...EDHE DHEMBJA KA BUKURI
(Portretin Kam Varur në Muret e Kohës Petraq Kote. Tiranë: Globus R, 2008. fq.175)
E panjohura na krijon ngurrim dhe tundim e kur bëhet fjalë për një libër atyre u shtohet dhe skepticizmi e menjëherë lind pyetja: A do të mbetemi të kënaqur pasi të kemi lexuar librin? Këto përjetime m’u krijuan ditën, kur mora librin e poetit Petraq Kote ”Portretin kam varur në muret e kohës”. Krijimtarinë e Petraq Kotes nuk e njihja deri në momentin që hapa faqet e librit, kjo për arsyen e të qenit larg Shqipërisë. Leximi në faqen e parë i shënimit të autorit dedikuar „shqiptarëve që rikadastruan“ Shqipërinë në Perëndim, Kryeministrave dhe Presidentëve në çast më bëri të mendoj “jo një tjetër vëllim poetik i politizuar, le të shpresoj të mos jetë i mbushur me militantizëm apo patriotizëm të theksuar, i cilësisë së atyre librave që i lexon njëherë dhe pastaj vaken e futen në skutat e harresës”. Lënë mënjanë mëdyshjen dhe paragjykimin iu dhashë besimit se çdo libër që marr në dorë meriton të lexohet e të shikohet me objektivitet.
Titulli i librit tërheq vëmendjen dhe të lidh me kontekstin linear të vëzhgimeve që autori ka mbledhur përgjatë eksperiencës jetësore të tij si dhe sesi përjetesa ka mundur të krijojë karakterin e autorit, faktorë që kanë kushtëzuar e i janë nënshtruar njeri-tjetrit. Të zgjerojmë më tej nëntekstin e titullit, ndërsa faktori kohë dhe njeri qëndrojnë të ndërlidhur mes tyre, ku koha lë vulën e saj tek njeriu, i përket këtij të fundit të gjykojë ndodhitë e zhvilluara në kohë. Dhe këtë gjykim të tij Petraq Kote e sjell si pikën kryesore që karakterizon poezinë, për më tepër është mendim poetik intelektual që kërkon lexuesin e rrahur me letërsi pra, të kultivuar. Poezitë e vëllimit poetik “Portretin kam varur në muret e kohës“ lidhur me organizimin nuk i përmbahen ndonjë rregulli të caktuar. Më tej, poezitë duket se janë të kapura pas njëra tjetrës, jo në aspektin kuptimor por në atë diskursiv, si një bisedë në të cilën kalohet nga tema në temë. Këto ndërthuren me njëra tjetrën, zgjedhje që vihet në funksionim të katharsisit poetik, ku koha-pëlhurë përbëhet nga penjë të ndryshëm që jo patjetër i përmbahen një kodi të caktuar organizues por e karakterizon një organizim i brendshëm integral për të dhënë të plotë perceptimin e ngjarjeve të mbledhura gjatë udhëtimit kohor të autorit. Dhe është në këtë udhëtim kohor dhe historik të situatës shqiptare – brenda kufijve të Republikës së Shqipërisë dhe jashtë saj - në të cilin Kote bën bashkudhëtar lexuesin përfshirë në këtë mënyrë shtrirjen gjeo-fizike të shqiptarëve .
Kote nuk vihet, megjithatë, në rolin e guidës qëllimi kryesor i të cilit është të tërheqë lexuesin e të sajojë zbukurime të paqena, përkundrazi Kote është nga ata poetë që merr përsipër prezantimin e një tabloje të koklavitur, rrëqethëse dhe të mbushur plot dhembje. Po, duhet pranuar se qëllimi i Kotes është realiteti sikur ai e përjeton dhe jo vetëm kaq por ai e bën të qartë në vargun e tij se është një observues i vëmendshëm dhe lëvrues i sigurt i linguistikës që përdor, linguistike që e angazhon lexuesin e i jep zhdërvjelltësi vargut edhe e bën atë më efikas në efektin, që autori kërkon te krijojë. Për te ilustruar t’i kushtojmë pak vëmendje vargut “Ajri ende i pa pjekur në furrat e nxehta të motit akull,“ nga poezia “Shekulli hemeopatik“ dhe të përpiqemi ta dekonstruktojmë atë. Poeti me efektivitet ka sjellë në të njëjtin varg një pohim polemik dhe paradoksal. Të shpjegohem pak këtu, moti është i përbërë nga ajri, kjo është marrëdhënia literale midis këtyre dy komponentëve, dhe është temperatura e ajrit që përcakton motin, mirëpo poeti e shtyn perceptimin tonë të marrëdhënie ajër-mot dhe krijon një marrëdhënie të re, që ne si lexues jemi të detyruar ta pranojmë. Sipas poetit ajri duket se është komponent i shkëputur nga moti dhe ndodhet disi i futur brenda tij dhe të dy ekzistojnë në ekstreme temperaturash. Kjo ngjitje zbritje e temperaturave e ngrohtë/ e nxehtë/ e akullt krijon sensacionin për lexuesin se realiteti i ngjan një objekti gati të kriset, të pëlcasë e të shkërmoqet përpara tij sapo ajri të jetë ‘pjekur’. Ky është një nga shembujt e zotërimit linguistik që Kote posedon, poezia e tij është e mbushur me këtë lëvrim të artit të fjalës. Kote si poet arrin me një qëmtim të vargut të implementojë secilën nga situatat e të shprehë shqetësimin e dhembjen në shumë dimensione.
