perfaqesues i “Vatres”, kur Shqiperia u pranua pjesetare e Lidhjes se
Kombeve…
Funksionimi i kishave shqiptare ne Boston, ne Uster, Netik e
gjetke, ku predikohej ne gjuhen shqipe, gjithashtu luajti rol ne
mbajtjen prane te familjeve emigrante, ne ruajtjen e gjuhes amtare e te
zakoneve e traditave te vendlindjes. Zoti Peter Kristofer, profesor ne
Universitetin e Usterit, i lindur nga prinder shqiptare, e quante
veten “albanian” qysh femije. “Prinderit tane, thote profesori,- nuk
sollen nga Shqiperia vetem mjeshterine e te gatuarit dhe menyren e
qeverisjes se shtepise, por edhe shume zakone te mira e fisnike te
familjes. Keshtu, p.sh., kur ishim te vegjel e frekuentonim shkollen e
kishes shqiptare, na mesonin se vajzat duhej t’i respektonim e duhej
t’u therrisnim “zonjushe”. Amerikanet, qe nuk e kishin idene per vendin
tone, mbeten te habitur kur mesuan se fjala “zonjushe” kishte ardhur
nga Shqiperia tok me emigrantet, veshur me kostumet e zeza, kemishen e
bardhe, kravaten e qostekun e sahatit. Po ashtu grate shqiptare kishin
sjelle palltot me pelice te jakat, sipas modes parisiane…Pra, ne ishim
“proud”, se prinderit tane nuk kishin ardhur nga Marsi, por nga nje
vend aristokratik e i qyteteruar...”
Sipas kronikave, ne rrjedhen e viteve, Noli, Konica e lidere te
tjere shqiptare kane qene ne cdo kohe te mirepritur ne bashkine e
Bostonit jo vetem per te zgjidhur probleme qe shqetesonin emigrantet
shqiptare, por edhe per te dhene kontributin e tyre intelektual si
keshilltare, per mireqenien e qytetit dhe te banoreve te tij.
Lajmin trondites per pushtimin e Shqiperise nga Italia fashiste ne
prill 1939, mergimtaret shqiptare e moren vesh nga shtypi i Amerikes.
Me 8 prill Noli i drejtoi nje telegram Departamentit te Shtetit
Amerikan dhe nje tjeter Lidhjes se Kombeve ku kerkonte denimin zyrtar
te pushtimit te Shqiperise.. U vendos qe ne Boston te mbahej kuvendi i
“Vatres” per t’u riorganizuar me mire e per te vazhduar veperimtarine
per clirimin e Shqiperise nepermjet protestave, memorandumeve etj…Ne
mbarim te luftes, gjithnje nen trysnine e shqiptareve te Bostonit,
qeveria amerikane organizoi nje mbledhje ne Boston me 23 qershor 1944,
ne hotel “Statler”, per te diskutuar si duhej vepruar me Shqiperine,
lidhur me propozimet qe kishte bere Noli e Cekrezi…
“Lufta e ftohte” qe e kishte ndare boten ne dy kampe, po ashtu e
kishte ndare edhe diasporen shqiptare nga atdheu i tyre i pare…Ne mesin
e viteve ’50-’60 ndoqen rrugen e Amerikes shume emigrante politike te
Shqiperise, Kosoves, Maqedonise e Malit te Zi, ne kerkim te lirise. Po
ashtu, ne vitet ’70, pati nje prurje tjeter te emigracionit shqiptar ne
SHBA, ne vendin e enderruar te demokracise. Me rritjen e komunitetit
shqiptar filluan te krijoheshin edhe shoqeri te tjera patriotike, te
cilat u kthyen ne tribuna zedhenese te mbrojtjes se lirise e te
demokracise se bashkatdhetareve dhe te trojeve shqiptare. Nuk duhet
harruar thenia lapidare e Fan Nolit : “…Shqiperine e kishim ne program
ta benim, e beme nje Shqiperi indipendente, te mire a te lige, e beme…,
ua leme si barre te tjereve qe ta miresojne…”
Patrioti Anton Athanasi ishte nje legjende shqiptare dhe ikona e
Bostonit. Dashurine dhe devocionin per Shqiperine ai e shkriu me
endrren amerikane duke arritur te behet biznesmeni i famshem i
restoranteve te Amerikes. Ai punesoi nje pjese te mire te emigranteve
shqiptare qe erdhen pas vitit ’90. Ai e meritoi dhe e mbajti me sukses
titullin e Konsullit te Nderit te Shqiperise ne Boston. Si Konsull
Nderi ai ka qene faktor bashkimi per emigracionin, ka perfaqesuar
diasporen shqiptare ne aktivitetet politike te Massachusettsit, ne
festen e Dites se Flamurit dhe ne takimet me governatorin dhe
kryebashkiakun e Bostonit, me kongresmenet e senatoret amerikane te te
dyja kraheve.
I perndershmi At Liolini, nje nga hierarket me te dalluar te
Ortodoksise sone kombetare, shquhet jo vetem si prift predikues
brendaperbrenda sherbeses kishtare, por edhe si nje veprimtar i zoti i
diaspores. Me aftesite e tij e ka kthyer katedralen e Shen Gjergjit ne
Boston, sa ne nje tempull besimtaresh, aq edhe ne nje organizate
kulturore te shqiptaro-amerikaneve, pavaresisht nga besimi fetar apo
trevat nga kane ardhur.
Ne Boston, ne vite jane organizuar qindra takime te lidereve
amerikane me grupin etnik te shqiptareve. Ne shenimet e tij profesor
Peter Prifti pershkruan “Manifestimet e kultures shqiptare” ne Boston,
ne maj 1975, kur muaji maj u quajt “Muaji i shqiptareve” nga zyra e
kultures se bashkise se Bostonit. Fillimisht ky muaj quhej “Muaji i
Ballkanit”, por gjithnje ne programet e tij mbizoteronin shqiptaret.
Keshtu, programi televiziv i 2 majit 1975 transmetoi per nje ore e
gjysme pamje nga jeta e grupeve etnike te Ballkanit, por me shume u
perqendrua te shqiptaret e komunitetit te Bostonit duke pershkruar
aspekte nga historia e kultura e Shqiperise e duke e permendur te
perndershmin Artur Liolin, z. Anton Athanas dhe patriotin Kostandin
Demo. Me 5 maj 1975, ne korridoret e bashkise se Bostonit u hap nje
ekspozite me aspekte nga historia e emigrimit te shqiptareve ne
Amerike. Po ate dite, -vazhdon te tregoje z. Prifti,- u dha nje pritje
nga komuniteti shqiptar, ku moren pjese persona te ftuar nga zyrat e
bashkise se Bostonit dhe shqiptaro-amerikane te komunitetit. Ishte nje
mbremje mbreselenese, miqte e te ftuarit pelqyen muziken shqiptare dhe
admiruan kostumet e bukura kombetare, veshur nga djem e vajza, bij te
emigranteve shqiptare. Mbremja perfundoi me servirjen e pjatave me
gatimet shqiptare aq te shijshme, te pergatitura nga duart e arta te
grave shqiptare. Sipas prof. Priftit, disa dite me vone, me 22 maj,
gazeta “Boston Globe” botoi nje artikull ku pershkruhej finesa e artit
kulinar shqiptar, e demonstruar nga tri zonja shqiptare te Bostonit. Me
24 maj, shqiptaro-amerikani z. Van Kristo, moderatori i programeve te
radios se Bostonit, transmentoi me radio nje ore program kushtuar
bashkatdhetareve shqiptare…Ne Uster, qytet me tradita kulturore
shqiptare funksionon prej kohesh radio “Ora Shqiptare”, e cila ka nja
program lokal dhe shume popullor, e drejtuar nga shqiptaro-amerikani
veteran Dhimiter Stefo e me vone nga vatrani Jani Melka. Gjithashtu ne
Uster jepet emisioni TV lokal ne gjuhen shqipe...Eshte pa mbarim lista
e aktiviteteve social-kulturore te kryera ne diasporen shqiptare te
Massachusettsit, ashtu sic eshte pa mbarim edhe numri i shoqerive,
shoqatave e organizatave te krijuara ne periudha te ndryshme, deri ne
ditet e sotme.
Ne Bostonin e Nolit, Konices, Athanasit dhe qindra figurave te
tjera te shquara patriotike sot jetojne mijera emigrante te rinj
shqiptare, gjysher ,prinder, nena e baballare, djem e vajza,
femije…duke provuar veshtiresite, por edhe rruget e hapura per
emigrantet e ardhur rishtas.
Federata “Vatra”, e larguar disa vjet me pare, sot zhvillon
aktivitetin e saj ne Nju-Jork. Bostonit i ka mbetur vetem emri i mire i
Para -dhe Pas luftes se Dyte Boterore. Iku “Vatra”, por kane mbetur
“vatranet”, te vjetrit e te rinjte, te cilet po ndeshen gjithnje me
sfiden: A do te mbetet Bostoni nje qytet-muze per mergimtaret apo mund
te behet nje qender kulturore per shqiptaret? Ne vitin 2002 u krijua
“Klubi i studenteve shqiptare te Universitetit te Bostonit.” (kujtojme
“Shoqaten e studenteve shqiptare te Bostonit”, themeluar ne vitin
1918). Themelimi i klubit te studenteve shqiptare ne Universitetin e
Harvardit, Mass, me 28 nentor 2005, “Harvard College Albanian Club”,
ishte nje tjeter ogur i mire dhe nje ngjarje e rendesishme kulturore.
Studentet e rinj shqiptare, si pasuesit e dy “harvardianeve” te shquar,
Nolit e Konices, e quajne veten te nderuar e te ngarkuar me pergjegjesi
per mbarevajtjen e ketij klubi dhe kontributin e tyre per kulturen e
kombit.
Jane me qindra studentet shqiptare qe kane mbaruar “master” ne
universitetet e Bostonit e te Massachusettsit dhe jane punesuar sipas
profesionit ne kompani e vende te ndryshme pune… Stefan Kochi, kryetar
i deges se KKSHA per Massachusettsin, eshte i njohur ne biznesin e
fushes kompjuterike. Aktualisht ai eshte themeluesi dhe
zevendespresidenti per Inxhinierine ne Payronix Systems, nje kompani qe
ndodhet ne Kembrixh, Mass., dhe qe merret me programim kompjuterash.
Stefani ka qene i angazhuar me aktivitetet e komunitetit shqiptar qysh
kur ka ardhur ne Amerike, ne vitin 1993. Duke i qendruar prane Anton
Athanasit ai u frymezua nga vizioni i Antonit, nga aftesite e tij per
te krijuar marredhenie me njerez me prejardhje e pozicione te ndryshme.
Vitet e fundit Stefani eshte angazhuar ne menyre aktive me Keshillin
Kombetar Shqiptaro-Amerikan, KKSHA. Ai eshte anetar i bordit drejtues
dhe kryetar i deges se shtetit te Massachusettsit.
Stefan Kochi ka qene organizatori kryesor i festimeve te Dites se
Flamurit Shqiptar, te cilat jane njohur ne rruge zyrtare nga kryetari i
bashkise se Bostonit dhe nga shteti i Massachusettsit. Ai udhehoqi
mitingun e komunitetit shqiptaro-amerikan, ne mbeshtetje te Shteteve te
Bashkuara dhe Presidentit, pas 11 shtatorit 2001 si dhe organizoi
takimin e perfaqesuesve te komunitetit shqiptaro-amerikan te Bostonit
me senatoret amerikane John Kerry, Joseph Lieberman, Joe Biden dhe Paul
Sarbanes. Stefani organizoi ceremonine e mikpritjes se Gjeneralit
Wesley Clark ne aeroportin e Bostonit, kur ai u kthye nga gjyqi i
Milloshevicit ne Hage. Duke mbeshtetur energjine dhe aspiratat e brezit
te ri, S.Kochi bashkepunon me studentet e Universitetit te
Massachusettsit, te Bostonit dhe te Harvardit.
Albana Orgocka eshte bashkekryetare e MAAS dhe ne vitin 2006
eshte nderuar si “Gruaja e Vitit” nga Shoqata shqiptaro-amerikane e
Grave, si aktiviste e palodhur e diaspores. Ne vitin 1999 Albana ka
punuar ne Institutin Nderkombetar te Bostonit, si punonjese sociale
(social worker) dhe ka ndihmuar shume emigrante te ardhur nga Shqiperia
dhe Kosova ne sherbimet sociale, welfare, social security etj. Orgocka
ka dhene kontributin e saj gjithashtu ne hapjen e funksionimin e
shkollave shqipe ne Boston dhe ne aktivitete te tjera te diaspores. Sot
ajo punon ne “Loring Wolcott and Coolidge”, qe eshte nje “Fiduciary
Company” dhe merret me administrimin legal dhe financiar te
pasurive…Shpresa Theodhosi, veprimtare aktive e komunitetit, eshte
presidente e AANO, “Organizata kombetare shqiptaro-amerikane” per degen
e Bostonit, Mass. E krijuar qysh ne vitin 1946 AANO ka perjetesuar
identitetin etnik te shqiptareve te SHBA dhe Kanadase, duke mbajtur te
gjalle gjuhen shqipe, traditat dhe angazhimin kulturor edukativ dhe
social aktiv, pa dallim feje ose perkatesie politike…Vera Gjata ,
kryetare e Shoqerise “Cameria” per degen e Bostonit, Mass., gjate
aktiviteteve qe organizon ne Boston dhe rrethinat, kerkon mbeshtetjen
dhe ndihmen e te gjithe shqiptareve per perparimin e ceshtjes Came,
ceshtje aq e drejte dhe njerezore…Agim Sejdiu, veprimtar i dalluar i
komunitetit eshte kryetar i “Shoqates Shqiptaro-Kosovare te Bostonit”
“The Kosovar-Albanian Society of Boston”…Profesoresha e gjuhes angleze,
Diana Kristo, mbesa e vatranit patriot te Bostonit Vangjel Laco,
ushtron profesionin kontraktore ne Departamentin e Shtetit Amerikan…
Eva Millona, stermbesa e Misto Millonait, nje nder shqiptaret e pare te
ardhur ne Amerike dhe kryetari i shoqerise “Vellazeria mireberese e
Dardhes”, ka kryer studimet pasuniversitare ne shkencat
politike-juridike. Fillimisht ka punuar si drejtoreshe e programit te
pare per te ndihmuar emigrantet shqiptare ardhur pas vitit 1994. Ajo
eshte emeruar nga governatori i Massachusettsit Mit Romney si kryetare
e komitetit keshillues te governatorit per politiken e emigracionit...
Oltiana Mara eshte financiere ne banken e madhe “Bank of America”,
gjithashtu aktiviste dhe njera nga themelueset e shkolles shqipe ne
Boston.
Nje armate e tere intelektualesh te Bostonit e rrethinave te tij,
te cilet nuk mund t’i permendim dot te gjithe, japin sot kontributin e
tyre te vlershem ne zhvillimin kulturor te diaspores
shqiptaro-amerikane. As. profesor Thanas Gjika dhe bashkeshortja e tij
poetja e gazetarja, Julia Gjika, kane organizuar takime e sesione
shkencore per ngjarje te rendesishme te kombit dhe per promovime
librash, te perkrahur nga At Liolini, nga publicisti Agron Alibali, apo
studiuesit dhe pedagoget Dhimiter Dishnica, Dhimiter Skende, Niko Dako
e te tjere.
Lista e gjate e veprimtareve vazhdon: Sejfi Protopapa, nje aktivist
i dalluar dhe mbeshtetes i aktiviteteve qe zhvillon komuniteti i
Bostonit…Ilir Koci, kryetar i klubit te studenteve shqiptare ne
Universitetin e Massachusettsit, ne Boston…Alket Mertiri, kryetar i
klubit te studenteve shqiptare te Universitetit te Bostonit…Margen
Cuko, kryetar i klubit te studenteve shqiptare te Universitetit te
Harvardit…Fatmir Beja, veprimtar aktiv dhe nje nga themeluesit e
shkolles shqipe ne Boston…Shkrimtaret e gazetaret e komunitetit
Skifter Kellici, Aristotel Mici, Julia Gjika, Kolec Traboini, Ivoni
Reso, Alfred Lela, apo profesori nga Kosova Mehdi Hyseni e te tjere
japin kontributin e tyre ne fushen e botimeve ne shtypin e diaspores
shqiptaro-amerikane e ne grup-listat e internetit…
Endrra per valevitjen e flamurit shqiptar ne qiellin e Bostonit u
plotesua me 23 nentor 2004, me iniciativen e Stefan Kochit. Ne sheshin
para bashkise se Bostonit ishin mbledhur qindra shqiptare, qe
perfaqesonin gjithe krahinat shqiptare, disa veshur me kostume
kombetare. Sheshi gumezhinte nga burra, gra, femije e te moshuar, te
cilet e quanin privilegj te madh te ndodheshin ne kete manifestim te
ngrohte e festiv, gjate ceremonise se ngritjes se flamurit shqiptar ne
Boston, per here te pare ne histori. Kenget, vallet, bisedat rreth
kesaj ngjarjeje te paperjetuar ndonjehere, ngjallnin ngazellim te
thelle tek bashkatdhetaret. Ndoshta Faik Konica shpresonte ta shihte
nje dite flamurin shqiptar te valonte ne Boston, sigurisht, shume me
heret se data 23 nentor 2004. Flamuri yne e ndjeu veten “mysafir” mes
flamurit amerikan dhe atij te shtetit te Massachusettsit. Tingujt e
himnit te Flamurit, si vale magnetike, nuk lane shqiptar pa i prekur
shpirtin e pa i rreqethur shtatin. Me fytyrat e tyre te mallengjyera e
syte e perlotur, ata brohorisnin dhe nuk ia ndanin syte qiellit, ne
sfondin blu te te cilit spikaste ngjyra e bukur e flamurit tone, e
kuqja e nderit dhe shqiponja e zeze.
Ceremonine e hapi z.Stefan Kochi, i cili foli per peshen e kesaj
ngjarjeje ne historine e kombit shqiptar, si dhe per rendesine qe ka
komuniteti shqiptaro-amerikan ne Boston e ne Massachusetts. Ai
falenderoi bashkine e qytetit te Bostonit, kryetarin Thomas Menino dhe
zyren e “Bostonianeve te Rinj”, si dhe governatorin e shtetit, z. Mitt
Romney, per ndihmen qe dhane per njohjen e Dites se Flamurit Shqiptar.
At Artur Liolini, pasi pergezoi iniciatoret e grupit organizues,
recitoi vargjet e Nolit te pavdekshem, i shoqeruar njezeri nga te
pranishmit: “Ti moj nene mos ki frike, se ke djemte ne Amerike!”
Me 28 Nentor 2005, flamuri shqiptar per te dytin vit u valevit ne
qiellin e bardhe dimeror te Bostonit, ndersa shembelltyra e tij kuqezi
rrezatonte kudo ne veshjen e shqiptareve, te rriturve e te miturve, qe
mbushnin sheshin. Mes duartrokitjesh e brohoritjesh flamurin e ngriti
z. Sejfi Protopapa, aktivist i komunitetit dhe studentja shqiptare e
Universitetit te Harvardit, Fuada Kasollja. Stefan Kochi, kryetar i
shoqates KKSHA dhe drejtues i ceremonise, nder te tjera, tha: “Jemi
krenare te mblidhemi e te shpalosim krenarine tone kombetare, ketu, ne
qytetin e Bostonit, djepi i demokracise amerikane dhe baza e forte e
pavaresise se Shqiperise.” Te pranishmit ndoqen me respekt
pershendetjen e hiresise se tij, peshkop Nikonit, i cili dha nje lutje
per Diten e Flamurit. Ndersa perfaqesuesi i bashkise se Bostonit, z.
James Colimon, pershendeti ne shqip “Gezuar Flamurin!” dhe lexoi
proklamaten e shtetit te Massachusettsit nga governatori Mitt Romney.
Ne proklamate thuhej se, ne vitin e perkujtimit te 600-vjetorit te
lindjes te heroit legjendar kombetar te Shqiperise, Gjergj Kastriotit,
governatori i shtetit te Massachusettsit Mitt Romney shpall daten 28
Nentor 2005 te jete “Dita e Pavaresise Shqiptare”, duke i lutur gjithe
qytetaret e ketij shteti ta njohin kete ngjarje dhe te marrin pjese ne
zhvillimet e saj.
Artisti i Merituar Xhon Athanasi, me zerin e tij kumbues ka
kenduar pervit Himnin e Flamurit ne sheshin e Bostonit, gjate ngritjes
se flamurit tone ne shtize. Artisti shqiptar, i cili jeton me familjen
ne Boston, nuk e ka pushuar karrieren e tij artistike dhe eshte bere i
njohur per komunitetin shqiptaro-amerikan duke vazhduar aktivitetin
artistik koncertal. Xhoni ka marre pjese me zerin e tij ne te gjitha
festat shqiptare, si dhe ne takimet me personalitetet zyrtare te
Shqiperise qe kane vizituar Bostonin. Ne vitin 1999 Xhoni pergatiti nje
kor me femijet emigrante kosovare, te ardhur ne Amerike si refugjate…
Etleva Hima, nje vajze energjike dhe muzikante e fokusuar, eshte e
degjuar per zerin e violines se saj ne teatrot e Bostonit e ne mbare
Nju-Inglandin. Ajo perfundoi me sukses konservatorin e Bostonit dhe
ndihet krenare, sepse eshte diplomuar nga “The Boston Conservatory of
Music” ku eshte diplomuar edhe Fan Noli yne nga mesi i shekullit te
kaluar… Qysh prej vitit 1995 mjeshtri i baletit Bashkim Braho ka
krijuar “Dance group- Bashkimi” me qender ne Boston. Ne kete grup ai ka
zgjedhur djem e vajza te Bostonit, qe u perkasin te gjitha trevave
shqiptare. Grupi i valleve ka dhene shfaqje ne shume festa popullore te
diaspores se Massachusettsit dhe te mbare Amerikes, duke e perfaqesuar
denjesisht Shqiperine.
Shqiptaro-amerikanet e diaspores se Massachusettsit jane te
ndergjegjshem e krenare per lidhjet e pazgjidhshme e ne vijueshmeri me
diasporen e djeshme, e cila eshte ngritur ne panteonin e shqiptarizmit.
Ne agimrendjen e shekullit nje shoqeri e re ka filluar ne kontinentin
amerikan, vellazeria shqiptare me bijte e bijat nga atdheu meme, nga
Kosova, Mali i Zi, Maqedonia, Cameria dhe nga komunitete te tjera
shqiptare te botes.
Qyteti i Bostonit, ku 80 vjet te shkuar Noli shkroi: “Rron, or,
rron e nuk vdes shqiptari”, eshte kthyer ne atdhe te dyte per
emigrantet. Komuniteti i shqiptareve eshte rritur ne menyre te papare e
vazhdon te rritet perdite. Sot jetojne e punojne ne Massachusetts
afersisht 50.000 shqiptaro-amerikane. Shqiptaret, te cilet kane krijuar
emer dhe dinjitet, jane pjese integrale e jetes sociale e politike te
“Greater Boston Area” dhe luajne nje rol aktiv ne biznesin e
komunitetit dhe ne procesin edukativ e politik.
