“HIJET E VIRGJERESHAVE” DHE FARUK MYRTAJ
"Disa libra janë harruar pa e merituar këtë, asnjëlibër nuk është mbajtur në mend pa meritë”.Audeni
Kur shkrimtari zbulon apo merr përsipër të shkruajërealitetin që ai e sheh, e prek dhe e ndjen tej palcëssë shpirtit të tij, ai s'e bën këtë për vete, por përtë gjithë ata që duhet të kuptojnë në çfarë kohejetojnë, nga vijnë dhe ku shkojnë. Ai frymon të rilidhë bashkësinë e një AND-je nga rrjedh.Pikërisht për këtë arësye - tretet i harruar…
Nga ILIRIANA SULKUQI
DilemëVërtetë ndodhem në mes të pikëpyetjeve dhepikëzgjidhjeve për të shprehur paksa nga mendimet emia në lidhje me një libër të lexuar e rilexuar, nganjë autor i njohur i letrave shqipe. Nuk kanë mbeturmë fjalë e stërfjalë pa u thënë nga vetë ata(ato)pseudo - shkrimtarë e poetë. Nuk ka mbetur as gjysmëfjale për të thënë të vërtetën për shkrimtarë tëvërtetë , pasi i vodhën kalemxhinjtë dhe shërbëtorët ekalemxhinjve, i shëmtuan të gjithë ata apo ato që evetëquajnë veten shkrimtarë, poetë, artistë. Kësisoj,tashmë, lexuesi i durueshëm dhe tejet i sjellshëm , ilodhur nga gënjeshtrat e servirura për një art tëvërtetë, ka ngjasë të mos besojë më, edhe kur ti mundtë çirresh se kjo që shkruan për iks libër të filanshkrimtari të mirëfilltë është vërtetë e vërtetë.E besojnë apo jo , këto rreshta janë aq pak për tëthënë atë që meriton autori i “Hijet e Virgjëreshave”,FARUK MYRTAJ, sa edhe vetë lexuesi i rregullt iveprave të tjera të tij do ta kuptojë menjëherë.Eshtë detyrë e të gjithë kritikëve, gazetarëve që,herë pas here, të hedhim dritë mbi jetën dheveprimtarinë krijuese të të gjithë shkrimtarëve, emratdhe veprat e të cilëve perbëjnë fondin e artë tëletrave shqipe. Duke e bërë mirë këtë detyrë, dhe dukemos superlativuar mediokritetin që na servirin tëpaaftit, do t’i shërbejmë me dinjitet kulturës sonë tësotme dhe të ardhme, si dhe nuk do të fyejmëparaardhësit për atë trashëgimi tëjashtëzakonshmeletrare që na kanë lënë.***Kanë kaluar pak vite, ndoshta katër , ndoshta pesë,shpejt e shpejt dhe dalëngadalë, ashtu si mund tëkalojnë, nën qiell dhe mbi ne, katër- pesë rè,mbarsur nga fryma jonë, me katra-pesë pikashiu apo lot– hyjnorësh.Ktheheshim nga Shkupi në Tiranë, prejnjë veprimtarie poetike. Autobuzi, i porositur enkas,nuk mbante në sediljet e tij udhëtarë të zakonshëm. Tëgjithë ishim ose poetë ose skandalozë shkronjash tëletrave shqipe…Ne duhanxhinjtë, me leje dhe pa leje,ishim ulur në sediljen e fundit gjashtëse, dhe, njeripas tjetrit tymosnim helmin e shpirtit tonë… Poezi,këngë, humor , ashtu, si mund t’u vijë Bohemëve, pasnjë deliri shpirtëror.Pak metra, pasi lamë qendrën e Librazhdit,në të majtë të rrugës nacionale, ku prehen të qetë(lum ata), të ikurit nga kjo botë e rreme, dikush itha shoferit t’i bjerë tri herë burisë. Ai e zbatoiurdhërin urgjent dhe jo tri, por, si në rasteurgjence, e mbajti shtypur butonin e sinjalit.