Përmenda më sipër se Kote na merr në një udhëtim historik, jo për t’iu referuar ndonjë idealizmi të momentit apo për të ringjallur lavdi të vjetra por për të tërhequr vëmendjen kah situatës bashkëkohore dhe asaj ç’mund të ndodhë në të ardhmen, sepse “tek e ardhmja ka të shkuar“ (Më këputet zëri). E thënë ndryshe nëse e ardhmja tërheq pas të shkuarën ka gjasa që ngjarje të së shkuarës të përsëriten në ndonjë variacion tjetër. në të ardhmen. Për rrjedhojë qëndron probabiliteti i riciklimit të së shkuarës duke çuar në kushtëzimin e së ardhmes nga e kaluara. Çuar një hap më tej qoftë e kaluara e zymtë, ajo nuk do të fshihet por do t’i ngjitet pas të ardhmes. Në momentin që e shkuara shfaqet atëherë ajo përcakton të tashmen. Kote hyn në poezinë e tij në transaksion me këtë të shkuar të tashme, kohë që përbën dy nga muret ku poeti do të varë portretin. Një kohë që i përngjan të gjallë-vdekurit pa varrosur, herë shfaqet si i sëmurë që lëngon qysh prej lindjes, herë pritur në gojën e varrimit qysh në ngjizje siç ngjet në poezinë “...prandaj ndërtoj veten ikonë sureale“:
“Miliona shtretër në djepet e sëmura,
varret në mitra
dhe veshjet në amnezë.“
(...prandaj ndërtoj veten ikonë sureale)
Në këtë mënyrë i shfaqet vendi i tij poetit, plogështi e dhembje prej sëmundjes së tej zgjatur. Më tej, poeti duhet të përballojë humbjen fizike të mëmëdheut dhe të gjejë psiqikisht forca për t’u marrë me Atdheun e çmendur, situata që shfaqen njëkohësisht “Nëna vdiq/ Atdheu u roit“ (“...ndoshta kam marrë formën e librit“) ku nëna është simbol i mëmëdheut. Më tutje po në këtë poezi poeti pohon se “Në liqenin e mëngjesit të syve të mi,/janë varri, lëvizjet e Brovnit, gërmadhat...“. Në fakt, ky varg e thellon më tej tablonë dëshpëruese. Autori evokon një gropë te stërmadhe që ka rreth vetes rrënojën shtrirë në trupin e një të çmenduri që shkakton tepër dhembje aq sa nuk mjaftojne lotët natyralë, por duhen shndërruar sytë në shtrat liqeni, ujët e tij mbase do të mjaftojë të gulçojnë dhembjen. Për të kuptuar gjendjen e atdheut të tij, poetit, i duhet angazhimi fizik dhe psikik, kaosit i duhet gjendur filli. Ç’të bëjë poeti? Përdor fjalën si i vetmi mjet për të ekzaminuar morinë e kadavrave shtrirë morgjeve, e përdor atë si lopatën e varrmihësit që hap gropa për të nxjerrë trupat e dekompozuar në siperfaqe, qofshin ato kocka a mbeturina të tjera që krimbat akoma s’kanë mundur të dekompozojnë. Këto angazhime poetike i ndeshim tek “Varri jetim”, “Më thërret krisma”,”Fitorja” , “Plagët e grave do të kenë rrënjë , pylli”,“Mishi i qytetit të morgut“, etj.