Shoqeria e re MAAS—“Shoqeria e Shqiptaro-Amerikaneve te
Massachusettsit”, me bashkekryetaret Albana Orgocken dhe Mark Kozmon,
konsiderohet nje shoqate e te gjithe shqiptareve ne Massachusetts me
mision promovimin e vlerave te identitetit kombetar, me verdikt per te
ndihmuar ne prosperitetin e ketij komuniteti.
NJE MANIFESTIM SHUMENGJYRESH
Ne fillim te shekullit XXI mblidhet ne Boston klasa e punonjesve te
bostonianeve te rinj me nje premtim e shprese. Me 10 tetor 2006 ne
Boston Convention Center sallat e te tri kateve gumezhinin nga zerat e
qindra emigranteve multietnike, si te ishte nje feste nderkombetare,
hem folklorike, hem zyrtare, ku te binin ne sy lodrat, grupet muzikore
dhe veshja planetare me kostume e ngjyra te shumellojshme qe te
lebyrnin syte.
Ne sallen e madhe te Konventes, ne slide show ne mur ishin shkruar
me germa te medha parullat: “We are Boston 2006” (Ne jemi Bostoni 2006)
“Celebrating Immigrant” “2006 New Bostonians Leadership Awards” “Ne
jemi Bostoni!” “ Manifestimi i trashegimise, kontributit dhe
shumellojshmerise se kultures se emigranteve te Bostonit.”
Me okelon “Nje Boston i ri me kultura te ndryshme etnike”,
jepeshin pamje nga puna dhe jeta e grupeve etnike te Bostonit,
historiku i ardhjes se emigranteve, aktivitetet e tyre ne vite, si dhe
biografia e individeve te vecante qe jane dalluar ne pune krijuese.
Mbremja u hap nga dy konferenciere , bij emigrantesh, vajze e
djale. Konferencierja Cheng Tan me origjine kineze, nder te tjera tha:
“Ne historine e tij Bostoni ka pasur destinacion popullimin e qytetit
me ardhes nga gjithe bota, pa marre parasysh kush jane ata, si kane
ardhur deri ketu, pa marre parasysh se sa ndryshon nje person nga
tjetri. Cdo person i vetem qe ka ardhur ne Boston, ka fituar te drejten
te ndertoje jeten e vet dhe nje jete me te mire per femijet. Bostoni
nuk do te kishte marre famen e nje qyteti te kategorise boterore, pa
vizionin, kontributin dhe punen e rende kapitese qe kane bere ardhesit
e vjeter, ardhesit e rinj dhe femijet e tyre, qe kane emigruar brez pas
brezi ne Amerike. Bostoni nuk do te ishte nje qytet klasi boteror. Por,
pavaresisht kontributit qe kane dhene emigrantet, ata nuk kane qene
gjithnje te mirepritur ne kete vend. Kete e tregon historia e Amerikes
dhe historia e vete Bostonit, per veshtiresite e hasura, komplikimet
dhe konfliktet e ndezura nga trajtimi i dores se dyte ndaj kesaj
shtrese te popullsise. Emigrantet e rinj, afrikano-amerikanet dhe
njerezit me ngjyre nuk kane qene gjithnje te mirepritur nga popullsia e
ardhur ketu dhe e stabilizuar ose e ardhur me heret. Cheng Tan vazhdoi
me tej se me kujdesin vizionar te lidershipit Thomas Menino, i cili
krijoi zyren “We are Boston” (Ne jemi Bostoni), le te bashkojme forcat
dhe eneregjite e te rikrijojme nje Boston te ri. Nje Boston te ri, i
cili njeh punen e perpjekjet e emigranteve, te drejtat e cdo emigranti
per te ndertuar jeten e re, nje “Boston i ri”, i cili pranon ndryshimet
e kulturave te emigranteve, vlereson dhe njeh vlerat e cdo emigranti
dhe e respekton ate si njeri te barabarte te komunitetit dhe te
shoqerise amerikane.
Sonte ne jemi mbledhur te gjithe te afirmojme dhe te kremtojme
keto ndryshime ne komunitet, nga cdo moshe, nga cdo kombesi, qe nga
kolonet, ardhesit e pare, tek pilgrimet e puritanet, te
afrikano-amerikanet, portorikanet dhe per te gjithe ju qe ndodheni
sonte ne kete salle e qe keni ardhur nga cdo qoshe e botes. Sonte ne
celebrojme “Bostonin e ri”. Dhe ne kete manifestim ne njohim dhe
falenderojme ate popull qe ka ekzistuar ketu para nesh,
indiano-amerikanet, te cilet e kane ndare token e tyre me ne dhe ne i
themi “shtepia jone”. Te punojme te gjithe se bashku, duke ia kushtuar
angazhimin tone pasurimit te kultures dhe te jetes se qytetit te
Bostonit.”- perfundoi ajo.
Konferencieret u uruan mireseardhjen pjesemarresve ne
salle, duke iu lutur gjithsecilit te toke doren me personin qe ka ne
krah ne tavoline e t’i tregoje historine e ardhjes se gjyshit e gjyshes
ose prinderve ne Amerike. Une toka doren me Krista Georges, nje grua e
re simpatike italiane. Tiparet brune te syve dhe te flokeve te hedhur
shpatullave e tregonin qarte origjinen e saj. Italiania me tregoi duke
qeshur se gjyshja e saj, Elisabeta, kur mberriti me vapor ne Amerike, e
ndiente veten te humbur, kur te tjeret flisnin anglisht dhe ajo
s’kuptonte nje fjale. “Nuk humba ne oqean, por humba ne Amerike!”
-ankohej italiania. Ajo nuk mund ta mesonte dot gjuhen, por edhe nuk
mund te jetonte dot ne nje mjedis te tille, veshtiresi e cila e
shoqeroi gjate jetes. Une i tregova jo vetem Kristes, por edhe gjithe
miqve te tavolines, se babai im, Pandi, erdhi ne Amerike qysh kur
ishte 12 vjec, me 1916, bashke me xhaxhane. Kur vapori po i afrohej
Nju-Jorkut dhe dallohej Statuja e Lirise, ne kulmin e entuziazmit,
djaloshi zhveshi pallton dhe, me tere forcen e krahut, e verviti ne
oqean. “C’bere, more bir!,- e qortoi xhaxhai,- ne xhepin e palltos
kishe dokumentet!” Por palltoja, per fat, ishte penguar ne nje nga
direket e vaporit…
Mbremja vazhdoi me ceremonine e ndarjes se pese cmimeve nga kryetari i
bashkise se Bostonit, Thomas M. Menino. Pese cmimet e vitit 2006 ishin
: “Cmimi per Udheheqjen”, “Cmimi per Udheheqjen e Korporatave”, “Cmimi
per Udheheqjen e Komunitetit”, “Cmimin per Arritje Individuale” dhe
“Cmimi per Udheheqjen e Rinise”. Ceremonia e vitit 2006 u ndoq me
interesim nga shume pjesemarres, mbasi njeri nga fituesit e cmimit
(Cmimi per Udheheqje) iu dha senatorit te nderuar Edward M. Kennedit.
Cmimet e akorduar nga bashkia e Bostonit sherbejne per te shquar cdo
vit nje emigrant ose emigrante, te cilet kane kontribuar me aftesite
prijese ne komunitetin e vet duke dhene talentin personal dhe energjine
per te arritur ne ndryshime domethenese pozitive ne qytetin e Bostonit.
“Cmimi per Udheheqjen e Komunitetit” iu dha pedagoges se
anglishtes znj. Diane Portnoy, bije e prinderve me origjine cifute-
polake, te cilet kane vuajtur nga holokausti gjate Luftes se Dyte
Boterore. Ne fjalen e saj te falenderimit z. Diane permendi me nderim e
respekt prinderit e saj, te cilet emigruan ne Amerike, punuan rende, u
bene qytetare amerikane, votuan, u kujdesen per edukimin e femijeve,
niperve e mbesave. “Kam qene dhe vazhdoj te jem mesuese e anglishtes,
-nenvizoi ajo,- qe nga viti 1992 kur kam krijuar Qendren e mesimdhenies
se anglishtes. Une u jap lenden e gjuhes angleze femijeve te
emigranteve qe flasin 40 gjuhe te ndryshme, kane dallime ne edukaten
prinderore dhe ate sociale, por endrra qe ata i bashkon ne nje qellim
te vetem, eshte te mesojne e te persosin anglishten dhe te vazhdojne me
tej kolegjet. Se bashku ne do ta perparojme Ameriken!”- perfundoi ajo.
“Cmimi per Udheheqjen e Rinise” iu dha emigrantit Karlos
Saavedra, i cili eshte lideri i “Levizjes Studentore te Imigracionit”,
nje organizate e perhapur ne gjithe shtetin e Massachusettsit dhe
perpiqet te ndihmoje studentet emigrante te pervetesojne nje edukim te
larte. - “ Erdhem si emigrante ne kete vend te madh e mikprites, erdhem
ne Amerike, jo per t’u marre me krime, por per t’u edukuar, per te
vazhduar kolegje e universitete, per te dhene ndihmesen tone te
ndershme ne perparimin e ketij vendi famemadh.”, - tha ai.
Dhe ja ku i erdhi radha te marre cmimin “Per Arritje Individuale”
bashkatdhetarit tone, bostonianit Mark Kozmo. Ne castin qe atij iu
dorezua cmimi, te ftuarit shqiptare ne salle u ngriten ne kembe duke
duartrokitur e pergezuar zotin Mark. Pasi mori cmimin, ai pershendeti:
“ Gjysherit e mi erdhen nga Shqiperia e plotesuan endrren amerikane…Jam
shume i lumtur te jem sonte, ne kete salle, mes njerezve me ngjyra te
ndryshme, por te gjithe ne do ta bejme Bostonin me te mire e me te
gjalleruar.”
Prinderit e Markut kane qene bij emigrantesh te ardhur nga
fshatrat e Korces dhe kane banuar ne Braintree, Mass, ku ka lindur edhe
Marku. Ai u rrit e u edukua ne nje familje me tradita shqiptare, duke
arritur te behet nje veprimtar energjik i diaspores shqiptare te
Bostonit. Veprimtaria e Markut perfshin ate lidhje kulturore,
shpirterore dhe morale me te cilen ai ka mundur te bashkoje emigrantet
e tre brezave, atyre me te vjeterve, bashke me bijte, niperit dhe
ardhesit e rinj. Me ndihmen e tij te pakursyer, duke e kthyer edhe
banesen ne zyre dhe vend takimi me emigrantet, Marku u ka dhene ndihmen
dhe eksperiencen e tij shqiptareve qe fillojne nje biznes te ri apo
studenteve qe deshirojne te ndjekin universitete…Marku ka fituar nje
doktorate ne Ekonomi nga Universiteti i Wisconsin-it dhe nje diplome
ngaUniversiteti i Massachusettsit ne Amherst. Ai ka qene profesor i
Ekonomise ne Dartmouth College, ka punuar gjithashtu ne institute me
emer ne Washington, nder to, Brookings Institution. Mark Kozmo sot
eshte kryefinancier (Chief Financial Officer- CFO) i Institutit
studimor Mentor Group, me qender ne Boston dhe qe eshte i perqendruar
ne marredheniet e biznesit mes Shteteve te Bashkuara dhe Bashkimit
Evropian. Gjithashtu Marku ka banuar e punuar kater vjet ne Shqiperi
per te ndihmuar si keshilltar i pavarur per veprimtari financiare dhe
te investimeve.
Letra qe e propozonte Markun per cmimin e nderuar, ishte perpiluar
nga aktivistet Albana Orgocka dhe Agron Gjerasi, ku, pervec vlerave dhe
kontributit te Mark Kozmos, shprehej dhe mirenjohja qe tregojne per te
shume veprimtare shqiptare te Bostonit. Ky propozim, si duket, e bindi
komisionin e “Zyres se Bostonianeve te Rinj” per t’i dhene Kozmos
cmimin e merituar.
Gjate pershendetjes nga grupi i shqiptareve, te cilet e moren ne
mes Markun, duke e mbajtur me radhe xhamin e kristalte te cmimit,
gjeta rastin te bisedoj me z. Mentor Agani, mikun e Kozmos dhe djalin e
Fehmi Aganit, i cili studion ne Universitetin e Harvardit. “Kjo mbremje
e sotme, -tha ai,- ishte dhe mundesia ime e pare, qyshse kam ardhur, te
takohem me nje numer me te madh shqiptaresh…Po ashtu, kjo mbremje eshte
nje pershtypje e fuqishme e nje bote tjeterfare, krahasuar me ate
ballkaniken. Ne Amerike dallimet nuk shkaktojne urrejtje si te
shumekush ne Ballkan, por dashuri e dashamiresi, dhe eshte lehtesim kur
sheh se ne bote ka edhe rajone ku njerezit jetojne ne
mirekuptim…Pershtypje te madhe me ka lene sot suksesi i komunitetit
shqiptar ne kete tubim, te perfaqesuar nga veprimtare te dalluar, nga
fituesi i “Cmimit per Arritje Individuale”, Kozmoja dhe nga veprimtaria
e Stefan Kochit, nje nga organizatoret e nje tubimi kaq madheshtor , me
mysafire te nderuar. Kjo gjithsesi eshte krenari.”
Ne fund e mori fjalen Menino, kryebashkiaku i Bostonit. “ Ecen ne
rruget e Bostonit ose frekuenton restorantet e qytetit dhe degjon te
fliten gjuhe te ndryshme ,- tha ai.- Ne Boston ka njerez nga te gjitha
qoshet e botes dhe une i quaj “New Bostonians” (bostoniane te rinj).
Njerezit ndryshojne ashtu sic ndryshon Bostoni dhe bota. Emigrantet
jane vleresuar gjithmone per energjite e tyre fizike e mendore qe kane
dhene pa kursim per Ameriken. Ne Boston jane dalluar fillimisht
emigrantet italiane dhe shume etni te tjera per te cilet Bostoni tregon
respekt. Mire se ardhet sonte, ju njerez, me kultura e gjuhe te
ndryshme… I thashe gruas sime, veshtro kete salle, sonte ketu kemi te
pranishme cdo qoshe te botes, sonte jam i lumtur t’i kemi ne Boston
keta njerez. E ndiejme veten te nderuar…Kultura e principet e cdo
njerit meritojne respekt. Respekti e dinjiteti per emigrantet
reflektohet ne vite; vit pas viti, ne progres. Ne vitet’60 kishte
diskriminim per emigrantet, por jo sot. Sot qeveria amerikane i njeh si
njerez te lire te gjithe rezidentet.”
Pastaj Menino ia dha fjalen senatorit Edward Kennedy. Salla
shpertheu ne duartrokitje te gjata. Njerezit u ngriten ne kembe ne
shenje respekti per Demokratin me te fuqishem te kombit amerikan, per
gjysme shekulli.
Senator Kenedi falenderoi zotin Menino dhe bashkeshorten e tij
Angela. Ai u shpreh se ndjehej i gezuar te asistonte ne kete salle, ne
kete mbremje me njerez nga e gjithe bota, ai ndiente emocione per
aktivitetet “Extraordinary” (te jashtzakonshme) qe Menino dhe
bashkeshortja e tij organizojne dhe jane kaq te dhene pas Bostonit.
Senatori 74-vjecar gjithashtu falenderoi burrat dhe grate qe
aktivizohen per komunitetin e Bostonit dhe qe japin energjite e tyre.
“I love North Easten (Une e dua rajonin verilindor),- tha ai.- Ne North
Easten ka shkolla te mira per edukimin e te rinjve dhe studenteve…Njoh
ne vite historine e disa emigranteve nga Libani, te cilet fillimisht
erdhen ne Nju-Jork e me vone ne Luiziana. Njoh perparimet qe kane bere
ata ne jete e krenohem me keto arritje.”
Me tej , senator Kenedi, i quajturi “a liberal icon” (ikona e
liberalizmit), permendi emrat e vellezerve te tij John e Robert
Kennedi dhe theksoi se ne fushatat elektorale te tyre kane ndihmuar
shume emigrante…Ne krye te bildingut (nderteses) ku ndodhet zyra ime ne
Boston,- tha ai,- afrohem tek dritaret e zyres e shikoj Bostonin ku
erdhen punetoret e pare emigrante, kujtoj gjyshin dhe gjyshen time qe
erdhen emigrante ne Boston, shikoj Bostonin lindor ku ka lindur nena
ime... Bostoni eshte qytet i emigranteve...Vellezerit e mi kane luftuar
diskriminimin qe u behej emigranteve, qofshin italiane, spanjolle, nga
Mesdheu ose nga gjithe bota...Kane qene kohe te veshtira per emigrantet
qysh ne vitet ’50, me diskriminimin per zezaket, per njerezit me ngjyre
dhe emigrantet…Sot ka progres. “America is well because people is good”
(Amerika ndjehet mire, sepse njerezit e saj jane te mire). Ne do te
kujdesemi per shendetin e popullit dhe edukimin e femijeve ne
shkolla…,- foli ai me nje ze kumbues te forte, bindes, te vertete.- Te
lidhemi njeri me tjetrin mbi bazen e moralitetit. Mes miliona
taksapaguesve amerikane, nuk duhet te ekzistoje klasa e dyte e
popullsise (“second class people”). Do te krijojme “new jobs” (vende te
reja punesimi)…Emigrantet jane good citizens, emigrantet punojne rende,
se duan te mbijetojne me familjet e tyre, emigrantet kujdesen shume per
prinderit e tyre dhe femijet, emigrantet kane te drejte dhe jane te te
lire te ndjekin besimin e tyre fetar, emigrantet kane te drejte te
avancojne e te behen “dikushi” ne shoqerine amerikane, emigrantet nuk
pelqejne nje jete me turbullime, emigrantet kerkojne ndihme, suport,
entuziazem, prandaj le t’ua japim pa kursim te gjitha keto.”
Senatori veteran Edward Kenedi, biri i nje prej familjeve politike me
te famshme amerikane, u tregoi te pranishmeve nje liber me kapake te
gjelber dhe tha se ky liber, i botuar me 1956-‘57 ishte libri i pare i
botuar i vellait te tij, John Kenedit, i cili ua kushtoi emigranteve
dhe kontributit te tyre dhene per Ameriken. Mbas duartrokitjesh dhe
brohoritjesh senator Kenedi mori ne duar “Cmimin per Udheheqjen.”
x x x
Nga fundi i mbremjes gjeta nje moment te pershtatshem dhe bashke
me z.Stefan Kochi iu afruam tavolines ku ishte ulur senator Kenedi. Jo
pa emocion, i dhurova senatorit nje poezi te shkurter, qe e pata
shkruar ato dite per tre vellezerit Kenedi. Pasi e lexoi me vemendje,
senatori me falenderoi dhe me shkroi me kenaqesi nje autograf ne
bllokun tim :
“ To Rozi, Thanks for your support. Ted Kennedy, October 2006.”
(Rozit, faleminderit per suportin tuaj. Ted Kenedi, Tetor, 2006.)
Minutat e qendrimit tim prane personalitetit Kenedi, vellait te trete
te dy koloseve Kenedi, qe kane lene gjurme te pashlyeshme jo vetem ne
historine e Amerikes, por edhe ne ate boterore..., nuk do t’i harroj.
Ai kishte veshur nje kostum blu te erret dhe nje kemishe boje gri te
celet, qe ia nxirrnin me ne pah ngjyren e theksuar roze te fytyres se
tij. Ai ishte aq modest, i sjellshem dhe i respektuar.
Boston, nentor 2006
Tuesday, December 12, 2006
Monday, December 11, 2006
Bota e Gruas Shqiptare-ALBANA MELYSHI LIFSCHIN-ESE
Nga Albana Melyshi Lifschin
Meditim në 5 vjetorin e Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiparo-Amerikanë
Këto ditë shoqata e shkrimtarëve shqiparo-amerikanë mbush 5 vjet nga krijimi i saj. Sa shpejt ikin vitet! Pesë vjet në jetën e një shoqate nuk janë shumë, por për një organizatë krijuesish koha nuk do të mund të shërbente si njësi matëse, pasi krijuesi nuk e mat punën e tij me vite por me frymëzimin e krijimit. Shoqata e Shkrimtarëve Shqiparo-Amerikanë lindi si nevojë shpirtërore e poetëve e shkrimtarëve shumë prej të cilëve kishin kohë që kishin emigruar në SHBA dhe mendonin se kishte ardhur koha për një organizim të tillë.
...Sjell ndër mend atë ditë të ftohtë dimri kur ne do të takoheshim për herë të parë në Manhattan. Ishte aq ftohtë sa rrugës mendoja se si duhet të jenë ndjerë me acarin e Nju Jorkut ata kolegë që vinin nga shtete të ngrohta të Amerikës, ku nuk kanë parë dimër kurrë. Takimi qe organizuar tek restoranti "Macelleria" i Z. Sejdi Bytyçi. Një dorë mikpritëse ishte kujdesur të krijonte një ambjent të këndshëm e frymëzues për krijuesit e artistët e ftuar.. Shumë prej nesh aty u prezantuan për herë të parë me njeri tjetrin.
Me poetin e gazetarin e njohur Z. Anton Çefa isha në komunikim të vazhdueshëm dhe njihesha personalisht. Na binte të takoheshim në mbledhje të komuntetit. Më kishte lënë mbresa përmbledhja e tij poetike, Heshtja ka tingull guri, koncentrat i një mendimi të thellë thurur me një mjeshtri artistike të hollë. Mbaj mend që i dërgova një mesazh Z. Anton ku i thoja se pas leximit të poezive të tij poezia ime me dukej çupëlinë që mblidhet mënjanë për të respektuar maturinë.
Me Gjeke Marinaj, të cilin e kam njohur fillimisht si poeti që e pësoi nga poezia Kuajt, kisha rënë në kontakt të hershëm. Bisedonin shpesh në telefon e kishim shkëmbyer librat e parë. Më kujtohet kur vëllimi me poezi Infinit "trokiti" në portën time, mu bë se mora në dorë librin më të bukur të biblotekës sime. Dukej që poeti dhe botuesi, shkrirë në një, e kishte "mbështjellë" krijesën e vet me një dashuri sublime.. Mbaj mend që patëm diskutuar nevojën e organizimit të krijuesve të ardhur në Amerikë e nuk u habita aspak kur më dha lajmin për krijimin e shoqatës. Në të kundërt u gëzova shumë dhe menjëherë nxitova të bëj lajmërimin e parë nëpërmjet internetit për ngjarjen e madhe. Ishte 7 dhjetor i vitit 2001.
Në krah të Gjekës ditën e takimit tek "Macelleria", njoha Andi Mehmetin, shkrimtarin nga Kosova, të cilin e ruajta në kujtesë si fjalëpakë e punë shumë. Kishte botuar një libër me poezi në anglisht gjë që atë kohë me bëri përshtypje. U takova aty edhe me kolegë të tjerë, duke shkëmbyer përshëndetjet e para e duke u përpjekur të merrja me mend se cilët ishin ata krijimet letrare të të cilëve i kishim njohur më shumë nëpërmjet internetit. E vetmja shoqe anëtare e shoqatës që nuk kishte nevojë për prezantim ishte shkrimtarja e njohur Rozi Theohari. Atë kohë ne ishim vetëm dy femra anëtare të saj.