(Patjetër që Faruk Myrtaj duhet ta ketëtë rregjistruar në MEMORJEN E SHPIRTIT këtë çastsolemn).Ishte një përshëndetje kujtese, një faljeshpirtërore dhe një përulje e heshtur për dy poetë,nga më të talentuarit e Kohës, nga më të ringjallurite sotëm – Genc Leka dhe Vilson Blloshmi, korifejtë eShqipërisë – Sahara. Nën qerpikët e të gjithëvempiksej loti i pafajësisë sonë. Faruku , psherëtintedhe thithte tymin e të gjithëve ne….Përse vallë e bëra këtë perifrazimkujtese, kur tjetër gjë prisni të lexoni?…Duke lexuar e pasur para syve librin me tregime,HIJET E VIRGJERESHAVE, botim i ditëve të fundit, ngaShtëpia Botuese ARBERIA ,i thashë vetes , Botësshqiptare dhe Zotit: Faleminderit që Farukun nuk evramë!…Kur të lexoni dhe të njihni personazhet etij do të thoni se keni parë në njëekran tredimensional, të paktën, tri breza:prindërit, veten dhe fëmijët.Tri breza që dhembin e trashëgojnëdhimbje, tri breza që përpiqen të kapërcejnë vdekjen,tri breza që marramenden si skllevër besnikë tëfamiljes së tyre dhe varfërisë. Tri breza, ku autoriështë herë autor dhe herë aktor, herë gjykatës dheherë avokat.Eshtë avokati më i mirë i botës përkrah brezave qëjanë përpëlitur në djepin e dhimbjeve. Eshtë gjykatësimë i rreptë ndaj një shteti të ligjshshëm me ligjevdekjeprurëse dhe ndaj një shteti pa ligje…Vëllimi me tregime përfshin Brenda vetes 15tregime, të cilat lexohen me një frymë, jo vetëm përfaktin se, mesatarisht, u takon të jenë rreth dhjetëfaqe, por ngaqë të rrëmbejnë temat dhe personazhet,sa të përgjithmëm aq edhe të veçantë, sa të sëkaluarës aq të sotëm, sa të panjohur, aq të afërm, athua se je ti vetë apo dikush përballë teje. Ato janëtë prekshëm e të ndjeshëm , me dramat dhe historitë etyre, sa të duket se edhe ti si lexues rijetonfuqishëm jetën e tyre.. .Trgimet “Hijet evirshëreshave”, “Autobuzi i dates 1”, ” Shetitje edetyruar”, “Bermuda”, “Rroba për andej”, “Dritarja efundit”, “Muzikë e vjetër”,…edhe pse të dhemb nëshpirt për jetën dhe dramat e personazheve, kedëshirë t’i rilexosh, sikur kërkon të zhbirosh brendatyre diçka të ngjashme me dramat e tua apo të njerëzvetë tu. Personazhe si Tima, Lemja, Kadri Luna, Sandra,dy pleq të vetmuar ( Rroba për andej”), nëna, babai,…janë individë me karaktere krejt të ndryshëm nganjeri-tjetri, por që kanë të përbashkët kohën nëndiktarurë, ku luhet drama e jetës së tyre. Zor selexuesi mund t’i fshijë nga kujtesa përsonazhe tëtillë.Personazhet e Faruk Myrtajt, nuk janë pozantë,as të shpikur nga imagjinata krijuese. Edhe pse sundonnjë frymë lirizmi, ku duket se natyra, gjendjetpsikologjike të personazheve, dialogjet e monologjet etyre, rrjedha e të rrëfyerit, kompozioni, shkrihen sinjë ansambël - tregimet e “Hijet e Virgjëreshave”janë aq dramatikë, aq aktualë, sa të duket se edhe ti,ashtu si autori, jeton në të njejtën trysnipsikologjike, si personazhet e tij…Ja si shprehet një nga personazhet editëve të sotme, nëpërmjet autorit:“… Ne e kemi vuajtur ashpër të shkuarën. E vuajmëedhe sot…Edhe kur nuk përmendet, e shkuara e trishtëtë ndjek papushim…Njerëzit e mi janë mësuar të duandhe të urrejnë vetëm fuqishëm. Nëse u mbetesh borxh ,vijnë e ta kërkojnë atë, edhe sikur të futesh nëvrimën më të humbur të botës…Nuk se janë të egër,aspak primitive….Janë… njerëz