Kote përpilon me vargun e tij një aktakuze ndaj të pandehurit, që herë është krimineli hero, herë dhunuesi i vajzës, herë liturgjia e drejtuesve të shtetit apo servilizmi i tyre ndaj politikave perëndimore. Ndërkohe që përpilimi e bën atë të mbledh fakte, e shtyn edhe të reflektojë rreth etikës dhe parimeve të tij ‘E dija gabim’ thotë poeti Kote se “fitoret, liritë, pavarësitë, paqet / dilnin nga dyert e pushkëve“ (“Paqja e senatuar). Tani ato dalin nga tjetërkund, udhëhiqen nga koncepti shtet i vogël-shtet i madh, ku i madhi, duke përdorur ‚mendjen’ merr vendim për të voglin pa marrë parasysh gjakun e derdhur, dëshirën e një populli, varret e hapura e plagët që hapen sapo fillojnë të zënë pak kore. Kote është i përpiktë kur e krahason pavarësinë e Kosovës nënshkruar në „dyert e pasme te Senatit amerikan/ Bashkimit Evropian“ me„ mishin e prerë të lopëve të Libofshës“ (“Paqja e senatuar“) sepse sipas autorit nëse vula solli pavarësinë kurrësesi nuk garanton paqen. Historia po përsëritet në vendimet që janë marrë për shqiptarët, kohë tjetër, lojtarë të rinj e njejta lojë e vjetër, përshtypje që krijohet kur lexon:
“Pavarësia për çdo shqiptar në botë fillon më 28 nëntor 1912. Edhe për kosovarët, çamët, shqiptarët e Malit të zi, Shqiptarët e Maqedonisë.
Kjo e vërtetë e hidhur është turp i historisë moderne botërore.
Një komb nuk ka pesë pavarësi!”
(Pa sy ....Kamy)
Është një dashuri e sinqertë e poetit Petraq Kote për atdheun që e ngacmon të hedhë vargjet kundrejt padrejtësive, siç është fuqia e këtyre vargjeve kushtuar Gërdecit :
Dita, me gjatësinë e jetës,
duale
me portretin e Shqipërisë,
hedhur me penel - tonelatat e predhave,
mbi telajon e trishtimit,
grunduar me gjak;
varet në murin e sekondave.
(Oh, ç’ është një dhimbje/që shkelka dhimbjet e mia?!)
Nëse autori në titull i referohet në sipërfaqe portretit të tij personal është e qartë jo vetëm përmes këtyre vargjeve, por në tërësinë e leximit të vëllimit poetik se portreti që ravijëzohet, krijohet varg pas vargu, e merr formë është i fytyrës së Shqipërisë. Një portret që ndërrohet marramendesh me vërtik në çdo lëvizje sekonde dhe mund të bjerë nga çasti në çast nëse akrepi shkëputet. Ndjesia dhe fuqia e përjetimit të atdheut është e pa krahasueshme në vargun e poetit Petraq Kote. Atdheun ai vërtetë e quan të luajtur mendsh, por sado i “roitur” të jetë atdheu përsëri është vendlindja. Atdheut poeti Kote i kërkon “ta marrë përdorë si fëmija” në poezinë Rruga ters ndërkohë që në një poezi tjetër poeti e paraqet veten si vendlindja. Duke parë këtë lloj përkushtimi ndaj atdheut është e natyrshme që poeti të shqetësohet për të e t’i rrijë pranë. Eja, thotë poeti të vazhdojmë udhëtimin se ka dhe te bukura ky vendi im përveç dhembjes e absurditetit.
Ky vend i ka ofruar momentet më të hidhura e më të bukura të jetës. Dedikimi që ai i bën brezit të tij është mallëngjyes dhe prekës e i përket kujtimeve jo të këndshme. Ja si shprehet poeti në poezinë “Metamorfozë“: “Qeshje të shthurura rinie /të dënuara në vitin njëmijë e nëntëqind e shtatëdhjetë e katër./“ Cigania me shporta “ e Maks Velos./Këmba protezë e arrestuar në Ballësh e Hekuran Qazimit.” Si ka mundësi që e qeshura të dënohet apo një këmbë proteze të arrestohet? Përdorja e së “qeshurës” dhe “këmbës” i përqasen lexuesit si simbole të një periudhe të mbarsur me dhunë, mosbesim dhe jetë të reja prerë në lulëzim si dhe thekson më tej absurditetin e saj. Megjithatë absurdja mban brenda gëzime: miqtë e shkollës së mesme, dashuritë e vjetra, ‘rrëzuar’ kushedi ku, martesën me njërën prej tyre vajzën, që ai e dashuron tërësisht, sepse është gruaja e tij e vetmja që nuk e ka braktisur (“Unë jam harta e gruas time“). Poetët i këndojnë jo vetëm dashurisë por dhe natyrës. Kote nuk i shpëton asaj, madje në shumë prej vargjeve kushtuar natyrës ai i përmbahet simetrisë së vargut, ato janë ritmike dhe rimojnë e tingëllojnë si poezi që dëshiron t’i marrësh me vete e t’i lexosh diku apo t’i vendosësh në kornizë e t’u referohesh sa herë që stinët fillojnë apo kur ato i lenë vendin njëra - tjetrës. Poezi si “Peisazhi“ dhe ”Një pikturë“ sjellin tek lexuesi stinët. Poeti përdor shkallëzimin ngjitës për të konfiguruar karakteristikat e secilës stine e ato kalojnë nga dekompozimi (Vjeshta), tek ngrirja (Dimri) e ripërtëritja (Pranvera) vera përshkruhet me anë të krahasimit si nusja që lan fytyrën tek ripërtëritja e pranverës.