Z. Naum Prifti mbajti fjalën e rastit, duke u uruar të gjithëve mirëseardhjen e falenderuar Gjekën për kontributin e tij për krijimin e shoqatës. Kolegët u shkëmbyen libra e u recituan poezi. Aty për herë të parë morën në dorë revistën Pena, organin e shoqatës, frut i mendimit e punës së palodhur të Gjeke Marinaj dhe kontribut i shkrimtarëve themelues të shoqatës. Pena ndër vite u bë propaganduesve e botimeve më të mira të kolegëve tanë.
Ardhja në Amerikë, për shumë shkrimtarë, mjeshtër të prozës apo poezisë, qe periudhë e një shpërthimi në krijimtari që dëshmonte për një çlirim shpirtëror. Qe një çlirim që filloi që në Shqipëri, me kthesën demokratike që mori atdheu ynë. Pas vitit 90-të pati një lulëzim të vrullshëm talentesh. Letërsia në sasinë e saj u fry dukshëm si shtrati i një lumi që shkon drejt vërshimit. Kushtet e reja shoqërore politike në Shqipëri e shëndruan letërsinë nga pronë të një elite në pronë e të gjithëve. Fjala doli nga heshtja .. Sjell ndër mend poezinë Varrosja e Fjalës të Anton Çefës ku poeti thotë se "Në qelinë e heshtjes kam varrosur jetën, me heshtjen e varrit kam mbuluar fjalën". Falë këtij çlirimi, tematika mori frymë e u zgjerua pa kufi. Shkrimtarët e rinj në moshë e ata të rinj në krijimtari dhanë vepra të lavdërueshme duke afirmuar veten e tyre. Krahas temës të së kaluarës, dhimbjeve të shkaktuara nga padrejtësitë e regjimit, vuajtjeve të papërshkrueshme të kalvarit të burgjeve e internimeve (kujtoj këtu poezinë e Dalan Luzajt "Pantallonat e Internimit) u trajtua edhe jeta e emigrantit të ri shqiptar dalë në botën e madhe.. Sot, pas 5 vjetësh shoqata i ngjan një mozaiku të larmishëm nga spektri i zhanreve artistik e personaliteteve krijues. Si grua krijuese nuk mund të mos përmend edhe rolin i femrës shkrimtare emigrante, e cila i ka shtuar radhët e shoqatës sonë jo vetëm në aspektin sasior por edhe cilësor. Kjo vihet re lehtësisht po të marrësh në dorë arritjen e fundit të shoqatës, antologjinë poetike të botuar këtë vit, me titull Perëndim i malluar, përgatitur nga Dhori Thanasi. Të bie në sy që një e katërta e krijuesve që kanë botuar poezitë e tyre janë femra. Kjo antologji u prezantua në takimin e fundit të anëtarëve të shoqatës në Chicago.
Në këtë takim u ndanë edhe çmimet për krijimet më të mira, është për tu vënë në dukje se dy prej tyre janë shoqe. Këtë radhë në krah të shkrimtares sonë të njohur e respektuar Rozi Theohari që fitoi Penën e Artë në publicistikë për librin e saj Mbi thinja fryn erë ishte edhe Merita Bajraktari që u nderua me të njëjtin titulll për vëllimin poetik Tinguj Malli. Nuk do të ishte çudi nëqoftëse në takimet e ardhme stafetën e këtij titulli ta përcillnin përsëri shoqet. Në shoqatë kanë hyrë krijuese të reja e me perspektivë si Teuta Tower, Ejvis Xhajanka, Keze Zylo, etj. Rritja e numrit të shoqeve anëtare të shoqatës tregon edhe shkallën e emancipimit te saj. E jemi të ndërgjegjshëm që ka ende shoqe që deputojnë me sukses jashtë radhëve të shoqatës, të cilat do ta nderonin atë me anëtarësimin e tyre. Do të përmendja këtu Julia Gjikën, poezitë e bukura të së cilës i kemi lexuar në gazetën e komunitetit .
Shoqata jonë është në rrugën e rritjes se saj sasiore por ç'është më e rëndësishmja, atë cilësore. Kjo nuk është rrugë e lehtë, janë përpjekje individuale të secilit autor por edhe të shoqatës gjithashtu për t'iu përgjigjur kërkesave të anëtarëve të saj e ecur me një ritëm me ta. Një krijues i mirë ka kërkesa ndaj vetvetes e këto normalisht vijnë gjithnjë duke u rritur. Ne që banojmë në SHBA, duke e lidhur jetën tonë me atdheun tonë të adaptuar na u dha shansi të marrim frymëzimin krijues nga të dy sistemet ekonomiko-shoqërorë. Në aspektin e krijimit unë përjetimin e dy sistemeve, e quaj privilegj pasi na dha mundësinë të shihnim e ndjenim thellë kontrastin e madh midis tyre, kemi jetuar zhgënjimin e dhimbjen që janë bërë burime të fuqishme frymëzimi. "Më jep një dhimbje, të të jap një kryevepër" ka thënë Shopeni. E vlera të frymëzuara nga dhimbja janë evidentuar tashmë tek krijuesit tanë emigrantë. Në një promovim të fundit të librit të Dalan Luzajt Dhe Hëna kurrë nuk qeshte u dhanë vlerësimet maksimale. Vlerësime të larta ka marrë vazhdimisht krijimtaria Ramiz Gjinit, pena e të cilit tashmë është cilësuar si si "penë e veçantë" në letërsinë shqipe. Lidhur ngushtësisht me arritje të këtij niveli mendoj se ka ardhur koha që të rrihen mendime, trajtohen e shtrohen për zgjidhje probleme që do të ndihmonin në perspektive afirmimin e vlerave më të mira artistike të krijuesve tanë në botën e lexuesit amerikan. Pra duke parë mes nesh artistë të vërtetë të fjalës do të ishte në nderin e shoqatës dhe të vetë letërsisë shqipe që këto vlera t'i bëheshin të njohura jo vetëm publikut shqiptar por edhe atij të huaj.
Eshtë rasti këtu për tiu referuar fjalës së shkrimtarit tonë të njohur Z. Naum Prifti, kur tha që "vlerat tona ne duhet t'i zhvillojmë në gjuhën tonë , por për t'i mbrojtur duhet t'i mbrojmë në gjuhë të huaj". Eshtë e nevojshme që si shoqatë të gjejmë rrugët për t'ia transmetuar këto vlera opinjonit amerikan në gjuhën e tij, në gjuhën angleze që është gjuha e njohjes në botën e sotme. Ka midis kolegëve tanë krijues që i kanë bërë hapat e para në këtë rrugë në mënyrë individuale e të sukseshme. Para dy vjetësh, në mos gaboj, kam lexuar në anglisht përmbledhjen poetike të Sami Milloshit : "Not enough time to die", që më la mbresa. Poeti me art e sinqeritet shpreh ndjenjat e emigrantit në përballimin e jetës në këtë vend të madh si edhe ngrohtësinë e vatrës familjare shqiptare. Përpjekje të suksesëshme janë bërë nga Andi Mehmeti, i cili tashmë ka terhequr vemendjen e Universitetit ku punon. Poezia e tij është vlerësuar e nderuar me çmim. Po në gjuhën angleze kanë dhënë botimet e para edhe Rozi Theohari, Merita Bajraktari, etj.
Me gjithë kurajon që kemi për të shkruar apo përkthyer krijimet tona në anglisht, jemi të ndërjegjshëm që botimi në gjuhë të huaj kërkon përpjekjet maksimale për të dhënë cilësinë maksimale. Përkthimi i një vepre letrare është art. Shumë nga ne që erdhëm në moshë të pjekur në Amerikë edhe pse kemi studiuar në shkolla këtu, e dijmë që shkollimi nuk na ka dhënë një gjuhë ekuivalente me gjuhën e nënës. Nuk është aspak e lehtë të transmetosh dritë hijet e gjuhës amtare në përkthimin e një vepre artistike në një gjuhë të huaj. Nëse përkthimi nuk jep të njëjtin sens si në shqip, poezia apo proza bie nga vlerat.Të mos harrojmë që lexuesi ynë është amerikan. Po sjell ketu një shembull nga eksperienca ime. Kur shkrova "Children of Kosova -Stories of Horror, libër i cili për vetë ngjarjet e dhimbshme që pasqyron preku ndjenjat e mjaft lexuesve, më kaloi një pasaktësi në dukje e vogël, të cilin nuk e kishte vënë re as redaktori, i cili ishte gazetar amerikan. Vonë një kolege pune amerikane më pyeti me shumë kujdes nëse me fjalën " pigeon ", kisha patur parasysh " dove" . Ishte pikërisht ashtu. E megjithatë këtë nuancë nuk e kishte vënë re as im shoq, që ka lindur në këtë vend e as redaktori ilibrit që siç thashë qe amerikan. Natyrisht në vitin 1999 kur u shkrua ky libër unë për pëllumbin e njihja vetëm fjalën "pigeon". Ndërsa pëllumbi të cilin kisha në mëndje ishte pëllumbi-simbol paqe, pra "dove".
Para pak kohësh pata rastin të lexoja në anglisht tregimin e bukur "Çezma e Floririt" e mjeshtrit të tregimit Z. Naum Prifti, përkthyer prej Profesor Peter Priftit dhe e shijova këtë tregim njëlloj si në gjuhën shqipe, madje, si një gjimnaziste shënova shprehjet e goditura në anglisht.
Orhan Pamuk, fituesi i çmimit Nobel ndrroi tre përkthyes deri sa gjeti përkthyesen që i duhej. Deri atë moment librat e tij kishin rënë preh e kritikës. Përkthyesja e veprës që atij i dha cmimin NOBEL, ishte vetë shkrimtare. Edhe pse fluent në anglisht, Pamuk nuk mori përsipër ta shkruante librin e tij në anglisht. Ai deklaroi se pa përkthyesen Maureen Freely, vepra Snow, nuk do të kishte patur atë sukses që pati. Maureen Freely duke qenë vetë autore arriti të kuptojë vlerat e shkrimtarit të madh akoma edhe më shumë. Ajo madje braktisi penën e saj për tu bërë përkthyesja e tij. Siç thotë vetë Freely ajo donte që lexuesi anglishtfolës ta kuptonte e ndjente veprën e Pamukut ashtu siç e ndjente ajo. Shembulli e këtij bashkëpunimi nxjerr në dritë rëndësinë e përkthyesit si bashkëautor i veprës letrare që transmeton pikërisht tek lexuesit mendimet e ndjenjat e autorit me gjithë nuancat e tyre.
Duke qëndruar në këtë ide që për mua është shumë e rëndësishme, mendoj që po vjen koha (në mos ka ardhur) që shoqata t'i hyjë ndërmarrjeve të tilla të vështira, si gjetjes së përkthyesve cilësorë për t'i berë të njohur publikut amerikan vlerat më të mira letrare të autorëve tanë. Ku janë këta, si gjenden ,si duhen kompesuar për punën që do të bëjnë si përkthyes ?
Këto janë pyetje që duhen shtruar e diskutuar seriozisht. Mendoj që duhen zgjedhur kritikë letrarë të pjekur e objektivë, njerëz me eksperiencë në fushën e letërsisë të cilët duhen të vihen në korent me botimet e reja të anëtarëve të shoqatës së shkrimtarëve tanë, e në mënyrë të paanshme të shikojnë krijimet me syrin se ç'farë vlerash gjen në to jo vetëm lexuesi shqiptar por edhe ai i huaj. Cilat do ishin më të kuptueshme e me të ndjeshme për këtë të fundit. Cilat vepra shpalosin vërtet vlera. Për këtë shoqata ndoshta duhet të bëjë më shumë për promovimin e propagandimin e veprave më cilësore që dalin nga botimi, pa i a lënë këtë spontanitetit.
Zoti Gjekë Marinaj , që është president i Shoqatës së shkrimtarëve shqiparo-amerikanë përfaqsohet me dinjitet para lexuesit të huaj dhe prezanton autorë të huaj para lexuesit tonë me përkthimet që bën veprave të tyre nga anglishtja në shqip. Po aq i nevojshëm është krijimi i mundësive për transmetimin e vlerave krijuese nga shqipja në anglisht.
E fundit që dua të theksoj në këtë shkrim, është se nuk mjafton vetëm një përkthim cilësor në anglisht, por duhet tu afrohemi me guxim shtëpive prestigjoze botuese amerikane. Natyrisht kjo nuk është e lehtë .. Por duhen bërë përpjekje për të gjetur rrugët. Duhen vendosur kontakte e nevojshme me agjentë të këtyre shtëpive botuese, ndryshe botimi i veprës nga një shtëpi botuese shqiptare qoftë edhe në anglisht nuk nuk do t'i siguronte asaj thithjen e lexuesit amerikan. Gjithashtu as shtypshkronja amerikane, nuk të jep kurrë atë që të jep një shtëpi botuese. Nëse nuk do të gjejmë rrugët për tiu afruar shtëpive botuese amerikane apo angishtfolëse, do mbetemi gjithnje në një defiçit të madh. Mos jam "herët" në sugjerimet që shtroj ?
Një vepër e bukur është si zogu që ka rritur krahët e kërkon të fluturojë për të lajmëruar pranverën, por pret t'i hapin dritaren. Le t'ja hapim....
Albana Melyshi Lifschin,
Nju Jork, 23 nentor 2006
(ky shkrim eshte botuar tek gazeta ILIRIA, 8 Dhjetor, 2006)
Meditim në 5 vjetorin e Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiparo-Amerikanë
Këto ditë shoqata e shkrimtarëve shqiparo-amerikanë mbush 5 vjet nga krijimi i saj. Sa shpejt ikin vitet! Pesë vjet në jetën e një shoqate nuk janë shumë, por për një organizatë krijuesish koha nuk do të mund të shërbente si njësi matëse, pasi krijuesi nuk e mat punën e tij me vite por me frymëzimin e krijimit. Shoqata e Shkrimtarëve Shqiparo-Amerikanë lindi si nevojë shpirtërore e poetëve e shkrimtarëve shumë prej të cilëve kishin kohë që kishin emigruar në SHBA dhe mendonin se kishte ardhur koha për një organizim të tillë.
...Sjell ndër mend atë ditë të ftohtë dimri kur ne do të takoheshim për herë të parë në Manhattan. Ishte aq ftohtë sa rrugës mendoja se si duhet të jenë ndjerë me acarin e Nju Jorkut ata kolegë që vinin nga shtete të ngrohta të Amerikës, ku nuk kanë parë dimër kurrë. Takimi qe organizuar tek restoranti "Macelleria" i Z. Sejdi Bytyçi. Një dorë mikpritëse ishte kujdesur të krijonte një ambjent të këndshëm e frymëzues për krijuesit e artistët e ftuar.. Shumë prej nesh aty u prezantuan për herë të parë me njeri tjetrin.
Me poetin e gazetarin e njohur Z. Anton Çefa isha në komunikim të vazhdueshëm dhe njihesha personalisht. Na binte të takoheshim në mbledhje të komuntetit. Më kishte lënë mbresa përmbledhja e tij poetike, Heshtja ka tingull guri, koncentrat i një mendimi të thellë thurur me një mjeshtri artistike të hollë. Mbaj mend që i dërgova një mesazh Z. Anton ku i thoja se pas leximit të poezive të tij poezia ime me dukej çupëlinë që mblidhet mënjanë për të respektuar maturinë.
Me Gjeke Marinaj, të cilin e kam njohur fillimisht si poeti që e pësoi nga poezia Kuajt, kisha rënë në kontakt të hershëm. Bisedonin shpesh në telefon e kishim shkëmbyer librat e parë. Më kujtohet kur vëllimi me poezi Infinit "trokiti" në portën time, mu bë se mora në dorë librin më të bukur të biblotekës sime. Dukej që poeti dhe botuesi, shkrirë në një, e kishte "mbështjellë" krijesën e vet me një dashuri sublime.. Mbaj mend që patëm diskutuar nevojën e organizimit të krijuesve të ardhur në Amerikë e nuk u habita aspak kur më dha lajmin për krijimin e shoqatës. Në të kundërt u gëzova shumë dhe menjëherë nxitova të bëj lajmërimin e parë nëpërmjet internetit për ngjarjen e madhe. Ishte 7 dhjetor i vitit 2001.
Në krah të Gjekës ditën e takimit tek "Macelleria", njoha Andi Mehmetin, shkrimtarin nga Kosova, të cilin e ruajta në kujtesë si fjalëpakë e punë shumë. Kishte botuar një libër me poezi në anglisht gjë që atë kohë me bëri përshtypje. U takova aty edhe me kolegë të tjerë, duke shkëmbyer përshëndetjet e para e duke u përpjekur të merrja me mend se cilët ishin ata krijimet letrare të të cilëve i kishim njohur më shumë nëpërmjet internetit. E vetmja shoqe anëtare e shoqatës që nuk kishte nevojë për prezantim ishte shkrimtarja e njohur Rozi Theohari. Atë kohë ne ishim vetëm dy femra anëtare të saj.
Z. Naum Prifti mbajti fjalën e rastit, duke u uruar të gjithëve mirëseardhjen e falenderuar Gjekën për kontributin e tij për krijimin e shoqatës. Kolegët u shkëmbyen libra e u recituan poezi. Aty për herë të parë morën në dorë revistën Pena, organin e shoqatës, frut i mendimit e punës së palodhur të Gjeke Marinaj dhe kontribut i shkrimtarëve themelues të shoqatës. Pena ndër vite u bë propaganduesve e botimeve më të mira të kolegëve tanë.
Ardhja në Amerikë, për shumë shkrimtarë, mjeshtër të prozës apo poezisë, qe periudhë e një shpërthimi në krijimtari që dëshmonte për një çlirim shpirtëror. Qe një çlirim që filloi që në Shqipëri, me kthesën demokratike që mori atdheu ynë. Pas vitit 90-të pati një lulëzim të vrullshëm talentesh. Letërsia në sasinë e saj u fry dukshëm si shtrati i një lumi që shkon drejt vërshimit. Kushtet e reja shoqërore politike në Shqipëri e shëndruan letërsinë nga pronë të një elite në pronë e të gjithëve. Fjala doli nga heshtja .. Sjell ndër mend poezinë Varrosja e Fjalës të Anton Çefës ku poeti thotë se "Në qelinë e heshtjes kam varrosur jetën, me heshtjen e varrit kam mbuluar fjalën". Falë këtij çlirimi, tematika mori frymë e u zgjerua pa kufi. Shkrimtarët e rinj në moshë e ata të rinj në krijimtari dhanë vepra të lavdërueshme duke afirmuar veten e tyre. Krahas temës të së kaluarës, dhimbjeve të shkaktuara nga padrejtësitë e regjimit, vuajtjeve të papërshkrueshme të kalvarit të burgjeve e internimeve (kujtoj këtu poezinë e Dalan Luzajt "Pantallonat e Internimit) u trajtua edhe jeta e emigrantit të ri shqiptar dalë në botën e madhe.. Sot, pas 5 vjetësh shoqata i ngjan një mozaiku të larmishëm nga spektri i zhanreve artistik e personaliteteve krijues. Si grua krijuese nuk mund të mos përmend edhe rolin i femrës shkrimtare emigrante, e cila i ka shtuar radhët e shoqatës sonë jo vetëm në aspektin sasior por edhe cilësor. Kjo vihet re lehtësisht po të marrësh në dorë arritjen e fundit të shoqatës, antologjinë poetike të botuar këtë vit, me titull Perëndim i malluar, përgatitur nga Dhori Thanasi. Të bie në sy që një e katërta e krijuesve që kanë botuar poezitë e tyre janë femra. Kjo antologji u prezantua në takimin e fundit të anëtarëve të shoqatës në Chicago.
Në këtë takim u ndanë edhe çmimet për krijimet më të mira, është për tu vënë në dukje se dy prej tyre janë shoqe. Këtë radhë në krah të shkrimtares sonë të njohur e respektuar Rozi Theohari që fitoi Penën e Artë në publicistikë për librin e saj Mbi thinja fryn erë ishte edhe Merita Bajraktari që u nderua me të njëjtin titulll për vëllimin poetik Tinguj Malli. Nuk do të ishte çudi nëqoftëse në takimet e ardhme stafetën e këtij titulli ta përcillnin përsëri shoqet. Në shoqatë kanë hyrë krijuese të reja e me perspektivë si Teuta Tower, Ejvis Xhajanka, Keze Zylo, etj. Rritja e numrit të shoqeve anëtare të shoqatës tregon edhe shkallën e emancipimit te saj. E jemi të ndërgjegjshëm që ka ende shoqe që deputojnë me sukses jashtë radhëve të shoqatës, të cilat do ta nderonin atë me anëtarësimin e tyre. Do të përmendja këtu Julia Gjikën, poezitë e bukura të së cilës i kemi lexuar në gazetën e komunitetit .
Shoqata jonë është në rrugën e rritjes se saj sasiore por ç'është më e rëndësishmja, atë cilësore. Kjo nuk është rrugë e lehtë, janë përpjekje individuale të secilit autor por edhe të shoqatës gjithashtu për t'iu përgjigjur kërkesave të anëtarëve të saj e ecur me një ritëm me ta. Një krijues i mirë ka kërkesa ndaj vetvetes e këto normalisht vijnë gjithnjë duke u rritur. Ne që banojmë në SHBA, duke e lidhur jetën tonë me atdheun tonë të adaptuar na u dha shansi të marrim frymëzimin krijues nga të dy sistemet ekonomiko-shoqërorë. Në aspektin e krijimit unë përjetimin e dy sistemeve, e quaj privilegj pasi na dha mundësinë të shihnim e ndjenim thellë kontrastin e madh midis tyre, kemi jetuar zhgënjimin e dhimbjen që janë bërë burime të fuqishme frymëzimi. "Më jep një dhimbje, të të jap një kryevepër" ka thënë Shopeni. E vlera të frymëzuara nga dhimbja janë evidentuar tashmë tek krijuesit tanë emigrantë. Në një promovim të fundit të librit të Dalan Luzajt Dhe Hëna kurrë nuk qeshte u dhanë vlerësimet maksimale. Vlerësime të larta ka marrë vazhdimisht krijimtaria Ramiz Gjinit, pena e të cilit tashmë është cilësuar si si "penë e veçantë" në letërsinë shqipe. Lidhur ngushtësisht me arritje të këtij niveli mendoj se ka ardhur koha që të rrihen mendime, trajtohen e shtrohen për zgjidhje probleme që do të ndihmonin në perspektive afirmimin e vlerave më të mira artistike të krijuesve tanë në botën e lexuesit amerikan. Pra duke parë mes nesh artistë të vërtetë të fjalës do të ishte në nderin e shoqatës dhe të vetë letërsisë shqipe që këto vlera t'i bëheshin të njohura jo vetëm publikut shqiptar por edhe atij të huaj.