të drejtë, të ndershëm,herë- herë të ashpër; me veset e tyre, që njerëzorejanë edhe ato. Hyjnë e dalin kronikave të kohëvemoderne në mënyrë disi të veçanta: diku vrasin, dikushpëtojnë jetën e tjetërkujtit duke rrezikuar tëtyren, diku vjedhin për t’i shpëtuar varfërisë që i kandjekur tërë jetët e tyre dhe të prindërve, porfëmijët e tyre ndjehen për bukuri si studentë tëkolegjeve dhe universiteteve në Perëndim. Askush ngaata nuk paragjykon religjionet dhe thuajse të gjithëe dëshirojnë t’ua zesh në gojë për mirë Atdheun etyre! Edhe kur Ai, Atdheu i tyre pra, ua ka nxirëjetën dhe kur për shkak të mjerimit të tij ata janëdetyruar të bredhin rrugëve të botës, të betuar sekurrë nuk kanë për t’u kthyer më tek ai… Përsëri ata eshikojnë mikun, sidomos të huajin, si shenjt tëvërtetë. Janë gati të binden për gjithçka, deri edhetë vdesin për një fjalë të mirë prej të huajve për atëcope tokë…,po nuk ndjehen mirë kur paragjykohen, përshembull, kur gjakmarrjen ua përflasin si veti tëtyre. Mbase tradicionalizma të tilla shihen siprimitivizëm. Plaga e lënduar here pas here, nukshërohet kollaj.E shkuara vjen e shërben edhe si e sotme, kur mungon esotmja. Ose kur e sotmja sillet verbtazi, pa të ardhmemë të mirë, më të qartë. Kanuni ynë, si Kod Penal iKohës pa Shtet, rikthehet sa herë që shteti dobësohetprej qejfmbetjeve midis politikanëve të sotëm,sedërllinj si gjithë ballkanasit, por jo rrallë edheprej tradicionalizmit në qëndrimet e Perëndimit. Nëkëto momente, të pambrojtur prej ligjeve të Shtetit tëtyre, hutuar prej lirive që predikoni ju që vini pasinjihni Shqipërinë e vjetër, grupe njerëzish tëveçantë, ende në kontakt të paktë me qytetërimin, ushkojnë pas zakoneve të Kanunit. Të tjerë, si punaime, ua mbathin prej andej.Ndonjë shkrimtar e ka prezantuar Kanunin tonë në sy tëbotës së qytetëruar si kuriozitet oriental, siekzotikë lindore, për shijen e Perëndimit, i cilindërkohë, i zënë me të përditshmen e tij dhe i harruarpas parasë, s’ka ngè të merret as me historinë e tij,jo më me të tjerëve…Mbase tingëllon ca si tepër krenare kjo, por nuk ështëse unë u blatoj mbrojtje veseve, dhe as virtyteve tënjerëzve të mi, por ngul këmbë në atë që prej jashtëmjedisit të atjeshëm faktik, veset dhe virtytet tonamezi dallohen nga njera – tjetra. Mund t’i ngatërroshfare kollajshëm… ( nga tregimi që ka marrë titullinlibri , “Hijet e Virgjëreshave”).Një mesazh sa njerëzor aq i vërtetë, sa ihershëm aq tradicional, gjë, që të le të kuptosh sekemi të bëjmë me karakter të fuqishëm që mud të quhet,pa mëdyshje, virtyt i korrektësisë së ndërsjelltë.Faruku ka një sens moral jashtzakonisht tëekuilibruar, ku mjeshtërisht pena e tij e sprovuarndan gazetarin nga shkrimtari. Kjo, falë përvojës sëjtij si gazetar, falë talentit krijues të tij edhe sipoet. Flaja e tij, merr vlera të mrrekullueshme qoftëe thënë në gojën e personazheve, qoftë në përshkrimine karaktereve të tyre apo në përshkrimin e mjediseveku ndodhin ngjarjet. Fjalët, jo të kërkuara, por tënatyrshme(një fjalor i pasur leksikor, pa teprimegjuhësore, bie menjëherë në sy), bëjnë që