Ky vëllim poetik nuk do të ishte i plotë pa portretin e poetit, poezi qe i ka dhëne dhe titullin vëllimit. Portreti i tij është një trinitet „i gjallë/hije/imazh“. Linjat e secilit prej tyre ndërlikohen dhe vendosen mbi njeri-tjetrin ose ndërrojnë vend, ku herë njeri ngrihet nga sfondi për të dalë në pah, herë tjetri. Është piktori kohë ai që ka vendosur bojërat dhe nuancat polikromatike në të. Koha, jo vetëm e ka krijuar portretin por dhe e ka futur atë brenda saj, megjithatë poeti del jashtë saj duke varur njërin nga portretet e tij në të. Duke qenë në kontroll e duke qëndruar gjithashtu brenda faktorit kohë. Paradoks për lexuesin por jo për poetin Kote, duket se paradoksalja i është bërë bashkudhëtare dhe nuk e shqetëson, çfarë e shqetëson atë është dhembja që krijohet brenda poetit, vënia në komunikim me lexuesin e ideve të tij, përdorimi i zgjuar i gjuhës së pasur, pa zgjatje, por shkurt dhe saktë për të sjellë mesazhin e poezisë së tij në hapësirën shqiptare. Vargut të Kotes nuk mund t’i shmangesh, loja e fjalëve të ndërtuara me teza-antiteza paraqet surpriza që përmbysin imazhin e sapo krijuar dhe të përplasin në realitetin banal. Autori arrin që përmes vargut të ngacmojë lexuesin që ky të jetë në mëdyshje për sa i përket perceptimit prej tij të situatave të referuara në tekst.
Poeti thotë Kote “Është një kambanë që bie,/ndalon./Ç’trishtim der’ largë që hedh pa prerë!“ (Poeti). Në të vërtetë poeti funksionon si tingull dhe zë që përhapet në hapësirat gjeografike por dhe mendore. Poeti Kote është nga ata poete që imponohet me dozën e realitetit që përçon poezia e tij, si lexues nuk mund të qëndrosh indiferent. Nëse në fillim të udhëtimit me poetin Kote po ecnim në territore të reja të nevojshme për letërsinë shqiptare por ndenjur paksa në distancë tek mbyll faqen e fundit sytë e lexuesit gjithashtu kanë „liqenet“ dhembja dhemb. Petraq Kotes në këtë vëllim poetik nëpërmjet përdorimit me mjeshtëri të fjalës është për lexuesin një udhërrëfyes në kthinat e përbalt-gjakura e rrugët e mbështjella me dhembje të Atdheut tonë, sepse Atdheu është i të gjithëve ne që i themi vetes shqiptarë, se dhe unë e ti jemi vendlindja e marrim një pjesë tës saj kudo që jemi. Më tej, poezia e Kotes është moderne në atë se përpiqet të lëvizë strukturat ekzistuese të shoqërisë. Poeti Petraq Kote është origjinal në këndvështrimin e tematikave të shumta që prezanton. Me këtë vëllim poetik Kote mund të quhet l’enfant terrible për nga forca tronditëse që përmban vargu i tij. Në konkluzion, poeti Kote kontribuon denjësisht në poezinë e re shqiptare duke iu shtuar atij grupi poetësh shqiptarë që meritojnë të studiohen dhe të mbahen në radarin si të studiuesve, ashtu dhe kritikëve letrarë.
© Dhjetor 17, 2008 Aida Dismondy
No comments:
Post a Comment