Eshtë rasti këtu për tiu referuar fjalës së shkrimtarit tonë të njohur Z. Naum Prifti, kur tha që "vlerat tona ne duhet t'i zhvillojmë në gjuhën tonë , por për t'i mbrojtur duhet t'i mbrojmë në gjuhë të huaj". Eshtë e nevojshme që si shoqatë të gjejmë rrugët për t'ia transmetuar këto vlera opinjonit amerikan në gjuhën e tij, në gjuhën angleze që është gjuha e njohjes në botën e sotme. Ka midis kolegëve tanë krijues që i kanë bërë hapat e para në këtë rrugë në mënyrë individuale e të sukseshme. Para dy vjetësh, në mos gaboj, kam lexuar në anglisht përmbledhjen poetike të Sami Milloshit : "Not enough time to die", që më la mbresa. Poeti me art e sinqeritet shpreh ndjenjat e emigrantit në përballimin e jetës në këtë vend të madh si edhe ngrohtësinë e vatrës familjare shqiptare. Përpjekje të suksesëshme janë bërë nga Andi Mehmeti, i cili tashmë ka terhequr vemendjen e Universitetit ku punon. Poezia e tij është vlerësuar e nderuar me çmim. Po në gjuhën angleze kanë dhënë botimet e para edhe Rozi Theohari, Merita Bajraktari, etj.
Me gjithë kurajon që kemi për të shkruar apo përkthyer krijimet tona në anglisht, jemi të ndërjegjshëm që botimi në gjuhë të huaj kërkon përpjekjet maksimale për të dhënë cilësinë maksimale. Përkthimi i një vepre letrare është art. Shumë nga ne që erdhëm në moshë të pjekur në Amerikë edhe pse kemi studiuar në shkolla këtu, e dijmë që shkollimi nuk na ka dhënë një gjuhë ekuivalente me gjuhën e nënës. Nuk është aspak e lehtë të transmetosh dritë hijet e gjuhës amtare në përkthimin e një vepre artistike në një gjuhë të huaj. Nëse përkthimi nuk jep të njëjtin sens si në shqip, poezia apo proza bie nga vlerat.Të mos harrojmë që lexuesi ynë është amerikan. Po sjell ketu një shembull nga eksperienca ime. Kur shkrova "Children of Kosova -Stories of Horror, libër i cili për vetë ngjarjet e dhimbshme që pasqyron preku ndjenjat e mjaft lexuesve, më kaloi një pasaktësi në dukje e vogël, të cilin nuk e kishte vënë re as redaktori, i cili ishte gazetar amerikan. Vonë një kolege pune amerikane më pyeti me shumë kujdes nëse me fjalën " pigeon ", kisha patur parasysh " dove" . Ishte pikërisht ashtu. E megjithatë këtë nuancë nuk e kishte vënë re as im shoq, që ka lindur në këtë vend e as redaktori ilibrit që siç thashë qe amerikan. Natyrisht në vitin 1999 kur u shkrua ky libër unë për pëllumbin e njihja vetëm fjalën "pigeon". Ndërsa pëllumbi të cilin kisha në mëndje ishte pëllumbi-simbol paqe, pra "dove".
Para pak kohësh pata rastin të lexoja në anglisht tregimin e bukur "Çezma e Floririt" e mjeshtrit të tregimit Z. Naum Prifti, përkthyer prej Profesor Peter Priftit dhe e shijova këtë tregim njëlloj si në gjuhën shqipe, madje, si një gjimnaziste shënova shprehjet e goditura në anglisht.
Orhan Pamuk, fituesi i çmimit Nobel ndrroi tre përkthyes deri sa gjeti përkthyesen që i duhej. Deri atë moment librat e tij kishin rënë preh e kritikës. Përkthyesja e veprës që atij i dha cmimin NOBEL, ishte vetë shkrimtare. Edhe pse fluent në anglisht, Pamuk nuk mori përsipër ta shkruante librin e tij në anglisht. Ai deklaroi se pa përkthyesen Maureen Freely, vepra Snow, nuk do të kishte patur atë sukses që pati. Maureen Freely duke qenë vetë autore arriti të kuptojë vlerat e shkrimtarit të madh akoma edhe më shumë. Ajo madje braktisi penën e saj për tu bërë përkthyesja e tij. Siç thotë vetë Freely ajo donte që lexuesi anglishtfolës ta kuptonte e ndjente veprën e Pamukut ashtu siç e ndjente ajo. Shembulli e këtij bashkëpunimi nxjerr në dritë rëndësinë e përkthyesit si bashkëautor i veprës letrare që transmeton pikërisht tek lexuesit mendimet e ndjenjat e autorit me gjithë nuancat e tyre.
Duke qëndruar në këtë ide që për mua është shumë e rëndësishme, mendoj që po vjen koha (në mos ka ardhur) që shoqata t'i hyjë ndërmarrjeve të tilla të vështira, si gjetjes së përkthyesve cilësorë për t'i berë të njohur publikut amerikan vlerat më të mira letrare të autorëve tanë. Ku janë këta, si gjenden ,si duhen kompesuar për punën që do të bëjnë si përkthyes ?
Këto janë pyetje që duhen shtruar e diskutuar seriozisht. Mendoj që duhen zgjedhur kritikë letrarë të pjekur e objektivë, njerëz me eksperiencë në fushën e letërsisë të cilët duhen të vihen në korent me botimet e reja të anëtarëve të shoqatës së shkrimtarëve tanë, e në mënyrë të paanshme të shikojnë krijimet me syrin se ç'farë vlerash gjen në to jo vetëm lexuesi shqiptar por edhe ai i huaj. Cilat do ishin më të kuptueshme e me të ndjeshme për këtë të fundit. Cilat vepra shpalosin vërtet vlera. Për këtë shoqata ndoshta duhet të bëjë më shumë për promovimin e propagandimin e veprave më cilësore që dalin nga botimi, pa i a lënë këtë spontanitetit.
Zoti Gjekë Marinaj , që është president i Shoqatës së shkrimtarëve shqiparo-amerikanë përfaqsohet me dinjitet para lexuesit të huaj dhe prezanton autorë të huaj para lexuesit tonë me përkthimet që bën veprave të tyre nga anglishtja në shqip. Po aq i nevojshëm është krijimi i mundësive për transmetimin e vlerave krijuese nga shqipja në anglisht.
E fundit që dua të theksoj në këtë shkrim, është se nuk mjafton vetëm një përkthim cilësor në anglisht, por duhet tu afrohemi me guxim shtëpive prestigjoze botuese amerikane. Natyrisht kjo nuk është e lehtë .. Por duhen bërë përpjekje për të gjetur rrugët. Duhen vendosur kontakte e nevojshme me agjentë të këtyre shtëpive botuese, ndryshe botimi i veprës nga një shtëpi botuese shqiptare qoftë edhe në anglisht nuk nuk do t'i siguronte asaj thithjen e lexuesit amerikan. Gjithashtu as shtypshkronja amerikane, nuk të jep kurrë atë që të jep një shtëpi botuese. Nëse nuk do të gjejmë rrugët për tiu afruar shtëpive botuese amerikane apo angishtfolëse, do mbetemi gjithnje në një defiçit të madh. Mos jam "herët" në sugjerimet që shtroj ?
Një vepër e bukur është si zogu që ka rritur krahët e kërkon të fluturojë për të lajmëruar pranverën, por pret t'i hapin dritaren. Le t'ja hapim....
Albana Melyshi Lifschin,
Nju Jork, 23 nentor 2006
(ky shkrim eshte botuar tek gazeta ILIRIA, 8 Dhjetor, 2006)
Bota e Gruas Shqiptare-VERA PELAJ INTERVISTON DRITEROIN
Interviste me Dritero Agollin
Intervistë ekskluzive me shkrimtarin e mirënjohur DRITËRO AGOLLI
“Shkrimtarët që i tremben kritikës, venë në dyshim krijimtarinë e vet, nuk kanë besim tek krijimtaria e tyre. Shkrimtari kur e boton një vepër, apo kur boton një diskutim, nuk është më pronë e tij, por është pronë e lexuesve. Dhe lexuesi, ka të drejtë çdo gjë për atë. Nuk është prone, që ta mbrojë medoemos ai. Fjala vjen Naim Frashëri, Fishta, Mjeda, Migjeni, Esad Mekulli, etj. Nuk kanë tani shokë, kushërinj, apo dikend që mund t’i mbrojë. Ata i mbron vetë lexuesi”./Dritëro Agolli/Dritëro Agolli, është një nga personalitetet më të shquara të letërsisë shqipe. Është poet, prozator, publicist dhe kritik. U lind në vitin 1931, në Menkulas të Devollit. Mësimet e para i ndoq në fshatin e lindjes, kurse ato të mesme, në qytetin e Gjirokastrës. Në Leningrad, të Bashkimit Sovjetik, ka mbaruar studimet e larta për gazetari. Pas mbarimit të këtyre studimeve, ka punuar një kohë të gjatë në redaksinë e gazetës “Zëri i popullit”. Për 15 vjet me radhë, ishte kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Shqipërisë. Krijimtaria e tij letrare dhe publicistike, është shumë e pasur. Ai me krijimtarinë e tij, letërsinë shqipe e ka prezantuar denjësisht në aspektin global. Vepra e tij është e përkthyer në disa gjuhë të botës. Romani e tij satirik, “Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo”, bëri jehonë të madhe në vendet ku u botua, si në Francë, Gjermani, Itali, Greqi, Rusi, e vende të tjera. Ndër librat e Dritëro Agollit janë: “Në rrugë dola”, “Hapat e mia në asfalt”, “Zhurma e erërave të dikurshme”, “Shtigje malesh dhe trotuare”, “Mesditë”, “Komisari Memo”, “Njeriu me top”, “Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo”, “Trëndafili në gotë”, pastaj dramat ; “Fytyra e dytë”, “Mosha e bardhë”, si dhe librat me poezi “Lutjet e kambanës”, “Pelegrini i vonuar” etj.
Blue Sky: Libri juaj “Zhurma e erërave të dikurshme” ishte ndaluar nga diktatura komuniste. Në panairin e librit të fundit në Tiranë, u rikthye përsëri? Cila është historia e këtij libri?Dritëro Agolli : E kam thënë edhe në shtypin e përditshëm në Shqipëri, se çdo libër, në përgjithësi, ka një histori të veten. Ka historinë, se si ka lindur, në çfarë rrethanash, si është botuar, si është pritur etj. Libri është me një biografi si njeri dhe veçanërisht si autor i tij. Ky libër u botua në vitin 1964 d.m.th., 44 vjet më përpara. Libri nuk doli në qarkullim, sepse u ndalua atëherë. Sipas atyre që e ndaluan, ky libër nuk paraqiste realitetin e atëhershëm socialist në mënyrë optimiste por, ishte një libër pesimist. Heronjtë dhe personazhet e librit, sipas tyre, dukeshin të mërzitur, jo luftëtarë, por njerëz me lëkundje shpirtërore dhe në përgjithësi, deheroizoheshin. Këto ishin vërejtjet që u bënë atëherë, prandaj botimi i parë, nuk doli në shtyp. Më pas, doli botimi i dytë, nga i cili u hoqën disa tregime, e pastaj doli në qarkullim. Kur doli në qarkullim, përsëri u ndalua, pas një plenumi të komitetit qendror (plenumi i 15-të, në vitin 1965), një vit para përpjekjeve për të dalë ky libër. Kur doli, përsëri ai u kritikua dhe më vonë u ndalua, si i tillë. Por, ka edhe një ngjarje të çuditshme! Mua më kishte mbetur vetëm një kopje e librit, e botimit të parë, me një kopertinë tjetër, sepse libri doli me disa kopertina, po në vitet 60-të, dhe më kishte mbetur vetëm një kopje. Ndodhi që në vitin 1972, erdhi këtu më një delegacion nga Kosova, Hasan Mekulli. Ai më kërkoi një libër që ta lexonte. Unë i dhashë kopjen e vetme që kisha, me një kopertinë të piktores së dëgjuar, Safo Marko, gruas së Petro Markos. Për çudi, Hasan Mekulli, e botoi në Prishtinë, duke lëshuar edhe dy – tri, tregime që i kisha botuar unë më vonë, por edhe ata të ndaluar, me një titull “Njeriu i mirë” dhe me një parathënie shumë të mirë që e kishte shkruar ai. Unë e mora më vonë këtë libër dhe u gëzova shumë. Ç’është e vërteta edhe u entuziazmova nga përpjekjet e Hasan Mekullit që të botohej ky libër. Mu shtua shumë respekti për të sepse ishte me të vërtetë një njeri fisnik, njeri që e njihte mirë letërsinë shqiptare, që e njihte letërsinë botërore, letërsinë ballkanike... dhe më këto njohuri të pasura, ai e kishte shkruar edhe parathënien shumë të mirë për librin “Zhurma e erërave të dikurshme”. Por, ai për të mos më lënduar mua, nuk thoshte që ky libër është i ndaluar. Sepse po ta bënte këtë, atëherë nuk do të ishte mirë për mua. Por ai, ishte një njeri tepër i kujdesshëm dhe këto gjëra intime të kësaj natyre, nuk i kishte shkruar në parathënien e tij. Aty ishte një tregim, “Njeriu me veladon”, që ishte i ndaluar plotësisht që në botimin e parë. Për herën e parë si botim, u botua në atë përmbledhjen që e kishte bërë Hasan Mekulli. D.m.th., për herë të parë u botua për publikun në Kosovë. Pas dhjetë vjetëve disa tregime të këtij libri dolën në përmbledhjen time. D.m.th., dhjetë vjet pasi e kishte botuar Hasan Mekulli. Ishte kjo përmbledhje me dhjetë vëllime e botuar nga shtëpia botuese “Naim Frashëri”. Ky libër u bë i njohur pa thënë që janë tregime të librit “Zhurma e erërave të dikurshme”. Vetëm disa tregime u botuan dhe ato tepër të redaktuara, të masakruara. Por, ky tregim që e botoi Hasan Mekulli, nuk u botua në atë përmbledhje të veprave të zgjedhura. U botua vetëm në vitin 1995, në kohën e demokracisë dhe falë atij botimi të Hasan Mekullit, unë e botova në librin “Zhurma e erërave të dikurshme”, që nxori edhe shtëpia botuese “Onufri”, por edhe disa vjet përpara që e botoi Lili Bare, në shtëpinë e tij botuese që quhej “Apollonia”, me titullin “Njerëz të krisur”. Disa tregime botoi por edhe ky tregim që nuk njihej në Shqipëri si i tillë. Kështu, në vitin 2006, presidenti i shtëpisë botuese “Onufri”, më kërkoi që ta botoja këtë libër në shtëpinë e tij botuese, megjithëse pjesë - pjesë, ishin botuar edhe më përpara gjatë kohës së sistemit demokratik. Unë ia dhashë atij, duke e paralajmëruar se disa tregime edhe i kisha botuar, por ai nguli këmbë që unë ta botoja në këtë shtëpi botuese dhe e botoi. Unë shkrova një parathënie për historinë e këtij libri. Kishte edhe disa vlerësime të tjera nga Ismail Kadareja, dhe kur doli libri, pati një sukses gjatë kësaj kohe. Edhe në panairin e librit në Tiranë, ai qarkulloi shumë mirë dhe si i tillë, shkoi gjerësisht në duart e lexuesve. Por, siç e thashë edhe më përpara, çdo libër e ka historinë e tij në kushte të vështira po edhe në përpjekjet e shkrimtarëve për të lëmuar sa më shumë stilin e tyre, për t’u kujdesur, që të paktën në stil, të ishin superior, të ishin njerëz që nuk mund t’i zinin lehtë nga ana e formës artistike. Në kohëra të vështira, shkrimtarët janë përpjekur shumë për të dhënë vepra. Në kushtet të ashpëra kanë përpunuar stilin, duke përdorur edhe mjete të tjera për tu paraqitur në publik. U bënë edhe njerëz që dinin ta përhapnin kulturën, qoftë edhe në ato kondita.Blue Sky: A ndikoi në jetën tuaj bashkëshortore, imponimi që iu bë gruas suaj, që ta kritikojë librin “Zhurma e erërave të dikurshme”?Dritëro Agolli : Gruaja ime, Sadija, ishte mësuese në shkollën e mesme “Partizani”. Në atë kohë, vendimet e mbledhjeve të komitetit qendror, plenumeve dhe kongreseve, dilnin në broshura, fjalimet e personaliteteve të shtetit dhe të partisë. Këto fjalime, duheshin që të punoheshin, të diskutoheshin nëpër shkolla, në shtëpi kulture, nëpër institucione, nëpër ministri. Pra, ishte një praktikë e tillë, që duhej që të analizoheshin idetë e këtyre mbledhjeve dhe plenumeve. Meqë Sadija, gruaja ime, ishte mësuese e letërsisë, duhej që të shpjegonte se ç’ishte ky plenum i komitetit qendror, cilat libra janë kritikuar dhe midis tyre edhe libri im, “Zhurma e erërave të dikurshme”. Ajo, përpara mësuesve, në mbledhje, fliste për këtë plenum, për mendimet që ishin shfaqur atje dhe kritikonte edhe librin tim. Madje, para se të diskutonte në shkollë, më pyeste, “cilat janë të metat, e librit tënd” ?. Unë i thosha. Një njeri që e nxin realitetin, nuk i thotë tamam të vërtetat, që i shtrembëron figurat e luftës dhe historisë, se i deheroizon, se është pesimist. Dhe i thosha, këto thuaji edhe ti. Ajo ishte e re, 23 vjeçare dhe i duhej të fliste për këtë libër, të burrit të saj. Unë e merrja gjithmonë si me të qeshur këtë punë. Nuk kishte asnjë lloj ndikimi në jetën tonë familjare. Bile, unë bëja humor e qeshja. Thosha, ja na doli një grua që të na kritikojë. Kështu ishte puna.Blue Sky: Po në vitin 1964, kur u botua libri “Zhurma e erërave të dikurshme”, nga instruktorët e komiteteve të partisë u ndalua edhe nëpër shkolla leximi i librave tuaj. Çka ndodhi pastaj?Dritëro Agolli : Për këtë libër, u dha një orientim, që të mos shpërndahej nëpër nxënësit sepse kishte të meta, ato të meta që thamë. Nuk përhapej, nuk u lejohej nxënësve që ta blinin, megjithëse pastaj u hoq edhe nga libraritë dhe nuk kishin ku ta gjenin. Mund ta gjenin vetëm në fondet e rezervuara të bibliotekës. Pastaj, në vitin 1987, unë e botova një cikël me tregime, në revistën “Nëntori”. Ishin tregimet që i kam përmbledhur edhe në këtë libër, sepse kanë pasur të njëjtën histori. Tregimet “Martesa e papritur e Pasho Velqanit”, “Djali pleng prishur” etj, por edhe këto, fatkeqësisht u ndaluan. Nga instruktorët e partisë në Tiranë, por edhe në qytete të tjera, ishte dhënë udhëzimi, që këto tregime të mos lexoheshin nga nxënësit. Në atë kohë, unë isha kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve ( 1987), 15 vjet isha kryetar i lidhjes, por edhe kryetarit në atë kohë, ia ndalonin librat. Nuk kishte dallim që je kryetar, apo je shkrimtar. Kurse, në vitin 1964, unë isha thjeshtë një gazetar, që punoja në gazetën “Zëri i popullit”. Në vitin 1987, isha një kryetar, njeri me autoritet, por edhe njeri që kisha takuar personalitete të mëdha të vendit, megjithatë, nuk pyetej në atë kohë. Ato tregime, pas shumë vjetëve, u ndaluan. Kështu që, unë nuk kam pasur fat të madh në tregime. Blue Sky: Çka mendoni për letërsinë që krijohet sot?Dritëro Agolli : Unë mendoj që është një fazë e re ku ka hyrë letërsia, qoftë këtej në Shqipërinë zyrtare, qoftë edhe andej nga Shqipëria tjetër, Kosova. E njëjta gjë është që letërsia dhe artet kanë kaluar në një fazë tjetër të re. Këtej bëhen kërkime, njerëzit shprehen me stile sa më të ndryshme por, jo vetëm me stile por edhe me rryma. Me shkolla të ndryshme, në mënyrë që letërsia të pasurohet. Veçanërisht janë autorët e rinj që japin një kontribut të shquar në këto anë, por edhe ata me moshë të mesme dhe ata që kanë krijuar dikur në kohën e socializmit. Përsëri bashkërisht mundohen të gjejnë forma dhe mënyra të tjera të shprehjes, që veprat e tyre të bien në duart e lexuesve, jo vetëm në vendin tonë, por edhe të përhapen në botë. Kështu që, ka një lëvizje të mirë letrare dhe artistike, por do të thosha që kjo veçanërisht është në poezi. Më shumë shkruhet poezia. Ajo që na gëzon shumë, është që ka mjaftë autore vajza dhe gra, që shkruajnë me një nivel të përparuar artistik. Unë do të thosha se në poezi janë më përpara se djemtë dhe burrat. Ka femra që shkruajnë më mirë se ata, siç janë : Luljeta Lleshanaku, Lindita Arapi, Flutura Aqka dhe vajza të tjera, që janë me një shprehi krejtësisht të veçantë, transparente, moderne, por jo ekstravagante, për t’i bërë librat si fjalëkryq duke marrë parasysh realitetin tonë. Kanë një synim, apo një sens tepër të përparuar. Edhe në Kosovë, unë vë re një gjë që në poezi por edhe në prozë, prozën e shkurtër veçanërisht, ka një element të ri, që po bëhet më me lëng poezia dhe proza. Po hyhet edhe në disa anë më intime të jetës së njerëzve, po jepet edhe ndjenja e dashurisë më shumë, e familjes, e peizazhit, që në kondita të veçanta, siç ishte atëherë në Kosovë puna e lirisë, puna e problemeve nacionale. Ishte si e them unë, në një kohë kur bie tërmet, nuk mund të flasësh për lulet. Kështu që, ajo justifikohej. Kurse tani në Kosovë ka një poezi veçanërisht, por edhe proza ka një figuracion të lartë edhe kështu po ecën edhe ana tjetër e një poezie më intime, më e shkriftë. Blue Sky: Kritika letrare, a po e kryen punën e saj ashtu siç si duhet ?Dritëro Agolli : Ç’është e vërteta, këtej nga ana jonë, kritika letrare nuk është aq e zhvilluar. Ajo ka mbetur pas dhe nuk analizohen veprat letrare. Nuk jepet një mendim për to, për të treguar sesi po ecën kjo krijimtari, çfarë të reje sjell kjo krijimtari e tanishme në këto 15 vjet, cilët janë personalitetet që po e lëvrojnë më shumë të renë, të përparuarën. Ku janë dobësitë ? Ku janë të mirat ? Nuk ka një kritikë të tillë. Tani janë përqendruar vetëm kur bëhen promovime librash, vetëm kur bëhen mbledhje më shumë manifestive, por nuk kritikojnë, vetëm lavdërojnë sesi po ecën kjo letërsi. Janë vetëm njerëz të veçantë, të dikurshëm, që e bëjnë. Fjala vjen Alfred Uqi, që është një nga personalitetet më të mëdha të kritikës, që shpeshherë i drejtohet edhe prodhimtarisë së sotme. Ka edhe të tjerë për gjuhësinë, siç është Emil