tregimet etij të lexohen me një frymë, pa të ngecur fjala nëfyt, pa t’u marramendur vetja nëpër labirinthe pakrye, siç na ndodh shpesh kur lexojmë tregime tëstërzgjatura e pa kurrfarë mendimi. Nëse çdokush ngane mendon se ka diçka për t’i dhënë letësisë, kambindje se Faruku, ashtu sikurse edhe shkrimtarë tëtjerë, të cilët tashmë kanë hyrë në top-listën enjerëzve të Penës Shqipe, me të vërtetë ka diçka përt’i dhënë letërsisë.Për të mos ju mbajtur peng të mendimit tim personal,kam zgjedhur një fragmend nga parathënia e librit“Hijet e Virgjëreshave”, shkruar nga Lazër Stani, përfaktin se jo të gjithë mund të kenë fatin të kenë këtëlibër në dorë.Drama e individitNë të gjithë letërsinë e Faruk Murtajt shtetiperceptohet si armik i individit, si një e keqefatale. Nëse shteti është një e keqe e domosdoshme nëshoqëri, eksperienca shqiptare mesa duket e kaprovokuar autorin që të jetë një armik i papajtueshëmme shtetin. Edhe pse askund shteti nuk shqafet si njëi tërë, në shumicën e tregimeve të tij shteti dheqeveritë kanë një prezencë armiqësore, rrënuese dhefatkeqësisjellëse për individin. Në letërsinë e tij,shkrimtari Faruk Murtaj e shikon individin shqiptar nëkatër raporte kryesore: individi në raport mevetveten, individi në raport me të tjerët, individi nëraport me shtetin dhe individi në raport me të huajt(joshqiptarët). Duket se drama e individit të krijuarnga Faruk Murtaj është dramë që vjen nga deformimi ikëtyre raporteve, nga mosekzistenca e harmonisë nëkëto raporte. Arsyet këtu janë disa, por më thelbësoriështë tipi sociopsikologjik i krijuar në rrethana tëcaktuara historike, sistemi i dyshimtë i vlerave, ikrijuar nëpërmjet imponimeve të vazhdueshme në mungesëtë lirisë, informacioni i vonuar, absurdi dhe marrëziaqë nganjëherë përshkruhen si një fatalitet i racës.Faruk Myrtaj është mjeshtër në përshkrimin e raportitmidis individit dhe shtetit. Ai e përshkruan këtëraport me një realizëm tronditës, pa kaluar as nëhistoricizëm dhe as në kriticizëm. Për fat të keq tëshqiptarëve, shteti për ta ka qenë gjithnjë një armik,që është identifikuar ose me pushtuesin (të huajin)ose me uzurpatorin (të brendshmin). Një shtet i tillënuk mund të jetë tjetër veçse një shtet keqbërës, njështet që nëpërkëmb fatet e individit dhe njëkohësishtqë zgjon te individi ndjenjën antishtet – anarkizmin.Edhe pse individët e Myrtajt nuk janë anarkistë nëkuptimin e mirëfilltë të kësaj fjale, ata janëindividë armiqësorë me shtetin ose individë tëshkatërruar –hije që kanë humbur kuptimin eekzistencës.Edhe individi në raport me të tjerët ështënjë individ i ndrydhur, një individ jo i lirë,mosbesues, hezitues. Sentenca e Sartrit “Ferrei janëtë tjerët” duket se gjen një vend të dukshëm nëtregimet e Faruk Myrtajt, ndërkaq me të huajt ështëkrijuar një raport ekzotik, falë një virtuti tëlashtë, mikpritjes, pavarësisht se kjo ndjenjë eshqiptarëve për të huajin perceptohet si relikeekzotike prej tyre, si çudi e ruajtur prej kohëve tëvjetra. Individi me vetveten, në prozën e Myrtajt, nukgjendet në një raport më pak dramatik, ngaqë aigjithnjë e ndjen se nuk mund të jetë ai që do të jetë,ai nuk mund të mendojë atë që do të mendojë, ai nukmund të bëjë atë që do të bëjë në një çast të dhënë.Kjo në tërësinë e vet e bën individin në prozën eMyrtajt një individ dramatik në ekzistencën e vet, qëlëviz midis fuqisë dhe pafuqisë së tij, midisrebelimit dhe nënshtrimit, midis ikjes dhe kthimit tëvazhdueshëm.Shqiptimi i të vërtetave tronditëseLetërsia e mirë duhet të jetë e vërtetë.