Lafe, Moikom Zeqo etj, që flasin për këto probleme. Por, unë e kam fjalën për më të rinjtë, që nuk e analizojnë krijimtarinë. Ata më shumë flasin me terma politiko – letrare. E hedhin poshtë krijimtarinë e viteve të shkuara. Ka qenë komuniste, ka qenë kështu e ashtu, d.m.th., në një mënyrë krejtësisht bardh e zi. Duke kritikuar sistemin e atëhershëm, e hedhin poshtë edhe prodhimtarinë letrare dhe në përgjithësi kulturën sot. Nuk është e drejtë. Letërsia dhe kultura, nuk është barazi me politikën dhe ekonominë.Blue Sky : Keni shkruar gjatë gjithë jetës. Cilin nga librat e konsideroni si librin që ju ka lënë mbresa dhe kujtime, që nuk do t’i harroni kurrë?Dritëro Agolli : Është e vështirë ta them por, si libra që kanë lënë mbresë, është “Zhurma e erërave të dikurshme”, sepse ka pasur një histori pak a shumë tragjike. Por, edhe romani “Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo”, që edhe ai është kritikuar në atë kohë por, nuk është ndaluar. Romani “Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo”, ka bërë jehonë në vendet ku është botuar, si në Francë, Gjermani, Itali, Greqi, Rusi, e vende të tjera. Ky është një libër nga më të mirët, që kam shkruar unë. Sa i përket poezisë, janë librat “Pelegrini i vonuar”, “Në mesditë”, “Udhëtoj menduar”, etj. Këto janë librat e mia që më kanë lënë kujtime, që nuk do t’i harrojë kurrë. Blue Sky: Çka mendoni për polemikën, Qosja – Kadare ?Dritëro Agolli : Unë mendoj, ashtu siç e tha edhe Rexhep Qosja, që kjo polemikë i dha rezultatet e saj, sepse u diskutua për disa probleme tepër të ndërlikuara, megjithë përdorimin e gjuhës edhe jo të këndshme, të atyre që ndërhynin në këtë polemikë dhe që ishin tepër të ashpër. Të ndërhyrjeve të të tjerëve e them, jo të dy personazheve, që e diskutuan këtë gjë. Ne duhet të mësohemi të diskutojmë në mënyrë letrare dhe të mos imitojmë politikanët në debate nëpër kuvende. Sepse, politikanët flasin me gjuhë tepër të ashpër, tepër ofenduese. Kurse shkrimtarët, duhet të flasin më me gjakftohtësi, më me argumente dhe pa u nxehur. Unë mendoj që shkrimtarët që i tremben kritikës, venë në dyshim krijimtarinë e vet, nuk kanë besim tek krijimtaria e tyre. Shkrimtari kur e boton një vepër, apo kur boton një diskutim, nuk është më pronë e tij, por është pronë e lexuesve. Dhe lexuesi, ka të drejtë çdo gjë për atë. Nuk është prone, që ta mbrojë medoemos ai. Fjala vjen Naim Frashëri, Fishta, Mjeda, Migjeni, Esad Mekulli, etj. Nuk kanë tani shokë, kushërinj, apo dikend që mund t’i mbrojë. Ata i mbron vetë lexuesi. Kurse shkrimtarët e gjallë, kanë miq, kanë shokë, kanë kushërinj që i mbrojnë. Kështu që, shkrimtari duhet ta mendojë vetën edhe pas 50 vjetësh, kur të mos ketë shokë, kur të mos ketë simpatizantë të gazetave. Çka do të bëjë ai pastaj ? Kush do ta mbrojë ? Do ta mbrojë vetëm vepra e vet. Kështu që, mendoj që duhet të ndryshojë mënyra dhe stili i polemikave tona. Unë, nuk e kam zakon që të ashpërsoj nëpër polemika. Por, sidoqoftë, Rexhep Qosja është një personalitet i madh i kulturës sonë. Një njeri që i ka dhënë shumë Shqipërisë, veçanërisht trevave të Kosovës, me veprën e tij të madhe. Jo vetëm veprën që analizon traditat tona, rilindësit etj, por edhe me polemikat e tij të forta me serbët, me historianët e tyre, me shkrimtarët e huaj, jo vetëm të Ballkanit. Ka qenë në krye, në fillim të viteve ’80-të, edhe më përpara, të kësaj polemike. Rexhep Qosja, është një njeri me përvojë të madhe dhe një njeri me kulturë të gjerë. Është personalitet, që çdo komb tjetër po ta kishte, do të krenohej me të. Sado që të hidhet baltë mbi këto personalitete të larta të kulturës sonë, nuk kanë çka t’i bëjnë. Nuk mbulohet Mali i Sharrit, me një grusht dhe. Edhe Ismail Kadare, është një personalitet i shquar. As ai, nuk mund të dobësohet nga kritikët e ndryshëm. Të dy këta, janë personalitete të mëdha të kulturës sonë dhe ne duhet t’i vlerësojmë dhe t’i ngremë lartë.Blue Sky : Ismail Kadare, ishte për vizitë në Kosovë kur e mori çmimin “Kepi i shpresës së mirë - Fahredin Gunga”. Në njërën nga të përditshmet tona, e ka pranuar që e kishte një problem me juve personalisht, por e ka cekur që nuk keni vazhduar të keni raporte armiqësore. Për çka ka qenë fjala konkretisht ?Dritëro Agolli : Po ishte për kritikat që bëheshin në kohën e socializmit, kritikat që bëheshin për veprat e ndryshme. Dhe unë, në atë pozicion që isha, si kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve, e kam kritikuar. Por, jo si armik por, si njeri, si koleg, që më dukej mua se nuk kishte të drejtë në atë kohë. Por ne, sidoqoftë nuk kemi qenë kundërshtarë, bajonetë me bajonetë. Ne kemi qenë shokë, bashkë kemi qenë në shkollë të Gjirokastrës, më vonë bashkërisht kemi punuar edhe kemi krijuar. Kështu që, nuk ka pasur ndonjë luftë armiqësore mes nesh. Ne përsëri shokë dhe miq mbetemi. Po kështu ma merr mendja që edhe me Rexhep Qosjen, duhet të shkojnë punët. Blue Sky : A kanë shqiptarët kandidat të denjë për çmimin Nobel, për letërsi ?Dritëro Agolli : Po. Tashti me emra nuk mund t’i them, por edhe mund të ketë, edhe ka. Nuk është ndonjë problem, ka edhe në Kosovë edhe në Shqipëri. Nuk është ndonjë çudi e madhe. Ky çmimi “Nobel”, nuk është ndonjë gogol që doemos tek njëri duhet të mbetet. Këtë çmim, mund ta marrë ndonjë i çuditshëm. Fjala vjen në Turqi. Jashar Qemali, ishte shkrimtari më i madh i Turqisë, por e mori Orhan Pamuku ! Pra, jo vetëm në Shqipërinë zyrtare këtej, por edhe në Shqipërinë andej Drinit, ka shkrimtarë të denjë, për ta fituar çmimin Nobel.Blue Sky : Si është një ditë e zakonshme për juve ?Dritëro Agolli : Dita e zakonshme e imja, si e të gjithë njerëzve. Po të isha në fshat, do të ngrihesha sapo të këndonte këndesi. Por, jo këndesi i parë, se ai këndon herët, por këndesi e tretë. E do të ngrihesha. Kurse tani, ngrihem kur zhurmojnë makinat. Në vend të këndesit, janë makinat dhe fëmijët që ngrihen të vejnë në kopshte. Unë kur ngrihem, hap ndonjë libër, hedh ndonjë mendim që më ka mbetur në mendje, mbaj ndonjë shënim, shikoj nëpër arkivat personale ato që më kanë mbetur pa i botuar, pa i sistemuar. Pastaj, takohem me njerëz. Këtu në shtëpinë time vijnë shumë miq edhe shokë. Çdo ditë është e mbushur. Ndonjë ditë vijnë edhe 20 veta në shtëpi. Kuvendojmë bashke me ndonjë gotë raki, me ndonjë kafe. Pastaj nata është më e qetë. Natën njeriu mund të mendojë sepse nuk ka shumë zhurmë, nuk ka njerëz nëpër këmbë dhe atëherë unë shkruaj ndonjë gjë, ripërpunoj ndonjë gjë që më ka mbetur në shkrim. Pastaj shikoj lajmet në televizor, interesohem për politikën, për ekonominë e vendit, për kulturën. Shikoj ngjarjet për Kosovën, për statusin e shumë pritur të saj. Kënaqem kur dëgjoj ndonjë emër të njerëzve që njoh në Kosovë. Të Rexhep Qosjes, të Ali Podrimjes, të Ramiz Kelmendit, që e kam mik të ngushtë. Gëzohem kur përmendet shpesh edhe emri i Azem Shkrelit, që e kam pasur mik të ngushtë. Një javë para se të vdiste, ishte tek unë në shtëpi. Azem Shkreli, ka qenë edhe përpara dhe kanë fjetur në shpinë time afër 10 ditë, bashkë me Ali Podrimjen. Në vitin 1995, kemi bërë diskutime me ta, kemi lexuar vjersha bashkërisht. Dua të them, se e mbushi ditën me kujtime kështu. Blue Sky: E përmendët arkivin e shkrimeve tuaja. Keni në plan të botoni ndonjë libër të ri ?Dritëro Agolli : Unë kam një libër që mundohem ta mbarojë. Është nga jeta ime. Kujtime të jetës, të njerëzve që kam takuar, prejardhjen time. Si jam rritur, çfarë shkolle kam mbaruar, çfarë raporteve kam pasur më shokët, kolegët. Çfarë raportesh kam pasur me zyrtarë të lartë të dikurshëm të socializmit, po edhe të sotëm. Si jam martuar, si ishte familja e gruas sime, çfarë është ajo, si e kam dashur, çfarë kam bërë etj. Është një libër, përzierje e jetës sime shoqërore, intime dhe politike. Ky është një libër i vështirë për ta shkruar por, edhe për ta botuar, sepse unë dua t’i them të vërtetat siç janë. E vërteta është lakuriq, është nudo dhe shpesh ne kemi turp ta takojmë, t’i japim dorën. Por, megjithatë, duhet dhënë dora të vërtetës dhe ta kapërcejmë atë të turpit. Ky është libri më i vështiri që kam, por është edhe një libër që e kam shkruar 40 e ca vjet më përpara, por nuk e kam botuar për disa arsye. Është një roman që quhet “Vrasja e kukuvajkës”. Kam edhe shënime të ndryshme, një libër që mendoj ta botojë më përpara. Është një përmbledhje me publicistikë, me intervista, me artikuj për gjendjen politike, shoqërore, kulturore, që i kam botuar nëpër gazeta.Blue Sky: Çka do t’i porositnit shkrimtarët e rinj ?Dritëro Agolli: Unë mendoj, që shkrimtarët e rinj duhet t’i njohin dy realitete. Realitetin e jetës që të takojnë shumë njerëz, që të mos jenë indiferentë ndaj zhvillime të shoqërisë, të politikës, të kulturës. Sa më shumë të jenë njerëz kurioz, aktiv, ashtu siç thoshte poeti i madh gjerman Hajne. Ai thoshte, po me humbi kuriozitetit politik, unë mbarova, nuk mund të jetoj dot. Po kjo është një gjë shumë domethënëse, që shkrimtari nuk duhet të jetë kurrë indiferent. Duhet të jetoj me pulsin e zemrës së popullit. Duhet ta njoh mirë atë, të njoh kërkesat, të nxit njerëzit për përparimin e shoqërisë etj. Të bëjë vepra të atilla, siç kanë bërë rilindësit tanë dhe të mos mbyllet në Kullën e Fildishtë edhe të duket si njeri që vetëm shkruan dhe bën eksperimente në krijimtari. Ky është njëri realitet. Kurse realiteti tjetër, është realiteti i librit. Shkrimtari duhet të jetë gjithmonë një lexuesi nga më të mëdhenjtë, që të jetë në kontakt gjithmonë me zhvillimin e letërsisë së vendit, por edhe të huaj. T’i njoh mirë teknikat e reja, zhvillimin e këtyre teknikave, zhvillimin e kësaj teknologjie të re të të shkruarit por, gjithmonë në funksion me ato të psikologjisë së vendit të vet.Vera Pelaj – Radio, Blue Sky
__________________________________________________
Intervistë ekskluzive me shkrimtarin e mirënjohur DRITËRO AGOLLI
“Shkrimtarët që i tremben kritikës, venë në dyshim krijimtarinë e vet, nuk kanë besim tek krijimtaria e tyre. Shkrimtari kur e boton një vepër, apo kur boton një diskutim, nuk është më pronë e tij, por është pronë e lexuesve. Dhe lexuesi, ka të drejtë çdo gjë për atë. Nuk është prone, që ta mbrojë medoemos ai. Fjala vjen Naim Frashëri, Fishta, Mjeda, Migjeni, Esad Mekulli, etj. Nuk kanë tani shokë, kushërinj, apo dikend që mund t’i mbrojë. Ata i mbron vetë lexuesi”./Dritëro Agolli/Dritëro Agolli, është një nga personalitetet më të shquara të letërsisë shqipe. Është poet, prozator, publicist dhe kritik. U lind në vitin 1931, në Menkulas të Devollit. Mësimet e para i ndoq në fshatin e lindjes, kurse ato të mesme, në qytetin e Gjirokastrës. Në Leningrad, të Bashkimit Sovjetik, ka mbaruar studimet e larta për gazetari. Pas mbarimit të këtyre studimeve, ka punuar një kohë të gjatë në redaksinë e gazetës “Zëri i popullit”. Për 15 vjet me radhë, ishte kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Shqipërisë. Krijimtaria e tij letrare dhe publicistike, është shumë e pasur. Ai me krijimtarinë e tij, letërsinë shqipe e ka prezantuar denjësisht në aspektin global. Vepra e tij është e përkthyer në disa gjuhë të botës. Romani e tij satirik, “Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo”, bëri jehonë të madhe në vendet ku u botua, si në Francë, Gjermani, Itali, Greqi, Rusi, e vende të tjera. Ndër librat e Dritëro Agollit janë: “Në rrugë dola”, “Hapat e mia në asfalt”, “Zhurma e erërave të dikurshme”, “Shtigje malesh dhe trotuare”, “Mesditë”, “Komisari Memo”, “Njeriu me top”, “Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo”, “Trëndafili në gotë”, pastaj dramat ; “Fytyra e dytë”, “Mosha e bardhë”, si dhe librat me poezi “Lutjet e kambanës”, “Pelegrini i vonuar” etj.
Blue Sky: Libri juaj “Zhurma e erërave të dikurshme” ishte ndaluar nga diktatura komuniste. Në panairin e librit të fundit në Tiranë, u rikthye përsëri? Cila është historia e këtij libri?Dritëro Agolli : E kam thënë edhe në shtypin e përditshëm në Shqipëri, se çdo libër, në përgjithësi, ka një histori të veten. Ka historinë, se si ka lindur, në çfarë rrethanash, si është botuar, si është pritur etj. Libri është me një biografi si njeri dhe veçanërisht si autor i tij. Ky libër u botua në vitin 1964 d.m.th., 44 vjet më përpara. Libri nuk doli në qarkullim, sepse u ndalua atëherë. Sipas atyre që e ndaluan, ky libër nuk paraqiste realitetin e atëhershëm socialist në mënyrë optimiste por, ishte një libër pesimist. Heronjtë dhe personazhet e librit, sipas tyre, dukeshin të mërzitur, jo luftëtarë, por njerëz me lëkundje shpirtërore dhe në përgjithësi, deheroizoheshin. Këto ishin vërejtjet që u bënë atëherë, prandaj botimi i parë, nuk doli në shtyp. Më pas, doli botimi i dytë, nga i cili u hoqën disa tregime, e pastaj doli në qarkullim. Kur doli në qarkullim, përsëri u ndalua, pas një plenumi të komitetit qendror (plenumi i 15-të, në vitin 1965), një vit para përpjekjeve për të dalë ky libër. Kur doli, përsëri ai u kritikua dhe më vonë u ndalua, si i tillë. Por, ka edhe një ngjarje të çuditshme! Mua më kishte mbetur vetëm një kopje e librit, e botimit të parë, me një kopertinë tjetër, sepse libri doli me disa kopertina, po në vitet 60-të, dhe më kishte mbetur vetëm një kopje. Ndodhi që në vitin 1972, erdhi këtu më një delegacion nga Kosova, Hasan Mekulli. Ai më kërkoi një libër që ta lexonte. Unë i dhashë kopjen e vetme që kisha, me një kopertinë të piktores së dëgjuar, Safo Marko, gruas së Petro Markos. Për çudi, Hasan Mekulli, e botoi në Prishtinë, duke lëshuar edhe dy – tri, tregime që i kisha botuar unë më vonë, por edhe ata të ndaluar, me një titull “Njeriu i mirë” dhe me një parathënie shumë të mirë që e kishte shkruar ai. Unë e mora më vonë këtë libër dhe u gëzova shumë. Ç’është e vërteta edhe u entuziazmova nga përpjekjet e Hasan Mekullit që të botohej ky libër. Mu shtua shumë respekti për të sepse ishte me të vërtetë një njeri fisnik, njeri që e njihte mirë letërsinë shqiptare, që e njihte letërsinë botërore, letërsinë ballkanike... dhe më këto njohuri të pasura, ai e kishte shkruar edhe parathënien shumë të mirë për librin “Zhurma e erërave të dikurshme”. Por, ai për të mos më lënduar mua, nuk thoshte që ky libër është i ndaluar. Sepse po ta bënte këtë, atëherë nuk do të ishte mirë për mua. Por ai, ishte një njeri tepër i kujdesshëm dhe këto gjëra intime të kësaj natyre, nuk i kishte shkruar në parathënien e tij. Aty ishte një tregim, “Njeriu me veladon”, që ishte i ndaluar plotësisht që në botimin e parë. Për herën e parë si botim, u botua në atë përmbledhjen që e kishte bërë Hasan Mekulli. D.m.th., për herë të parë u botua për publikun në Kosovë. Pas dhjetë vjetëve disa tregime të këtij libri dolën në përmbledhjen time. D.m.th., dhjetë vjet pasi e kishte botuar Hasan Mekulli. Ishte kjo përmbledhje me dhjetë vëllime e botuar nga shtëpia botuese “Naim Frashëri”. Ky libër u bë i njohur pa thënë që janë tregime të librit “Zhurma e erërave të dikurshme”. Vetëm disa tregime u botuan dhe ato tepër të redaktuara, të masakruara. Por, ky tregim që e botoi Hasan Mekulli, nuk u botua në atë përmbledhje të veprave të zgjedhura. U botua vetëm në vitin 1995, në kohën e demokracisë dhe falë atij botimi të Hasan Mekullit, unë e botova në librin “Zhurma e erërave të dikurshme”, që nxori edhe shtëpia botuese “Onufri”, por edhe disa vjet përpara që e botoi Lili Bare, në shtëpinë e tij botuese që quhej “Apollonia”, me titullin “Njerëz të krisur”. Disa tregime botoi por edhe ky tregim që nuk njihej në Shqipëri si i tillë. Kështu, në vitin 2006, presidenti i shtëpisë botuese “Onufri”, më kërkoi që ta botoja këtë libër në shtëpinë e tij botuese, megjithëse pjesë - pjesë, ishin botuar edhe më përpara gjatë kohës së sistemit demokratik. Unë ia dhashë atij, duke e paralajmëruar se disa tregime edhe i kisha botuar, por ai nguli këmbë që unë ta botoja në këtë shtëpi botuese dhe e botoi. Unë shkrova një parathënie për historinë e këtij libri. Kishte edhe disa vlerësime të tjera nga Ismail Kadareja, dhe kur doli libri, pati një sukses gjatë kësaj kohe. Edhe në panairin e librit në Tiranë, ai qarkulloi shumë mirë dhe si i tillë, shkoi gjerësisht në duart e lexuesve. Por, siç e thashë edhe më përpara, çdo libër e ka historinë e tij në kushte të vështira po edhe në përpjekjet e shkrimtarëve për të lëmuar sa më shumë stilin e tyre, për t’u kujdesur, që të paktën në stil, të ishin superior, të ishin njerëz që nuk mund t’i zinin lehtë nga ana e formës artistike. Në kohëra të vështira, shkrimtarët janë përpjekur shumë për të dhënë vepra. Në kushtet të ashpëra kanë përpunuar stilin, duke përdorur edhe mjete të tjera për tu paraqitur në publik. U bënë edhe njerëz që dinin ta përhapnin kulturën, qoftë edhe në ato kondita.Blue Sky: A ndikoi në jetën tuaj bashkëshortore, imponimi që iu bë gruas suaj, që ta kritikojë librin “Zhurma e erërave të dikurshme”?Dritëro Agolli : Gruaja ime, Sadija, ishte mësuese në shkollën e mesme “Partizani”. Në atë kohë, vendimet e mbledhjeve të komitetit qendror, plenumeve dhe kongreseve, dilnin në broshura, fjalimet e personaliteteve të shtetit dhe të partisë. Këto fjalime, duheshin që të punoheshin, të diskutoheshin nëpër shkolla, në shtëpi kulture, nëpër institucione, nëpër ministri. Pra, ishte një praktikë e tillë, që duhej që të analizoheshin idetë e këtyre mbledhjeve dhe plenumeve. Meqë Sadija, gruaja ime, ishte mësuese e letërsisë, duhej që të shpjegonte se ç’ishte ky plenum i komitetit qendror, cilat libra janë kritikuar dhe midis tyre edhe libri im, “Zhurma e erërave të dikurshme”. Ajo, përpara mësuesve, në mbledhje, fliste për këtë plenum, për mendimet që ishin shfaqur atje dhe kritikonte edhe librin tim. Madje, para se të diskutonte në shkollë, më pyeste, “cilat janë të metat, e librit tënd” ?. Unë i thosha. Një njeri që e nxin realitetin, nuk i thotë tamam të vërtetat, që i shtrembëron figurat e luftës dhe historisë, se i deheroizon, se është pesimist. Dhe i thosha, këto thuaji edhe ti. Ajo ishte e re, 23 vjeçare dhe i duhej të fliste për këtë libër, të burrit të saj. Unë e merrja gjithmonë si me të qeshur këtë punë. Nuk kishte asnjë lloj ndikimi në jetën tonë familjare. Bile, unë bëja humor e qeshja. Thosha, ja na doli një grua që të na kritikojë. Kështu ishte puna.Blue Sky: Po në vitin 1964, kur u botua libri “Zhurma e erërave të dikurshme”, nga instruktorët e komiteteve të partisë u ndalua edhe nëpër shkolla leximi i librave tuaj. Çka ndodhi pastaj?Dritëro Agolli : Për këtë libër, u dha një orientim, që të mos shpërndahej nëpër nxënësit sepse kishte të meta, ato të meta që thamë. Nuk përhapej, nuk u lejohej nxënësve që ta blinin, megjithëse pastaj u hoq edhe nga libraritë dhe nuk kishin ku ta gjenin. Mund ta gjenin vetëm në fondet e rezervuara të bibliotekës. Pastaj, në vitin 1987, unë e botova një cikël me tregime, në revistën “Nëntori”. Ishin tregimet që i kam përmbledhur edhe në këtë libër, sepse kanë pasur të njëjtën histori. Tregimet “Martesa e papritur e Pasho Velqanit”, “Djali pleng prishur” etj, por edhe këto, fatkeqësisht u ndaluan. Nga instruktorët e partisë në Tiranë, por edhe në qytete të tjera, ishte dhënë udhëzimi, që këto tregime të mos lexoheshin nga nxënësit. Në atë kohë, unë isha kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve ( 1987), 15 vjet isha kryetar i lidhjes, por edhe kryetarit në atë kohë, ia ndalonin librat. Nuk kishte dallim që je kryetar, apo je shkrimtar. Kurse, në vitin 1964, unë isha thjeshtë një gazetar, që punoja në gazetën “Zëri i popullit”. Në vitin 1987, isha një kryetar, njeri me autoritet, por edhe njeri që kisha takuar personalitete të mëdha të vendit, megjithatë, nuk pyetej në atë kohë. Ato tregime, pas shumë vjetëve, u ndaluan. Kështu që, unë nuk kam pasur fat të madh në tregime. Blue Sky: Çka mendoni për letërsinë që krijohet sot?Dritëro Agolli : Unë mendoj që është një fazë e re ku ka hyrë letërsia, qoftë këtej në Shqipërinë zyrtare, qoftë edhe andej nga Shqipëria tjetër, Kosova. E njëjta gjë është që letërsia dhe artet kanë kaluar në një fazë tjetër të re. Këtej bëhen kërkime, njerëzit shprehen me stile sa më të ndryshme por, jo vetëm me stile por edhe me rryma. Me shkolla të ndryshme, në mënyrë që letërsia të pasurohet. Veçanërisht janë autorët e rinj që japin një kontribut të shquar në këto anë, por edhe ata me moshë të mesme dhe ata që kanë krijuar dikur në kohën e socializmit. Përsëri bashkërisht mundohen të gjejnë forma dhe mënyra të tjera të shprehjes, që veprat e tyre të bien në duart e lexuesve, jo vetëm në vendin tonë, por edhe të përhapen në botë. Kështu që, ka një lëvizje të mirë letrare dhe artistike, por do të thosha që kjo veçanërisht është në poezi. Më shumë shkruhet poezia. Ajo që na gëzon shumë, është që ka mjaftë autore vajza dhe gra, që shkruajnë me një nivel të përparuar artistik. Unë do të thosha se në poezi janë më përpara se djemtë dhe burrat. Ka femra që shkruajnë më mirë se ata, siç janë : Luljeta Lleshanaku, Lindita Arapi, Flutura Aqka dhe vajza të tjera, që janë me një shprehi krejtësisht të veçantë, transparente, moderne, por jo ekstravagante, për t’i bërë librat si fjalëkryq duke marrë parasysh realitetin tonë. Kanë një synim, apo një sens tepër të përparuar. Edhe në Kosovë, unë vë re një gjë që në poezi por edhe në prozë, prozën e shkurtër veçanërisht, ka një element të ri, që po bëhet më me lëng poezia dhe proza. Po hyhet edhe në disa anë më intime të jetës së njerëzve, po jepet edhe ndjenja e dashurisë më shumë, e familjes, e peizazhit, që në kondita të veçanta, siç ishte atëherë në Kosovë puna e lirisë, puna e problemeve nacionale. Ishte si e them unë, në një kohë kur bie tërmet, nuk mund të flasësh për lulet. Kështu që, ajo justifikohej. Kurse tani në Kosovë ka një poezi veçanërisht, por edhe proza ka një figuracion të lartë edhe kështu po ecën edhe ana tjetër e një poezie më intime, më e shkriftë. Blue Sky: Kritika letrare, a po e kryen punën e saj ashtu siç si duhet ?Dritëro Agolli : Ç’është e vërteta, këtej nga ana jonë, kritika letrare nuk është aq e zhvilluar. Ajo ka mbetur pas dhe nuk analizohen veprat letrare. Nuk jepet një mendim për to, për të treguar sesi po ecën kjo krijimtari, çfarë të reje sjell kjo krijimtari e tanishme në këto 15 vjet, cilët janë personalitetet që po e lëvrojnë më shumë të renë, të përparuarën. Ku janë dobësitë ? Ku janë të mirat ? Nuk ka një kritikë të tillë. Tani janë përqendruar vetëm kur bëhen promovime librash, vetëm kur bëhen mbledhje më shumë manifestive, por nuk kritikojnë, vetëm lavdërojnë sesi po ecën kjo letërsi. Janë vetëm njerëz të veçantë, të dikurshëm, që e bëjnë. Fjala vjen Alfred Uqi, që është një nga personalitetet më të mëdha të kritikës, që shpeshherë i drejtohet edhe prodhimtarisë së sotme. Ka edhe të tjerë për gjuhësinë, siç është Emil Lafe, Moikom Zeqo etj, që flasin për këto probleme. Por, unë e kam fjalën për më të rinjtë, që nuk e analizojnë krijimtarinë. Ata më shumë flasin me terma politiko – letrare. E hedhin poshtë krijimtarinë e viteve të shkuara. Ka qenë komuniste, ka qenë kështu e ashtu, d.m.th., në një mënyrë krejtësisht bardh e zi. Duke kritikuar sistemin e atëhershëm, e hedhin poshtë edhe prodhimtarinë letrare dhe në përgjithësi kulturën sot. Nuk është e drejtë. Letërsia dhe kultura, nuk është barazi me politikën dhe ekonominë.Blue Sky : Keni shkruar gjatë gjithë jetës. Cilin nga librat e konsideroni si librin që ju ka lënë mbresa dhe kujtime, që nuk do t’i harroni kurrë?Dritëro Agolli : Është e vështirë ta them por, si libra që kanë lënë mbresë, është “Zhurma e erërave të dikurshme”, sepse ka pasur një histori pak a shumë tragjike. Por, edhe romani “Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo”, që edhe ai është kritikuar në atë kohë por, nuk është ndaluar. Romani “Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo”, ka bërë jehonë në vendet ku është botuar, si në Francë, Gjermani, Itali, Greqi, Rusi, e vende të tjera. Ky është një libër nga më të mirët, që kam shkruar unë. Sa i përket poezisë, janë librat “Pelegrini i vonuar”, “Në mesditë”, “Udhëtoj menduar”, etj. Këto janë librat e mia që më kanë lënë kujtime, që nuk do t’i harrojë kurrë. Blue Sky: Çka mendoni për polemikën, Qosja – Kadare ?Dritëro Agolli : Unë mendoj, ashtu siç e tha edhe Rexhep Qosja, që kjo polemikë i dha rezultatet e saj, sepse u diskutua për disa probleme tepër të ndërlikuara, megjithë përdorimin e gjuhës edhe jo të këndshme, të atyre që ndërhynin në këtë polemikë dhe që ishin tepër të ashpër. Të ndërhyrjeve të të tjerëve e them, jo të dy personazheve, që e diskutuan këtë gjë. Ne duhet të mësohemi të diskutojmë në mënyrë letrare dhe të mos imitojmë politikanët në debate nëpër kuvende. Sepse, politikanët flasin me gjuhë tepër të ashpër, tepër ofenduese. Kurse shkrimtarët, duhet të flasin më me gjakftohtësi, më me argumente dhe pa u nxehur. Unë mendoj që shkrimtarët që i tremben kritikës, venë në dyshim krijimtarinë e vet, nuk kanë besim tek krijimtaria e tyre. Shkrimtari kur e boton një vepër, apo kur boton një diskutim, nuk është më pronë e tij, por është pronë e lexuesve. Dhe lexuesi, ka të drejtë çdo gjë për atë. Nuk është prone, që ta mbrojë medoemos ai. Fjala vjen Naim Frashëri, Fishta, Mjeda, Migjeni, Esad Mekulli, etj. Nuk kanë tani shokë, kushërinj, apo dikend që mund t’i mbrojë. Ata i mbron vetë lexuesi. Kurse shkrimtarët e gjallë, kanë miq, kanë shokë, kanë kushërinj që i mbrojnë. Kështu që, shkrimtari duhet ta mendojë vetën edhe pas 50 vjetësh, kur të mos ketë shokë, kur të mos ketë simpatizantë të gazetave. Çka do të bëjë ai pastaj ? Kush do ta mbrojë ? Do ta mbrojë vetëm vepra e vet. Kështu që, mendoj që duhet të ndryshojë mënyra dhe stili i polemikave tona. Unë, nuk e kam zakon që të ashpërsoj nëpër polemika. Por, sidoqoftë, Rexhep Qosja është një personalitet i madh i kulturës sonë. Një njeri që i ka dhënë shumë Shqipërisë, veçanërisht trevave të Kosovës, me veprën e tij të madhe. Jo vetëm veprën që analizon traditat tona, rilindësit etj, por edhe me polemikat e tij të forta me serbët, me historianët e tyre, me shkrimtarët e huaj, jo vetëm të Ballkanit. Ka qenë në krye, në fillim të viteve ’80-të, edhe më përpara, të kësaj polemike. Rexhep Qosja, është një njeri me përvojë të madhe dhe një njeri me kulturë të gjerë. Është personalitet, që çdo komb tjetër po ta kishte, do të krenohej me të. Sado që të hidhet baltë mbi këto personalitete të larta të kulturës sonë, nuk kanë çka t’i bëjnë. Nuk mbulohet Mali i Sharrit, me një grusht dhe. Edhe Ismail Kadare, është një personalitet i shquar. As ai, nuk mund të dobësohet nga kritikët e ndryshëm. Të dy këta, janë personalitete të mëdha të kulturës sonë dhe ne duhet t’i vlerësojmë dhe t’i ngremë lartë.Blue Sky : Ismail Kadare, ishte për vizitë në Kosovë kur e mori çmimin “Kepi i shpresës së mirë - Fahredin Gunga”. Në njërën nga të përditshmet tona, e ka pranuar që e kishte një problem me juve personalisht, por e ka cekur që nuk keni vazhduar të keni raporte armiqësore. Për çka ka qenë fjala konkretisht ?Dritëro Agolli : Po ishte për kritikat që bëheshin në kohën e socializmit, kritikat që bëheshin për veprat e ndryshme. Dhe unë, në atë pozicion që isha, si kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve, e kam kritikuar. Por, jo si armik por, si njeri, si koleg, që më dukej mua se nuk kishte të drejtë në atë kohë. Por ne, sidoqoftë nuk kemi qenë kundërshtarë, bajonetë me bajonetë. Ne kemi qenë shokë, bashkë kemi qenë në shkollë të Gjirokastrës, më vonë bashkërisht kemi punuar edhe kemi krijuar. Kështu që, nuk ka pasur ndonjë luftë armiqësore mes nesh. Ne përsëri shokë dhe miq mbetemi. Po kështu ma merr mendja që edhe me Rexhep Qosjen, duhet të shkojnë punët. Blue Sky : A kanë shqiptarët kandidat të denjë për çmimin Nobel, për letërsi ?Dritëro Agolli : Po. Tashti me emra nuk mund t’i them, por edhe mund të ketë, edhe ka. Nuk është ndonjë problem, ka edhe në Kosovë edhe në Shqipëri. Nuk është ndonjë çudi e madhe. Ky çmimi “Nobel”, nuk është ndonjë gogol që doemos tek njëri duhet të mbetet. Këtë çmim, mund ta marrë ndonjë i çuditshëm. Fjala vjen në Turqi. Jashar Qemali, ishte shkrimtari më i madh i Turqisë, por e mori Orhan Pamuku ! Pra, jo vetëm në Shqipërinë zyrtare këtej, por edhe në Shqipërinë andej Drinit, ka shkrimtarë të denjë, për ta fituar çmimin Nobel.Blue Sky : Si është një ditë e zakonshme për juve ?Dritëro Agolli : Dita e zakonshme e imja, si e të gjithë njerëzve. Po të isha në fshat, do të ngrihesha sapo të këndonte këndesi. Por, jo këndesi i parë, se ai këndon herët, por këndesi e tretë. E do të ngrihesha. Kurse tani, ngrihem kur zhurmojnë makinat. Në vend të këndesit, janë makinat dhe fëmijët që ngrihen të vejnë në kopshte. Unë kur ngrihem, hap ndonjë libër, hedh ndonjë mendim që më ka mbetur në mendje, mbaj ndonjë shënim, shikoj nëpër arkivat personale ato që më kanë mbetur pa i botuar, pa i sistemuar. Pastaj, takohem me njerëz. Këtu në shtëpinë time vijnë shumë miq edhe shokë. Çdo ditë është e mbushur. Ndonjë ditë vijnë edhe 20 veta në shtëpi. Kuvendojmë bashke me ndonjë gotë raki, me ndonjë kafe. Pastaj nata është më e qetë. Natën njeriu mund të mendojë sepse nuk ka shumë zhurmë, nuk ka njerëz nëpër këmbë dhe atëherë unë shkruaj ndonjë gjë, ripërpunoj ndonjë gjë që më ka mbetur në shkrim. Pastaj shikoj lajmet në televizor, interesohem për politikën, për ekonominë e vendit, për kulturën. Shikoj ngjarjet për Kosovën, për statusin e shumë pritur të saj. Kënaqem kur dëgjoj ndonjë emër të njerëzve që njoh në Kosovë. Të Rexhep Qosjes, të Ali Podrimjes, të Ramiz Kelmendit, që e kam mik të ngushtë. Gëzohem kur përmendet shpesh edhe emri i Azem Shkrelit, që e kam pasur mik të ngushtë. Një javë para se të vdiste, ishte tek unë në shtëpi. Azem Shkreli, ka qenë edhe përpara dhe kanë fjetur në shpinë time afër 10 ditë, bashkë me Ali Podrimjen. Në vitin 1995, kemi bërë diskutime me ta, kemi lexuar vjersha bashkërisht. Dua të them, se e mbushi ditën me kujtime kështu. Blue Sky: E përmendët arkivin e shkrimeve tuaja. Keni në plan të botoni ndonjë libër të ri ?Dritëro Agolli : Unë kam një libër që mundohem ta mbarojë. Është nga jeta ime. Kujtime të jetës, të njerëzve që kam takuar, prejardhjen time. Si jam rritur, çfarë shkolle kam mbaruar, çfarë raporteve kam pasur më shokët, kolegët. Çfarë raportesh kam pasur me zyrtarë të lartë të dikurshëm të socializmit, po edhe të sotëm. Si jam martuar, si ishte familja e gruas sime, çfarë është ajo, si e kam dashur, çfarë kam bërë etj. Është një libër, përzierje e jetës sime shoqërore, intime dhe politike. Ky është një libër i vështirë për ta shkruar por, edhe për ta botuar, sepse unë dua t’i them të vërtetat siç janë. E vërteta është lakuriq, është nudo dhe shpesh ne kemi turp ta takojmë, t’i japim dorën. Por, megjithatë, duhet dhënë dora të vërtetës dhe ta kapërcejmë atë të turpit. Ky është libri më i vështiri që kam, por është edhe një libër që e kam shkruar 40 e ca vjet më përpara, por nuk e kam botuar për disa arsye. Është një roman që quhet “Vrasja e kukuvajkës”. Kam edhe shënime të ndryshme, një libër që mendoj ta botojë më përpara. Është një përmbledhje me publicistikë, me intervista, me artikuj për gjendjen politike, shoqërore, kulturore, që i kam botuar nëpër gazeta.Blue Sky: Çka do t’i porositnit shkrimtarët e rinj ?Dritëro Agolli: Unë mendoj, që shkrimtarët e rinj duhet t’i njohin dy realitete. Realitetin e jetës që të takojnë shumë njerëz, që të mos jenë indiferentë ndaj zhvillime të shoqërisë, të politikës, të kulturës. Sa më shumë të jenë njerëz kurioz, aktiv, ashtu siç thoshte poeti i madh gjerman Hajne. Ai thoshte, po me humbi kuriozitetit politik, unë mbarova, nuk mund të jetoj dot. Po kjo është një gjë shumë domethënëse, që shkrimtari nuk duhet të jetë kurrë indiferent. Duhet të jetoj me pulsin e zemrës së popullit. Duhet ta njoh mirë atë, të njoh kërkesat, të nxit njerëzit për përparimin e shoqërisë etj. Të bëjë vepra të atilla, siç kanë bërë rilindësit tanë dhe të mos mbyllet në Kullën e Fildishtë edhe të duket si njeri që vetëm shkruan dhe bën eksperimente në krijimtari. Ky është njëri realitet. Kurse realiteti tjetër, është realiteti i librit. Shkrimtari duhet të jetë gjithmonë një lexuesi nga më të mëdhenjtë, që të jetë në kontakt gjithmonë me zhvillimin e letërsisë së vendit, por edhe të huaj. T’i njoh mirë teknikat e reja, zhvillimin e këtyre teknikave, zhvillimin e kësaj teknologjie të re të të shkruarit por, gjithmonë në funksion me ato të psikologjisë së vendit të vet.Vera Pelaj – Radio, Blue Sky
__________________________________________________
Friday, December 08, 2006
Bota e Gruas Shqiptare-MERITA BAJRAKTARI MCCORMACK-POEZI
Missing you.... Malluar
The whole planet, Gjithe planeti
Beautifuly said, Sa bukur thene
Is ours tonight Eshte i joni sonte
Like a long bridge Si nje ure e gjate
People walking on it Njerezit ecin mbi te
The river under it: Lumi poshte tij:
Is life itself. Jeta vete.
The planet-bridge, Planeti ure
Is a simple tool Nje mjet i thjeshte
To achieve the destination Per te arritur destinacionin
As for us, Per ne te dy
This bridge seems longer "Ura" sot ngjan pambarim
The consolation to hold on: Ngushellimi shpresedhenes:
Adoring feelings are stronger. Ndjenjat e forta plot adhurim
Nga Merita Bajraktari McCormack
Nju Jork
5 Dhjetor 2006
The whole planet, Gjithe planeti
Beautifuly said, Sa bukur thene
Is ours tonight Eshte i joni sonte
Like a long bridge Si nje ure e gjate
People walking on it Njerezit ecin mbi te
The river under it: Lumi poshte tij:
Is life itself. Jeta vete.
The planet-bridge, Planeti ure
Is a simple tool Nje mjet i thjeshte
To achieve the destination Per te arritur destinacionin
As for us, Per ne te dy
This bridge seems longer "Ura" sot ngjan pambarim
The consolation to hold on: Ngushellimi shpresedhenes:
Adoring feelings are stronger. Ndjenjat e forta plot adhurim
Nga Merita Bajraktari McCormack
Nju Jork
5 Dhjetor 2006
Bota e Gruas Shqiptare-KEZE(KOZETA) ZYLO- REPORTAZH
Botuar ne gazeten "Illyria"
Nga Keze (Kozeta) Zylo
http://www.albanianliterature.org/writers/kozeta_zylo.htm
Ne Staten Island, Komuniteti shqiptar, festoi dhe perkujtoi Diten e shenjte te Flamurit!
Edhe ketu ne Staten Island ne nje nga lagjet e New Yorkut, u festua me madheshti
Dita e Flamurit.
Ne mjediset e Kishes Amerikane, Salem Evangjelikal Free Church, Amerikani Zoti Steve Galegor shtroi darken e pervitshme per te kremtuar kete ngjarje te madhe te shqiptareve, kremtimin e Festes se Flamurit.
Mjediset ne kete Kishe feksnin nga flamujt kuq e zi, nga tavolinat e shtruara me mbulesa kuq e zi, dhe ne sfondin kryesor te salles se pritjes ishte Flamuri shqiptar me shqiponjen dykrenore ne mes.
Ne mes duartrokitjesh te ngrohta pritet fjala e Amerikanit, Pastorit Steve Galegor, kur ai ju uron shqiptareve mireseardhjen dhe Gezuar Diten e Flamurit.
Pasi kendojme hymnin e Atdheut se bashku, Z.Galegor, prezanton Amerikanet me radhe qe kishin dite qe po merreshin me pergatitjen e darkes dhe ushqimeve shqiptare.
Motra e tij kishte ardhur nga nje shtet tjeter I Amerikes, per te festuar dhe gatuar enkas per shqiptaret.
Menuja shqiptare dhe teper e bollshme, ku per femijet nen moshen 12 vjec ishte falas, dhe per te rriturit shume simbolike, tregon dhe njehere zemergjeresine e amerikaneve dhe mikpritjen qe ju bejne ata shqiptareve.
Nje program tejet I pasur artistic dhe patriotic e bente atmosferen dhe me te gezueshme per kete dite.
Mjaft emocionuese ishte interpretimi ne piano I vogelushes Matea Cene e cila ka vetem dy muaj qe ka ardhur me familjen ne Amerike.
Pastaj u interpretuan poezi te ndryshme nga Rilindasit, ku Zoti Edmond Ismailati nje activist I dalluar ne Diaspore, interpretoi vargje nga Asdreni, u recituan poezi per Kosoven, Memedheun nga Zoti Mark Koca visitor I sapoardhur nga Shqiperia dhe nga Zoti Ilir Spata nje intelektual aktivist ne Komunitet.
Ne kete feste pershendeten dhe Zoti Sali Bollati kryetar I Camerise per New Yorkun, ku vazhdimisht me fjalet e urta dhe te mencura ben thirrje qe shqiptaret te qendrojne te bashkuar pa dallim feje, per te miren e Atdheut tone te shumevuajtur.
Per Humanistin Steve Galegor te gjithe shqiptaret jane njelloj, kjo eshte dhe arsyeja qe ai ka lene mbresa te pashlyeshme tek shume shqiptare ne New York, duke I ndihmuar me ore e paore ne punet dhe hallet e tyre.
Komuniteti shqiptar I mbledhur ate dite, por dhe te tjere qe nuk kishin mundesi per te ardhur kishin vendosur t’I benin nje surprize Zotit Steve Galegor, duke e dekoruar ate me cmimin e mirenjohjes.
Keshtu ne emer te grupit organizues ne mes duartrokitjesh Zoti Qemal Zylo I dhuron cmimin e mirenjohjes me motivacionin:
Per nje pune te palodhshme ne ceshtjen shqiptare dhe ne ndihmen e pakursyer qe ju ka dhene emigranteve ne problemet e ndryshme…
I befasuar dhe teper I emocionuar nga kjo surprize ai falenderoi shqiptaret per kete nder qe po I benin dhe premtoi se kurre nuk do te ndalet per t’I ndihmuar ata kudo qe jane.
Pas kesaj Zoti Zylo ftoi vajzen e vogel Fatma Shehu per t’I dhuruar buqeten me lule Zonjes Mellanie Galegor, e cila ka qene nje perkrahese e madhe e shqiptareve, pra perhere ne krah te bashkeshortit.
Me shume emocion u prit nga pjesemarresit, kur Zoti Qemal Zylo I ngarkuar si program menaxher per gjuhet ne Institutin “Gjergj Kastriot Skanderbeg” lajmeroi se Vajza e Z.Steve, vogelushja amerikane, 10 vjecare do te rregjistrohet ne shkollen shqipe qe do te hapet me 17 Janar, 2007.
Pas dhenies se cmimit Shkrimtari i mirenjohur, Agim Bacelli foli me respekt dhe emocion per punen humane te Zotit Galegor dhe vleresoi lart figuren e tij.
Nder te tjera tha:
…Steve Galegor - Dy here Shqiponje
E krahasova vella Stefanin qe ne fillim me nje shqiponje dhe me duket se kam bere pak gabim, Stefani eshte dy here shqiponje; nje here si shqiponje amerikane sepse ka lindur si nje amerikan i vertete qe shperndan dashuri dhe miresi dhe nje here si shqipnonje shqiptare pasi ra ne dashuri te zjarrte me Vendin e Shqiponjave.
Ai, fluturimin final dhe me madheshtorin e ka bere nga foleja e tij, Amerika e lavdishme, atdheu yne i dyte, drejt e ne zemrat tona shqiptare ku do te rroje pergjithemone i rrethuar plot me respekt dhe dashuri.