“Në të gjithë tregimet e mia unë përpiqem të japndjesinë e jetës së vërtetë, jo thjesht të përshkruajjetën a ta kritikoj, por faktikisht ta bëj atë tëgjallë. Kështu që ti, kur të lexosh diçka timen, tapërjetosh me të vërtetë atë që lexon”, - ka shkruarErnest Heminguej. Në tregimet e Faruk Myrtajt, tëshkruara lirshëm e me një gjuhë të shkathët, ndihetprania e kësaj të vërtete, çka rrit fuqinë receptivetë tyre dhe bën që ata të lexohen pa u ndier deri nëfrazën e tyre të fundit. Vëzhgues i vëmendshem i jetësnjerëzore, Faruk Myrtaj nuk e ngarkon prozën e tij meteorizime psikoanalitike dhe as me filozofime mbikuptimin e jetës dhe vdekjes, por me sigurinë e njëmjeshtri rrëfen jetën e gjallë në shumanësinë e saj,duke shqiptuar me të njëjtën ashpërsi si të shëmtuarënashtu edhe të bukurën, si sublimen ashtu edhetrivialen, si djallin ashtu edhe engjëllin.Nga ana tjetër, përdorimi i teknikave tëndryshme narrative, leksiku i pasur dhe liria eshprehjes, e administruar me kujdes në funksion tësubjektit narrativ, e ka pasuruar dukshëm prozën ekëtij shkrimtari, e cila në vetvete është tërësisht eçliruar nga klishetë doktrinare dhe modeli i prozëspedagogjike që ka dominuar letrat shqipe për një kohëtë gjatë dhe që është bërë e bezdisshme dhe epadurueshme edhe në tekstet shkollorë. Në tregimet eMyrtajt, gjithashtu, nuk ka as teprime gjuhësore dheas rendje pas modave të ditës, por një ecje në trualltë sigurt, që është shqiptimi artistik i zërit tëvetvetes, një zë i veçantë dhe kur e kur tronditës. Kylibër i ri me tregime, rezultat i një procesi krijuesmëse njëzetvjeçar, padyshim që e rendit shkrimtarinmidis autorëve më të mirë të prozës së shkurtërshqipe.”Ndërsa publicisti dhe shkrimtari, tashmë shumë injohur dhe i dashur për lexuesin, krijimtaria e tëcilit nga dita në ditë po bëhet pjesë e vleravekombëtare në fushën e letrave shqipe, Ramiz Gjinishprehet kështu për Faruk Myrtaj:“Faruk Myrtaj ka individualitetin e tij të veçantëkrijues duke u përqëndruar te një temë – TABU, dhekjo, konsiston në raportin midis zyrtarëve dhenjerëzve të thjeshtë. Në të gjitha tregimet e tij kanjë dilemë njerëzore në formën e një pyetjeje, e cilaështë kaq e thjeshtë, por që shoqëria e sotmenjerëzore nuk i përgjigjet dot. Në tregimet e tij kanjë thirrje gati-gati profetike për të qenëNJEREZORE”.Pa menduar se kemi shprehur gjithçka që meriton kyshkrimtar, me përulje para penës së tij dhe me modestipër këto pak rradhë të hedhura në letër, i urojkolegut dhe mikut tonë të përbashkët, krijimtari tëbollshme dhe të suksesshme, duke u bërë kështu njëshkollë konkrete për të gjithë krijuesit e rinj qëmarrin përsipër të lëvrojnë prozën.Po e përfundoj këtë shkrim me një mendim tëvetë autorit të “Hijet e Virgjëreshave”, Faruk Myrtaj,shkruar mbi ballinën e pasme të librit:“ Tërë problemi, në të vërtetë Fati përshkrimtarin, është që libri i tij t’i bjerë në dorëlexuesit që rezonon me atë që është ai vetë. Libri kapër mission të të gjejë atje ku je, ashtu siç je, dhe,të të bëjë thirrje për t’u bashkuar me të.Libri është ftesë për më shumë fisnikëri, në rast tëkundërt vështirë të vlerësohet për libër. Njeriu lexonshumë në jetën e tij, por mbetet vetëm atje ku i ështëngritur “kurthi”. Shkrimtarët e mëdhenj janë të tillëse dinë të ngrenë “kurthe”.Libri në të vërtetë është test për mënyrën se si ti,si lexues bën zgjedhjen e gëzimeve dhe të trishtimevetë jetës së kësaj bote, që kurrësesi nuk ështështeruese për këdo që, në një farë mënyre, arrin t’ibesojë përjetësisë. Këtë sfidë të lexuesit e ka kaluarmë parë vetë shkrimtari!”Faruk MyrtajËshtë lindur më 4 mars 1955, në Selenicë tëVlorës ku edhe përfundoi, më 1974, shkollën e mesme tëpërgjithshme, gjimnazin.Për shkak të absurdit politik të kohës, iu privuapër një kohë të gjatë e drejta për studime të larta.Iu desh të kryente më parë shërbimin edetyrueshëm ushtarak (2 vjet) dhe të punonte (për 5vjet) punëtor në minierën e bitumit në Selenicë.Studimet e larta i kreu në vitet 1983-1988, prejtë cilave u diplomua inxhinier miniere (markshajder),në Universtitetin e Tiranës.Si inxhinier punoi një vit në minierën e qymyrguritMemaliaj, Tepelenë.Në nëntor 1989 vjen në Tiranë, si gazetar në “Zëri iRinisë”.Prej atëherë ka punuar në fushën e gazetarisë, nëdisa gazeta si “Alternativa”, “Rilindja Demokratike”,“Republika”, “Albania”, nëndrejtor i përgjithshëm nëAgjensinë Telegrafike Shqiptare (A.T.Sh.), zëdhënësshtypi në Ministrinë e Kulturës Rinisë e Sporteve dhesë fundi në Agjensinë e Tregtimit dhe Shpërndarjes sëLibrit Artistik e Shkencor, Tiranë.Prej fillimviteve ’80, ka qenë i pranishëm në shtypindhe letërsinë shqipe.Më 3 Nëntor 2003 emigroi për në Toronto, Kanada, kujeton bashkë me familjen ...Ka botuar:1. “Dielli i nëntokës", poezi, 19852. “Njerëz që kam njohur", tregime, 19873. “Marrëveshje për të jetuar", tregime-novelë, 19894. “Rroba e fjalëve gjithnjë ngushtë më rri", poezi,19915. “Përse druhemi nga nacionalizmi", esse, 19956. “Nudo Zyrtare", tregime, 19967. “Qyteti i Ministrave", roman, 19988. “Njerëzit janë tepër", tregime, Shkup, Maqedoni,20009. “Luftëtarët vriten nëpaqe",tregime,Prishtinë,Kosovë, 2003Për librin “Nudo Zyrtare” është shpërblyer me “Çmiminpër Librin më të mirë me tregime për vitin 1996”, ngaMinistria e Kulturës e Rinisë e Sporteve.Ka përkthyer në shqip nga anglishtja:1. “Toleranca, pragu i paqes”,“Tolerance, the threshold of peace” Betty Reardon,UNESCO.2.“Pushteti i G.G.Markez”,“The power of G.G.Marquez”, Jon Lee Anderson3. “William Sarojan, tregime e novela”“The best stories of William Saroyan”4. “Stina e mallit”,“No great mischief” , Alistair MacLeod5. “Harpa e barit",“The grass harp", Truman Capote etj..(Botoi Illyria, 5 janar 2007)
No comments:
Post a Comment