Pastaj e mori fjalen Zoti Agim Demiri, nje intelektual I respektuar ku foli me shume respekt dhe simpati per figuren e Stivit.
Ai tha si korcar qe jam, Ku Stivi kaloi nje pjese te kohes atje, Korca kurre nuk do ta harroj punen e madhe dhe me vlere qe ka bere atje.
Kjo feste u filmua nga TV Albanian Culture, me producent Adem Belliu, dhe fotografime nga nje gazete e New Yorkut, ku ne fund u moren disa intervista nga pjesemarres te ndryshem, si nga Znj Rodiana Ismaili, Zoti Aleksander Lapaj, Znj.Shkendije Zylaj, Znj.Aida Lapaj, Znj.Vjollca Spahia, Znj.Lejla Xhania, Znj.Valentina Nikolla etj.
Nga Keze (Kozeta) Zylo
http://www.albanianliterature.org/writers/kozeta_zylo.htm
Ne Staten Island, Komuniteti shqiptar, festoi dhe perkujtoi Diten e shenjte te Flamurit!
Edhe ketu ne Staten Island ne nje nga lagjet e New Yorkut, u festua me madheshti
Dita e Flamurit.
Ne mjediset e Kishes Amerikane, Salem Evangjelikal Free Church, Amerikani Zoti Steve Galegor shtroi darken e pervitshme per te kremtuar kete ngjarje te madhe te shqiptareve, kremtimin e Festes se Flamurit.
Mjediset ne kete Kishe feksnin nga flamujt kuq e zi, nga tavolinat e shtruara me mbulesa kuq e zi, dhe ne sfondin kryesor te salles se pritjes ishte Flamuri shqiptar me shqiponjen dykrenore ne mes.
Ne mes duartrokitjesh te ngrohta pritet fjala e Amerikanit, Pastorit Steve Galegor, kur ai ju uron shqiptareve mireseardhjen dhe Gezuar Diten e Flamurit.
Pasi kendojme hymnin e Atdheut se bashku, Z.Galegor, prezanton Amerikanet me radhe qe kishin dite qe po merreshin me pergatitjen e darkes dhe ushqimeve shqiptare.
Motra e tij kishte ardhur nga nje shtet tjeter I Amerikes, per te festuar dhe gatuar enkas per shqiptaret.
Menuja shqiptare dhe teper e bollshme, ku per femijet nen moshen 12 vjec ishte falas, dhe per te rriturit shume simbolike, tregon dhe njehere zemergjeresine e amerikaneve dhe mikpritjen qe ju bejne ata shqiptareve.
Nje program tejet I pasur artistic dhe patriotic e bente atmosferen dhe me te gezueshme per kete dite.
Mjaft emocionuese ishte interpretimi ne piano I vogelushes Matea Cene e cila ka vetem dy muaj qe ka ardhur me familjen ne Amerike.
Pastaj u interpretuan poezi te ndryshme nga Rilindasit, ku Zoti Edmond Ismailati nje activist I dalluar ne Diaspore, interpretoi vargje nga Asdreni, u recituan poezi per Kosoven, Memedheun nga Zoti Mark Koca visitor I sapoardhur nga Shqiperia dhe nga Zoti Ilir Spata nje intelektual aktivist ne Komunitet.
Ne kete feste pershendeten dhe Zoti Sali Bollati kryetar I Camerise per New Yorkun, ku vazhdimisht me fjalet e urta dhe te mencura ben thirrje qe shqiptaret te qendrojne te bashkuar pa dallim feje, per te miren e Atdheut tone te shumevuajtur.
Per Humanistin Steve Galegor te gjithe shqiptaret jane njelloj, kjo eshte dhe arsyeja qe ai ka lene mbresa te pashlyeshme tek shume shqiptare ne New York, duke I ndihmuar me ore e paore ne punet dhe hallet e tyre.
Komuniteti shqiptar I mbledhur ate dite, por dhe te tjere qe nuk kishin mundesi per te ardhur kishin vendosur t’I benin nje surprize Zotit Steve Galegor, duke e dekoruar ate me cmimin e mirenjohjes.
Keshtu ne emer te grupit organizues ne mes duartrokitjesh Zoti Qemal Zylo I dhuron cmimin e mirenjohjes me motivacionin:
Per nje pune te palodhshme ne ceshtjen shqiptare dhe ne ndihmen e pakursyer qe ju ka dhene emigranteve ne problemet e ndryshme…
I befasuar dhe teper I emocionuar nga kjo surprize ai falenderoi shqiptaret per kete nder qe po I benin dhe premtoi se kurre nuk do te ndalet per t’I ndihmuar ata kudo qe jane.
Pas kesaj Zoti Zylo ftoi vajzen e vogel Fatma Shehu per t’I dhuruar buqeten me lule Zonjes Mellanie Galegor, e cila ka qene nje perkrahese e madhe e shqiptareve, pra perhere ne krah te bashkeshortit.
Me shume emocion u prit nga pjesemarresit, kur Zoti Qemal Zylo I ngarkuar si program menaxher per gjuhet ne Institutin “Gjergj Kastriot Skanderbeg” lajmeroi se Vajza e Z.Steve, vogelushja amerikane, 10 vjecare do te rregjistrohet ne shkollen shqipe qe do te hapet me 17 Janar, 2007.
Pas dhenies se cmimit Shkrimtari i mirenjohur, Agim Bacelli foli me respekt dhe emocion per punen humane te Zotit Galegor dhe vleresoi lart figuren e tij.
Nder te tjera tha:
…Steve Galegor - Dy here Shqiponje
E krahasova vella Stefanin qe ne fillim me nje shqiponje dhe me duket se kam bere pak gabim, Stefani eshte dy here shqiponje; nje here si shqiponje amerikane sepse ka lindur si nje amerikan i vertete qe shperndan dashuri dhe miresi dhe nje here si shqipnonje shqiptare pasi ra ne dashuri te zjarrte me Vendin e Shqiponjave.
Ai, fluturimin final dhe me madheshtorin e ka bere nga foleja e tij, Amerika e lavdishme, atdheu yne i dyte, drejt e ne zemrat tona shqiptare ku do te rroje pergjithemone i rrethuar plot me respekt dhe dashuri.
Pastaj e mori fjalen Zoti Agim Demiri, nje intelektual I respektuar ku foli me shume respekt dhe simpati per figuren e Stivit.
Ai tha si korcar qe jam, Ku Stivi kaloi nje pjese te kohes atje, Korca kurre nuk do ta harroj punen e madhe dhe me vlere qe ka bere atje.
Kjo feste u filmua nga TV Albanian Culture, me producent Adem Belliu, dhe fotografime nga nje gazete e New Yorkut, ku ne fund u moren disa intervista nga pjesemarres te ndryshem, si nga Znj Rodiana Ismaili, Zoti Aleksander Lapaj, Znj.Shkendije Zylaj, Znj.Aida Lapaj, Znj.Vjollca Spahia, Znj.Lejla Xhania, Znj.Valentina Nikolla etj.
Bota e Gruas Shqiptare- ELEONORA KOKA-GJOKA -POEZI
C'mi ngacmon kenget e zemres
C'mi ngacmon kenget e zemres,
Leri me mire te flene,
Me kujtojne mallin e nenes,
Qe mbush nje oqean te gjere.
C'mi ngacmon dertet e zemres,
Leri me mire te ngrijne,
Me kujton dhimbjen e babes,
Kur priste per ne te hyjme.
C'mi ngacmon kenget e mallit,
Leri ne nje kend te shkruar,
Me sjell prane gjithe njerezit,
Qe shkuan jeten te malluar
Mos e prit kengen e heshtur
Te kendohet me violine,
Une nje pene kam terhequr,
T'ju kushtoj gjithe mallin tim.
© Eleonora K.Gjoka New York, 25 Tetor 2006
C'mi ngacmon kenget e zemres,
Leri me mire te flene,
Me kujtojne mallin e nenes,
Qe mbush nje oqean te gjere.
C'mi ngacmon dertet e zemres,
Leri me mire te ngrijne,
Me kujton dhimbjen e babes,
Kur priste per ne te hyjme.
C'mi ngacmon kenget e mallit,
Leri ne nje kend te shkruar,
Me sjell prane gjithe njerezit,
Qe shkuan jeten te malluar
Mos e prit kengen e heshtur
Te kendohet me violine,
Une nje pene kam terhequr,
T'ju kushtoj gjithe mallin tim.
© Eleonora K.Gjoka New York, 25 Tetor 2006
Bota e Gruas Shqiptare-NEZAFETE JAKUPI-POEZI
Ikja..............
Jo s'ik dot pasha buken n'sofer
Se le vetem timen Neneloke
Do t'jemi bashke ne mengjese e agime
Aq sa do te rrosh sdo te ta ktheje shpinen
Une dirta e syve te te tu ne ditet e mira
Ti o forca e jone ne ditet e veshtira
Ne te rriturit e brumit tende i kengeve tuaja me porosite shekullore
Qe tjemi bashke ne disfata e fitore
Do tna kesh gjithnje prane
Edhe sot edhe neser do te te duam
Prore
Sdo te ta kthejeme shpinen
Ska rendesi eshte humbje a fitore
Qendrimi pran teje
Eshte forca Shpirterore
Tempull i dashurisë
Per nënën A r b ë r o r e,
Të duam Nënëloke.
''99. Nezafete Jakupi
Jo s'ik dot pasha buken n'sofer
Se le vetem timen Neneloke
Do t'jemi bashke ne mengjese e agime
Aq sa do te rrosh sdo te ta ktheje shpinen
Une dirta e syve te te tu ne ditet e mira
Ti o forca e jone ne ditet e veshtira
Ne te rriturit e brumit tende i kengeve tuaja me porosite shekullore
Qe tjemi bashke ne disfata e fitore
Do tna kesh gjithnje prane
Edhe sot edhe neser do te te duam
Prore
Sdo te ta kthejeme shpinen
Ska rendesi eshte humbje a fitore
Qendrimi pran teje
Eshte forca Shpirterore
Tempull i dashurisë
Per nënën A r b ë r o r e,
Të duam Nënëloke.
''99. Nezafete Jakupi
Bota e Gruas Shqiptare-TRINA GOJANI-POEZI
Pa titull
Një e gërvishtur në lëkurë nuk do thotë asgjë
Me shumë se një kujtim I vockërr nga nata;
Lëkura shërohet , plaga shlyhet, lëkura rigjenerohet;
Një plagë në shpirt do të thotë shumë
Një kujtim I madh sa netët e pafundme e të vetmë;
Shpriti nuk rigjenerohet, veq merr arratinë.
Mbi shpirtin shkruhen epitafet.
Një e gërvishtur në lëkurë nuk do thotë asgjë
Me shumë se një kujtim I vockërr nga nata;
Lëkura shërohet , plaga shlyhet, lëkura rigjenerohet;
Një plagë në shpirt do të thotë shumë
Një kujtim I madh sa netët e pafundme e të vetmë;
Shpriti nuk rigjenerohet, veq merr arratinë.
Mbi shpirtin shkruhen epitafet.
Borta e Gruas shqiptare-TRINA GOJANI-PERKTHIM
Natsume Soseki (1867 – 1916)Nata e parëËndërrova.Siç isha ulur, mund të mbështesja duart në jastëkun e saj.Gruaja e shtrirë me shpinë tha me zë të ulët që do vdiste. Flokët e gjataja mbulonin jastëkun dhe vijat e buta e vezake shtriheshin lehtë në fytyrëne saj. Thellë në faqen e saj të butë dhe të skuqur nga nxehtësia, vërehejngjyra e gjakut të nxehtë. Natyrisht, ngjyra e buzëve të saj ishte e kuqe.Ajo aspak nuk dukej sikur do vdiste. Por me zë të ulët, tha qartë se dovdiste shpejt. Natyrisht unë mendova “mos vdis.”Atëherë , e vështrova ngultas rreth fytyrës së saj dhe e pyeta “a duhet tëjetë kështu? A do të vdesësh shpejt?”“Unë do të vdes”- tha ajo dhe i hapi sytë egërsisht. Ata ishin të mëdhenj,sy të përlotur. Ishte e mbështjellë ne një litar të madh dhe pamja e jashtmeishte thjesht me njolla të zeza. Në thellësinë e vrimave të zeza forma ebebëzave të syve të mi filloi të lëvizë gjallërisht.Vështrova në shkëlqimin e atyre bebëzave të errëta, aq thellë saqë dukeshinshume transparente dhe mendova “edhe kështu, a mundet ajo të vdesë?”Butësisht, i vendosa buzët e mia në anën jastëkut të saj dhe thashë - “nukmendoj se do të vdesësh. Jam i sigurt që gjithçka do të shkojë mirë.” Sytë esaj të zi dhe të përgjumur u hapën prapë, atëherë ajo tha më të njëjtin zë“por unë do të vdes, kësaj nuk ke nga t’i ikësh.”“A mund ta shohësh fytyrën time mandej?”, e pyeta.“A mund ta shoh? Aty, aty brenda, ka filluar të reflektohet apo jo? “ - thaajo, duke buzëqeshur.U ndjeva i qetë dhe largova fytyrën nga jastëku i saj. Me duart embështjella pyetesha se a mund të vdiste ajo pas kësaj.Pas një kohe të gjatë ajo filloi të fliste.“Kur të vdes, të lutem më digj. Gërmoje një grope të madhe në formë tëguacës së detit. Atëherë merre një pjesë nga ylli që ka ra nga qielli dhevendose si varr shënues. Dhe atëherë të lutem prit para varrit tim sepse unëdo të vij të të shoh.”E pyeta se kur do të kthehej.“Dielli ndriçon, apo jo. Atëherë ai perëndon. Dhe a nuk lind prapë dheperëndon prapë? Dielli shkon nga lindja në perëndim. Gjersa të bie ngalindja në perëndim, a nuk mund të më presësh?”Nuk thashë asgjë dhe vetëm tunda kokën.Me tonin e zërit të saj të trëndafiltë dhe me plot guxim më tha, ”të lutemmë prit njëqind vjet.”Unë vetëm do të pres, ia ktheva. Atëherë ajo formë e zezë e bebëzave të sajqë shiheshin qartë , filloi të zbehej dhe u nda. Sikur uji që ende lëviz dheshqetëson reflektonte, ajo mendonte se do të përhapej dhe mbylli sytë meacarim. Ndërmjet qerpikëve i pikuan lotët poshtë faqeve – ajo kish vdekur.Pas kësaj zbrita poshtë në kopsht dhe gërmova një gropë në formë të guacëssë detit. Ishte guaskë e madhe , më një sjak të butë dhe të mprehtë. Më çdokaci drita nga hëna xixëllonte në fund të guacës. Poashtu kishte edhe erë tëtokës së lagësht. Pas një kohe gropa ndahej në gropëza të vogla, kështu qëato i mbuloja. E vendosa atë aty. Atëherë butësisht e shpërndava dheun ebutë përreth. Sa herë që e shpërndaja dheun, shkëlqimi i hënës ndriçonte nëfund të guacës.Atëherë morra një copë nga ylli që ra dhe butësisht e vendosa në majë tëtokës. Copa ishte e rrumbullakët. Kur kishte rënë nga qielli, mendova qëskajet u janë shkëputur dhe ishte bërë i butë. Përderisa e mbaja lart nëduar dhe e vendosja në maje të tokës, kraharorët dhe duart mu ngrohën disi.U ula në myshk. Mblodha duart dhe fillova ti sillem rrotull gurit të varrit,gjatë gjithë kohës duke menduar se a mund të prisja për njëqind vjet tëtjera. Shpejt, njëjtë siç tha ajo, dielli u shfaq nga lindja. Ishte diell imadh, i kuq. Dhe prapë, njëjtë siç kish thënë ajo, fillova ta ndjejperëndimin. Ashtu I kuq, papritmas ra prapa kodrës. Numërova një.Prita gjersa të shfaqej prapë dhe të ndriçonte dielli i kuqërremtë. Atëherëqetësisht u fundos. Prapë vazhdova të numëroj, dy.Nuk jam i sigurt se sa herë e pashë diellin të rrotullohej gjersa numërojanjë dhe dy në këtë mënyrë. Nuk e di se sa numërova, por dielli rrotullohejpafundësisht rreth kokës sime. Më pastaj fillova ta rrotulloj gurin në myshkdhe mendoja se nëse ajo kish vendosur të më vinte në mendje.Kështu, përfund gurit, një kërcell i madh i gjelbër filloi të hapetdiagonalisht para meje. E shikoja se si rritej, deri sa u ndal baras mekrahët e mi. Mendova se u ndal, por në majë të lulëzimit, vetëm një syth ivetëm, i thyer pak, butësisht hapi fletët. Një zambak i bardhë, i pastër rabash mbi hundën time dhe aroma e saj depërtoi nëpër gjithë eshtrat e mia.Pak më pas ranë disa pika të vesës, duke I shkaktuar lules një luhatje tepandryshueshme nën peshën e saj. E lëviza kokën përpara dhe i putha fletët ebardha nën vesë. Nga ai moment e largova kokën, pa u munduar. Shikova ngaqielli I largët dhe pashë që vetëm një yll vezullonte.Ky ishte momenti kur e kuptova që tashmë kishin kaluar njëqind vjet.
Përktheu nga anglishtja : Trina Gojani
Përktheu nga anglishtja : Trina Gojani
Friday, December 01, 2006
Bota e Gruas Shqiptare- Raimonda MOISIU sjell mbresa-
Eva ishte ulur ne nje nga sediljet e mesit te autobuzit te linjes Pogradec -Vlore. Ishte vetem ..Vellai ,Agroni ,i kishte ofruar kujdesin e tij prej vellai,qe ta shoqeronte ,por Eves i pelqente vetmia ,sidomos ne momente te vecanta.Vetmia ishte ,"nje mike e ngushte" per te. Dhe kete here,pa ndonje aresye te vecante, donte te udhetonte vetem..I erdhi keq qe refuzoi kujdesin e te vellait ,e aq me teper qe ajo nuk kishte me shume se nje jave qe kishte ardhur ne atdhe,ne qytetin e saj te lindjes ,ne familjen e saj,pas 5 vjetesh ,merguar pertej oqeanit..I erdhi keq se aty ne familjen e saj mungonte ati i dashur,i cili kishte qene miku i saj me i shtrenjte,i cili e kuptonte shume, kur Eva donte te qendronte vete me veten e saj...Ai vdiq mbas dy vjeteve qe Eva ishte ne mergim..Oh Zot ,me ndje ,vella i dashur -tha Eva me vete -Por nuk e di as vete pse ne kete udhetim dua te jem vetem...
Autobuzi ecte me shpejtesi normale autostraden e re ,qe kishte disa muaj qe ishte perfunduar.Shoferi ,kishte hapur kasetefonin e ne autobuz shperndahej muzika popullore e zones se jugut te Shqiperise...Eva po kenaqej duke degjuar ate muzike popullore .Ai percillte ne autobuz nje kenge popullore te grupit te Tepelenes ,per Ali Pashen dhe gruan e tij, Vasiliqine..Nuk e di pse Eva e pelqente shume ate rryme muzikore ,por i pelqente edhe sa bukur ishte pershkruar dashuria e grekes per Pashain e Janines..Pashai i shemtuar ,diktator ,huqlli ,e grekja kishte gjetur dashurine e vertete te Pashai..Ne tekstin e kenges qe harmonizuar ndjeshem :E bukura me te shemtuaren .Pashai i pashem nuk ka qene ,por do kete qene i mire ne dashuri ,qe e cmendi kaq shume greken e bukur-mendoi Eva,me krenari..
Qeshi me veten e saj,per cfare po mendonte...Shoferi ,nje fytyre e pare s'di se ku, here-pas-here e pyeste se a ndjehej mire...Eva ,buzeqeshi lehte ,kur degjonte zerin miqesor te tij e kujdesin qe ai tregonte per te..Ajo nuk ishte nje cuperline ..Eva tashme ishte 45 vjece ..Kishte dhe dy femije.Por zeri dhe fytyra e shoferit ,e bene Even te vriste mendjen se diku e kishte pare ate. Gjithashtu dhe "afrimiteti',qe po tregonte ai,sikur njihej prej kohesh me te .E largoi mendjen nga shoferi e po veshtronte pejsazhin natyror ,fushat e gjelberuara ,te mbjella me kujdes ,me fruta e perime te ndryshme ,nga fermeret e zones .Ju kujtua gjyshi ,sa kujdesej tregonte per bahcen e shtepise.I pelqente te soditete natyren e te meditonte ..Hidhte syte pertej lumit te Shkumbinit ,dhe veshtronte tutje-tutje edhe Majen e Malit te Tomorrit .Sa i madherishem eshte BabaTomorri -mendoi Eva ,sa edhe ne kete ane te Shkumbinit duket...Perseri buzeqeshi lehte me veten e saj..Uh -tha me vete -Sot jam bere shume e ndjeshme dhe nostalgjike e historise se popullit se po sjell neper mend ,Pashain e Janines ,Baba Tomorrin ..Te presim gjer ne fund te udhetimit cfare do kujtoj ..Ndoshta ,Ismail Bej Vloren ,se per ne Vloren e tij jam nisur-beri shaka me veten... Autobuzi ,ndaloi ne nje lokal te bukur ne ane te autostrades , Nga disa shenja te qarkullimit rrugor ,Eva vuri re se ndodheshin ne te hyre te autostrades per ne Lushnje.Hyri ne lokal ,e po rrotullonte syte neper salle per te gjetur ndonje tavoline ne qoshe ,per te pire nje kafe e uje te ftohte ..Ishte fund gushti e koha ishte e ngrohte ,por jo e nxehte...Tavolinat ishin zene me kliente ..Kur nga prapa degjoi zerin e shoferit te autobuzit qe po e therriste ne emer.Nje mornice i kaloi neper trup.Po ky c'pati qe me thirri me emer?!!..Ku e di emrin tim ,ky?!!Oh,Zot -mendoi me veten-kush eshte ky me kete ze te njohur -ngulur thelle ne trurin e kujtesen time!!??.Ajo kthehu koken nga vinte zeri i njohur dhe ,ai i ofroi nje vend ,ne tavolinen e tij...Ajo e falenderoi dhe u ul ...Nderkohe ,kamarieri afrohet dhe e pyet cfare deshironte.Eva beri porosine nje uje "Gline",te ftohte dhe nje kafe turke te mesme .Ai u largua ,e shoferi e pyeti ,Even :-Ku ndodheni tani ,se ka kohe qe nuk ju kam pare ne qytet...Oh - i tha Eva -..Aktualisht jetoj ,pertej oqeanit .Si shumicen e shqiptareve qe i ka kapur "gripi",i mergimit edhe une mergova.Kam 5 vjet qe jetoj e punoj ne Amerike..Po femijet i kini te tere me vete?-e pyeti perseri shoferi ..Po -ju pergjigj Eva..Jemi vendosur ne nje shtet te Amerikes ,punojme dhe jetojme ..Femijet punojne e studiojne.Oh Zot-mendoi Eva perseri me veten e saj-Ky me njeh shume mire e une,nuk e njoh fare,dhe me e keqja nuk po e kujtoj......Nderkohe kamarieri i sjell ujin dhe kafen.Ajo ndezi nje cigare per te shoqeruar kafen.Si mbaroi kafen , piu pak uje ,Eva u ngrit ,shkoi te banaku pagoi dhe hyri ne autobus ..U ul ne vendin e saj,ne pritje per tu rinisur autobusi...Ne pak caste,autobusi u nis perseri ,duke gjarperuar neper autostrade ...Eva e ulur nga ana e dritares po veshtronte kodrat ne ane te autostrades..Ne krah te saj ishte ulur nje zonje rreth te 65 -ve..Gruaja ,po dremiste dhe Eva here-here degjonte gerhitjen e lehte te saj...Autobusi po kalonte prane nje qyteze ,qe rrethohej nga kodra me ullinj...Eves kjo qyteze e "pyllishte" me ullinj ju duk e njohur...Kishte me shume se 20 e kusur vite qe nuk kishte qene ne keto ane, e ishin bere ndryshime...Autobusi po i afrohej me shume qytezes dhe Eves po i kujtohej ,se ku ndodhej tani..Syte i zune disa pallate te ndertuara me kontribut vullnetar ne kohen e rregjimit komunist ,ku ishin vendosur familjet e internuara ,ne vitet '75-76 ,te grupit pucist ushtarak qe kishte dale ne ushtri..Nje dritherime ,nje makth i kaloi ne tere trupin...Filloi te shqetesohej ,e duart e trupi po i dridhej...Gruaja qe ishte ulur prane e ndjeu shqetesimin e saj...U zgjua ,veshtroi Even ,..Ajo vuri re se Eva po dridhej ,syte e lotuar i kishte ngulur diku larg,aty ne qyteze e ne kodrat perreth....
Gruaja e pyeti Even se a ndjehej mire.
"Mos te ze autobusi moj bije"? -e pyeti gruaja ..
T'i them shoferit ta ndaloje e freskohu ..Jo ,jo -ju pergjigj Eva ,shpejt e shpejt ...
Zonje -ju drejtua Eva ,gruas,pas pak, -Te lutem ,a mund te ndez nje cigare,ne rast se nuk ju besdis ..Ndoshta duhani ju shqeteson...Jo ,jo ,- i tha gruaja -ndize ,se mbase ju qeteson juve..Eva hapi canten ,nxorri prej andej paketen "Dunhill",cakmakun dhe me duart qe i dridheshin ndezi cigaren ... ... Tymosi me etje ,cigaren ,duke e shtrenguar fort me buzet e saj,Hapi dritaren e nxorri tymin e cigares per ne ate drejtim .... Ishin shume afer qytezes ..Eva u ngrit duke i kerkuar te falur ,gruas ngjitur me te ,dhe drejtohet per nga shoferi...Duke mbajtur cigaren mes dy gishtave ,syte akoma disi te lotuar, me duart e zerin qe i dridhej ,i thote shoferit :-Te lutem shume ,a mund te hyme pak te kjo qyteza,te ai pallati atje ,me ato peme ulliri rrethuar.... Shoferi i perqendruar per te ngare makinen ,kthen koken dhe shikon fytyren e Eves ,qe kishte ndryshuar ,syte e lotuar dhe cigaren ne mes te gishtave ,qe i dridheshin....Nuk e pyeti me shume ,por edhe fjalen dy nuk e beri..Ai kthen autobusin ,ne krahun e majte,te rruga kryesore qe te conte per ne qyteze brenda...Autobusin e qendroi ,perpara ,pallatit ...Pallati dukej qe ishte vjeteruar ...Ne muret e rrenuara nga suvaja ,kishin mbetur akoma tek -tuk parullat e famshme te regjimit .."LAVDI PPSH"-se,apo "me Enverin ne balle drejt fitorve te reja "..
Oh -mendoi Eva -po bejme gati 13 vjet qe jemi ne demokraci dhe keto parulla akoma qenkan "gjalle "..Eh sa rrenje te forta paska pasur kjo murtaje komuniste..Eva i vjen rrotull pallatit dhe ne krahun e djathte te pallatit rreth 10 metra larg, qendron prane nje peme ulliri...Zgjat doren e keput nje dege ulliri rreth 50 cm,te gjate ...Dega ishte me gjethe plot dhe ullinj jeshile ,te pabere akoma ..Eva vinte aty pas shume viteve Ja aty ishte ulur poshte ullirit ,perhere te fundit ,ne krahet e Lulit ,kur ne qoshe te pallatit cfaqet ,Gazi 69 i Deges se Puneve te brendeshme ,e qe aty dalin dy agjente policie ,.Ata i drejtohen Eves :_Ju do te vini me ne! ..Per ju nuk ka urdher internimi,vajze !...Eshte ne te miren tuaj !..Kini te ardhmen perpara !..Partia ka zemren e gjere e ju jep doren me partishmeri!..Ju nuk i perkisni kesaj klase tradhetaresh e pucistesh !.Ju jeni vajza e nje veterani ,te plagosur ne lufte qe ka humbur driten e syve,!...Mos i bini te mires me kembe!.Mendo jeni ne vitin e fundit te fakultetit !.... Eva u shtrengua me fort pas trupit te Lulit e lotet i rane pernjeheresh si kokrrat e ullirit qe kishin mbi krye ,sikur donte te thoshte se une dua te rri ketu ,me te dashurin tim,me te fejuarin tim ,me burrin tim.....Lotet rane mbi gjoksin e Lulit ,Eva ndjeu qe Luli po dridhej i teri e shtrengonte ate me shume e me fort ,i frikesuar nga bishat qe i rrinin perballe.....,...Eva ishte fejuar ,kishte bere edhe celebrimin,me Lulin ,qe ne mbarim te shkolles se mesme.....Por dy agjentet nuk e zgjaten me ..Ata terheqin Even fort nga krahet e Lulit Mos!-bertiti Luli,duke e terhequr fort pas trupit te tij.....Eshte e fejuara ime,gruaja ime..! E dua shume !..Te dua shume Eva !..Mos ik !...-bertiste Luli.....Njeri nga agjentet ,kthehet godet Lulin dy tre here ,duke e lene te shtrire aty poshte ullirit... Shtyjne Even me force brenda ne makine dhe shoferi i Gazit ,i jep gaz fort makines ,duke lene mbrapa ,nje re te dendur pluhuri ,Lulin e shtrire poshte ullirit,Even ne makine qe qante me denese ,e humbet ne drejtim te Tiranes...Eva ndjen nje dore te lehte qe e godet pak ne krah..Eva ,Eva ,je mire ? A ndjehesh mire?...Eva u permend nga zeri i shoferit te autobuzit.Ishte "tretur ",ne ato kujtime te hidhura,ishte kthyer ne shume vite me pas.Ajo ja nguli syte e saj te medhenj e te bukur shoferit e duke ngritur gishtin tregues ,ne drejtim te tij,i thote:-Ju,ju,ju ishit shoferi i asaj nate te zeze ,Ju,ju,ju ngisnit ate Gaz-in 69 ,ju,ju,ju ! Eva qetesohu,qetesohu -i thoshte shoferi..Po une isha - i tha ai.Isha thjesht nje punonjes.Eva ,mblodhi veten dhe me degen e ullirit ne dore ,u kthye e hipi ne autobus Shoferi i autobusit ,me miresjellje i kerkoi nje pasagjeri ne vendin e pare ,se a mund ta shkembente vendin me Even ..Pasagjeri nje djale i ri ,student ,pranoi ..Eva u ul ne sediljen e pare.Shoferi i ofroi nje cigare nga paketa e tij "Malboro",Eves..Ai gjithashtu ja ndezi cigaren me njeren dore e tjetren e vuri ne zemer ...Autobusi u nis perseri drejt Vlores ..Ne autobus kishte rene nje heshtje varri..Vetem zhurma e motorrit degjohej..Te gjithe po perjetonin ajo cka ndodhi me Even...Ne te dale te Lushnjes ,nje grup dasmoresh i ngrene doren shoferit .Ne autobus kishte disa vende bosh .Shoferi ndaloi makinen e ju tha :-Hajdeni! ..Kur ata kaluan prane Eves ,Eva ndjeu eren e alkolit ..Ata hyne me zhurme ,duke qeshur ..Ishin akoma te ekzaltuar nga dasma ,cakerqejf e ju merreshin kembet...Studenti ,si per te ndryshuar atmosferen qe kishte kapur pak caste me pare autobuzin ,i ngacmon dasmoret duke ja marre nje kenge popullore dasmash... Dasmoret nuk ja prishen e shoqeruan studentin tere gaz e hare...Eva ,kthehu koken ,e qeshi.... I pelqeu ,ky lloj momenti...Dasmoret zbriten shume prane .nuk bene as 20 minuta rruge .... Eva ,ndezi edhe nje cigare tjeter e duke tymosur cigaren ,po veshtronte degen e ullirit ..Pa vetedije filloi te numuronte kokrrat e blerta te ullirit .Ishte shume nervoze e e paperendruar...Vinte deri ne njefare numuri e ngaterrohej.Fillonte ,perseri nga e para.Filloi te numuronte edhe gjethet.Dilnin shume,shume numuri here ngaterrohej ,here dilte i madh...Oh -tha me vete -Sa vite kane kaluar1..Dekada ,vite te tera...Ndoshta ,ky mendim nuk me le te nxjerr numurin e sakte.Shume vite me pare ,aty poshte atij ullirit ,gjithcka per Even ndryshoi. E kujtimet e cuan ne ate vit te larget kur gjithcka ne jeten e Eves morri rruge tjeter....Vazhdon..
Autobuzi ecte me shpejtesi normale autostraden e re ,qe kishte disa muaj qe ishte perfunduar.Shoferi ,kishte hapur kasetefonin e ne autobuz shperndahej muzika popullore e zones se jugut te Shqiperise...Eva po kenaqej duke degjuar ate muzike popullore .Ai percillte ne autobuz nje kenge popullore te grupit te Tepelenes ,per Ali Pashen dhe gruan e tij, Vasiliqine..Nuk e di pse Eva e pelqente shume ate rryme muzikore ,por i pelqente edhe sa bukur ishte pershkruar dashuria e grekes per Pashain e Janines..Pashai i shemtuar ,diktator ,huqlli ,e grekja kishte gjetur dashurine e vertete te Pashai..Ne tekstin e kenges qe harmonizuar ndjeshem :E bukura me te shemtuaren .Pashai i pashem nuk ka qene ,por do kete qene i mire ne dashuri ,qe e cmendi kaq shume greken e bukur-mendoi Eva,me krenari..
Qeshi me veten e saj,per cfare po mendonte...Shoferi ,nje fytyre e pare s'di se ku, here-pas-here e pyeste se a ndjehej mire...Eva ,buzeqeshi lehte ,kur degjonte zerin miqesor te tij e kujdesin qe ai tregonte per te..Ajo nuk ishte nje cuperline ..Eva tashme ishte 45 vjece ..Kishte dhe dy femije.Por zeri dhe fytyra e shoferit ,e bene Even te vriste mendjen se diku e kishte pare ate. Gjithashtu dhe "afrimiteti',qe po tregonte ai,sikur njihej prej kohesh me te .E largoi mendjen nga shoferi e po veshtronte pejsazhin natyror ,fushat e gjelberuara ,te mbjella me kujdes ,me fruta e perime te ndryshme ,nga fermeret e zones .Ju kujtua gjyshi ,sa kujdesej tregonte per bahcen e shtepise.I pelqente te soditete natyren e te meditonte ..Hidhte syte pertej lumit te Shkumbinit ,dhe veshtronte tutje-tutje edhe Majen e Malit te Tomorrit .Sa i madherishem eshte BabaTomorri -mendoi Eva ,sa edhe ne kete ane te Shkumbinit duket...Perseri buzeqeshi lehte me veten e saj..Uh -tha me vete -Sot jam bere shume e ndjeshme dhe nostalgjike e historise se popullit se po sjell neper mend ,Pashain e Janines ,Baba Tomorrin ..Te presim gjer ne fund te udhetimit cfare do kujtoj ..Ndoshta ,Ismail Bej Vloren ,se per ne Vloren e tij jam nisur-beri shaka me veten... Autobuzi ,ndaloi ne nje lokal te bukur ne ane te autostrades , Nga disa shenja te qarkullimit rrugor ,Eva vuri re se ndodheshin ne te hyre te autostrades per ne Lushnje.Hyri ne lokal ,e po rrotullonte syte neper salle per te gjetur ndonje tavoline ne qoshe ,per te pire nje kafe e uje te ftohte ..Ishte fund gushti e koha ishte e ngrohte ,por jo e nxehte...Tavolinat ishin zene me kliente ..Kur nga prapa degjoi zerin e shoferit te autobuzit qe po e therriste ne emer.Nje mornice i kaloi neper trup.Po ky c'pati qe me thirri me emer?!!..Ku e di emrin tim ,ky?!!Oh,Zot -mendoi me veten-kush eshte ky me kete ze te njohur -ngulur thelle ne trurin e kujtesen time!!??.Ajo kthehu koken nga vinte zeri i njohur dhe ,ai i ofroi nje vend ,ne tavolinen e tij...Ajo e falenderoi dhe u ul ...Nderkohe ,kamarieri afrohet dhe e pyet cfare deshironte.Eva beri porosine nje uje "Gline",te ftohte dhe nje kafe turke te mesme .Ai u largua ,e shoferi e pyeti ,Even :-Ku ndodheni tani ,se ka kohe qe nuk ju kam pare ne qytet...Oh - i tha Eva -..Aktualisht jetoj ,pertej oqeanit .Si shumicen e shqiptareve qe i ka kapur "gripi",i mergimit edhe une mergova.Kam 5 vjet qe jetoj e punoj ne Amerike..Po femijet i kini te tere me vete?-e pyeti perseri shoferi ..Po -ju pergjigj Eva..Jemi vendosur ne nje shtet te Amerikes ,punojme dhe jetojme ..Femijet punojne e studiojne.Oh Zot-mendoi Eva perseri me veten e saj-Ky me njeh shume mire e une,nuk e njoh fare,dhe me e keqja nuk po e kujtoj......Nderkohe kamarieri i sjell ujin dhe kafen.Ajo ndezi nje cigare per te shoqeruar kafen.Si mbaroi kafen , piu pak uje ,Eva u ngrit ,shkoi te banaku pagoi dhe hyri ne autobus ..U ul ne vendin e saj,ne pritje per tu rinisur autobusi...Ne pak caste,autobusi u nis perseri ,duke gjarperuar neper autostrade ...Eva e ulur nga ana e dritares po veshtronte kodrat ne ane te autostrades..Ne krah te saj ishte ulur nje zonje rreth te 65 -ve..Gruaja ,po dremiste dhe Eva here-here degjonte gerhitjen e lehte te saj...Autobusi po kalonte prane nje qyteze ,qe rrethohej nga kodra me ullinj...Eves kjo qyteze e "pyllishte" me ullinj ju duk e njohur...Kishte me shume se 20 e kusur vite qe nuk kishte qene ne keto ane, e ishin bere ndryshime...Autobusi po i afrohej me shume qytezes dhe Eves po i kujtohej ,se ku ndodhej tani..Syte i zune disa pallate te ndertuara me kontribut vullnetar ne kohen e rregjimit komunist ,ku ishin vendosur familjet e internuara ,ne vitet '75-76 ,te grupit pucist ushtarak qe kishte dale ne ushtri..Nje dritherime ,nje makth i kaloi ne tere trupin...Filloi te shqetesohej ,e duart e trupi po i dridhej...Gruaja qe ishte ulur prane e ndjeu shqetesimin e saj...U zgjua ,veshtroi Even ,..Ajo vuri re se Eva po dridhej ,syte e lotuar i kishte ngulur diku larg,aty ne qyteze e ne kodrat perreth....
Gruaja e pyeti Even se a ndjehej mire.
"Mos te ze autobusi moj bije"? -e pyeti gruaja ..
T'i them shoferit ta ndaloje e freskohu ..Jo ,jo -ju pergjigj Eva ,shpejt e shpejt ...
Zonje -ju drejtua Eva ,gruas,pas pak, -Te lutem ,a mund te ndez nje cigare,ne rast se nuk ju besdis ..Ndoshta duhani ju shqeteson...Jo ,jo ,- i tha gruaja -ndize ,se mbase ju qeteson juve..Eva hapi canten ,nxorri prej andej paketen "Dunhill",cakmakun dhe me duart qe i dridheshin ndezi cigaren ... ... Tymosi me etje ,cigaren ,duke e shtrenguar fort me buzet e saj,Hapi dritaren e nxorri tymin e cigares per ne ate drejtim .... Ishin shume afer qytezes ..Eva u ngrit duke i kerkuar te falur ,gruas ngjitur me te ,dhe drejtohet per nga shoferi...Duke mbajtur cigaren mes dy gishtave ,syte akoma disi te lotuar, me duart e zerin qe i dridhej ,i thote shoferit :-Te lutem shume ,a mund te hyme pak te kjo qyteza,te ai pallati atje ,me ato peme ulliri rrethuar.... Shoferi i perqendruar per te ngare makinen ,kthen koken dhe shikon fytyren e Eves ,qe kishte ndryshuar ,syte e lotuar dhe cigaren ne mes te gishtave ,qe i dridheshin....Nuk e pyeti me shume ,por edhe fjalen dy nuk e beri..Ai kthen autobusin ,ne krahun e majte,te rruga kryesore qe te conte per ne qyteze brenda...Autobusin e qendroi ,perpara ,pallatit ...Pallati dukej qe ishte vjeteruar ...Ne muret e rrenuara nga suvaja ,kishin mbetur akoma tek -tuk parullat e famshme te regjimit .."LAVDI PPSH"-se,apo "me Enverin ne balle drejt fitorve te reja "..
Oh -mendoi Eva -po bejme gati 13 vjet qe jemi ne demokraci dhe keto parulla akoma qenkan "gjalle "..Eh sa rrenje te forta paska pasur kjo murtaje komuniste..Eva i vjen rrotull pallatit dhe ne krahun e djathte te pallatit rreth 10 metra larg, qendron prane nje peme ulliri...Zgjat doren e keput nje dege ulliri rreth 50 cm,te gjate ...Dega ishte me gjethe plot dhe ullinj jeshile ,te pabere akoma ..Eva vinte aty pas shume viteve Ja aty ishte ulur poshte ullirit ,perhere te fundit ,ne krahet e Lulit ,kur ne qoshe te pallatit cfaqet ,Gazi 69 i Deges se Puneve te brendeshme ,e qe aty dalin dy agjente policie ,.Ata i drejtohen Eves :_Ju do te vini me ne! ..Per ju nuk ka urdher internimi,vajze !...Eshte ne te miren tuaj !..Kini te ardhmen perpara !..Partia ka zemren e gjere e ju jep doren me partishmeri!..Ju nuk i perkisni kesaj klase tradhetaresh e pucistesh !.Ju jeni vajza e nje veterani ,te plagosur ne lufte qe ka humbur driten e syve,!...Mos i bini te mires me kembe!.Mendo jeni ne vitin e fundit te fakultetit !.... Eva u shtrengua me fort pas trupit te Lulit e lotet i rane pernjeheresh si kokrrat e ullirit qe kishin mbi krye ,sikur donte te thoshte se une dua te rri ketu ,me te dashurin tim,me te fejuarin tim ,me burrin tim.....Lotet rane mbi gjoksin e Lulit ,Eva ndjeu qe Luli po dridhej i teri e shtrengonte ate me shume e me fort ,i frikesuar nga bishat qe i rrinin perballe.....,...Eva ishte fejuar ,kishte bere edhe celebrimin,me Lulin ,qe ne mbarim te shkolles se mesme.....Por dy agjentet nuk e zgjaten me ..Ata terheqin Even fort nga krahet e Lulit Mos!-bertiti Luli,duke e terhequr fort pas trupit te tij.....Eshte e fejuara ime,gruaja ime..! E dua shume !..Te dua shume Eva !..Mos ik !...-bertiste Luli.....Njeri nga agjentet ,kthehet godet Lulin dy tre here ,duke e lene te shtrire aty poshte ullirit... Shtyjne Even me force brenda ne makine dhe shoferi i Gazit ,i jep gaz fort makines ,duke lene mbrapa ,nje re te dendur pluhuri ,Lulin e shtrire poshte ullirit,Even ne makine qe qante me denese ,e humbet ne drejtim te Tiranes...Eva ndjen nje dore te lehte qe e godet pak ne krah..Eva ,Eva ,je mire ? A ndjehesh mire?...Eva u permend nga zeri i shoferit te autobuzit.Ishte "tretur ",ne ato kujtime te hidhura,ishte kthyer ne shume vite me pas.Ajo ja nguli syte e saj te medhenj e te bukur shoferit e duke ngritur gishtin tregues ,ne drejtim te tij,i thote:-Ju,ju,ju ishit shoferi i asaj nate te zeze ,Ju,ju,ju ngisnit ate Gaz-in 69 ,ju,ju,ju ! Eva qetesohu,qetesohu -i thoshte shoferi..Po une isha - i tha ai.Isha thjesht nje punonjes.Eva ,mblodhi veten dhe me degen e ullirit ne dore ,u kthye e hipi ne autobus Shoferi i autobusit ,me miresjellje i kerkoi nje pasagjeri ne vendin e pare ,se a mund ta shkembente vendin me Even ..Pasagjeri nje djale i ri ,student ,pranoi ..Eva u ul ne sediljen e pare.Shoferi i ofroi nje cigare nga paketa e tij "Malboro",Eves..Ai gjithashtu ja ndezi cigaren me njeren dore e tjetren e vuri ne zemer ...Autobusi u nis perseri drejt Vlores ..Ne autobus kishte rene nje heshtje varri..Vetem zhurma e motorrit degjohej..Te gjithe po perjetonin ajo cka ndodhi me Even...Ne te dale te Lushnjes ,nje grup dasmoresh i ngrene doren shoferit .Ne autobus kishte disa vende bosh .Shoferi ndaloi makinen e ju tha :-Hajdeni! ..Kur ata kaluan prane Eves ,Eva ndjeu eren e alkolit ..Ata hyne me zhurme ,duke qeshur ..Ishin akoma te ekzaltuar nga dasma ,cakerqejf e ju merreshin kembet...Studenti ,si per te ndryshuar atmosferen qe kishte kapur pak caste me pare autobuzin ,i ngacmon dasmoret duke ja marre nje kenge popullore dasmash... Dasmoret nuk ja prishen e shoqeruan studentin tere gaz e hare...Eva ,kthehu koken ,e qeshi.... I pelqeu ,ky lloj momenti...Dasmoret zbriten shume prane .nuk bene as 20 minuta rruge .... Eva ,ndezi edhe nje cigare tjeter e duke tymosur cigaren ,po veshtronte degen e ullirit ..Pa vetedije filloi te numuronte kokrrat e blerta te ullirit .Ishte shume nervoze e e paperendruar...Vinte deri ne njefare numuri e ngaterrohej.Fillonte ,perseri nga e para.Filloi te numuronte edhe gjethet.Dilnin shume,shume numuri here ngaterrohej ,here dilte i madh...Oh -tha me vete -Sa vite kane kaluar1..Dekada ,vite te tera...Ndoshta ,ky mendim nuk me le te nxjerr numurin e sakte.Shume vite me pare ,aty poshte atij ullirit ,gjithcka per Even ndryshoi. E kujtimet e cuan ne ate vit te larget kur gjithcka ne jeten e Eves morri rruge tjeter....Vazhdon..
Subscribe to:
Posts (Atom)