Botoi Illyria
Dehje Poetike…
( “Dje preva Flokët”- “Yesterday I cut my hair”, duke“shetitur” nëpër shtëpinë time)
NGA ILIRIANA SULKUQI
Pas emocioneve të ndërthurura që më krijuan poezitë eAlbanës me leximin e parë, fillova t’i lexoj sërish,e, disa prej tyre, thuajse po i mësoj përmendësh, gjëqë rrallë ndodh me mua kjo gjë. Ende nuk e kamvendosur në bibliotekën time të “mërguar”, pasi më“sillet rrotull” nëpër shtëpi, sa nga duart e mia, sanga të vajzës dhe të kujtdo që vijnë për një vizitëdhe e shohin “sa andej këndej”... aq sa , disapika yndyre dhe erë kuzhine mund t’ia shohë dhe ndjejëkushdo. Befasohesh nga rrëfime kohore dhebashkëkohore që të lidhin me dhimbjen.Era e ndryshimeve, e ngrohtë apo e ftohtë, e nxehtëapo e akullt, kaloi edhe nëpër vitet më të bukura tëmoshës së poetes, kështu s’ka se si të mos liningjurmë edhe në vargjet e saj, pasqyrë e ndijimeve,perceptimeve . Në kohë të vështira jetohen jetë tëvështira, ku ajo që e pëson më shumë është Dashuria,në kuptimin më të gjerë të saj. Pra , kuptohet qëmotimet e mallit, të mërgimit…, patjetër do të hyjnënatyrshëm nëpër krijimtari, herë si brenga, herë siklithma, herë si pendesa, herë si falje. Këto motivepreken me dinjitet, pa bërë “qaramanen”, por prekshëm, dhimbshëm, butësisht,me metafora femërore, me figuratë natyrshme, aspak të kërkuara…Titulli " Dje preva flokët" është sa i bukur aq edheintrigues. Kur lexon poezinë e kupton se s'ështëthjesht një prerje flokësh, por një përpjekjeshpirtërore e dështuar për t’u shkëputur me tëkaluarën... Nga e kaluara nuk shkëputemi dot padhimbje dhe as artificialisht. Ky është mesazhi ipoezisë që mbërthehet në dy vargjet e fundit " pa tydhe pa flokët /dy herë e zhveshur". Do të thoja qëështë një poezi e denjë për çdo antologji të letërsisëshqipe, dhe jo vetëm ajo. Po citoj një poezi tëshkurtër: "Pse të desha ty?... Sepse ti zgjove tekunë /sekretin e rinisë sime/unë çelsin e kisha harruar/ e humbur diku/ Si munde ta gjesh ti?“Blerta” -Albanë apo Albana -“Blertë ”, e kambështjellë me kujdes gjithë poezinë e saj me njëmëndafsh magjik, ku, sa herë e lexon, ndjen butësi,dhe padashje të shpëton ndonjë lot, nga gjithë ata lotqë ajo i ka përtypur brenda vetes, duke “ngrënë vetenme dhëmbë”, në emër të faljes, në emër të ndryshimeve,në emër të lirisë së individit (“Çukitje nëdritare”fq.60…). Ajo pranon , edhe pse me dhimbjerealitetin, dhe qetësisht mundohet ta jetojë duke ecurpërpara, duke u mbajtur fort pas njerëzores –Dashuri (“Dashuria ime”fq.66 ). Këtu është edhe sekreti i“kodit “ të komunikimit të poetes me të gjithashtresat e lexuesve. E lirë, e sinqertë, paparagjykime ndaj motiveve lirike që ishin “tabu”, apoedhe kur shkruheshin, fshiheshin në njëqind sirtare.Një gjethe e varur nga vjeshta kishte mbeture vetme në trupin e dimrit të lagësht e të bardhë,sot kallkan u këput e ra mbi pezullin e dritares simeNdoshta kështu do të kisha rënë edhe unë at’herë….Sikur të mos më kishe mbajtur ti, dashuria ime!Nuk mund të rri pa përmendeur poemën "Rini e dytë”.Historia e dhimbshme e një brezi të kaluar, e gruas qësakrifikon rininë e saj dhe gjithë jetën për të qenëvetë nënë e vetë babë për fëmijët e vet. Ndjej endedridhjen e zemrës së poetes kur thotë: "Ç'tu them/ qënëna ime zakonin kish ruajtur në zemër /më shumë sedashurinë? E dekoratat e njerëzve për ndershmërinë?Se qëndroi e fortë e gjysëm llafi si doli / e bravo iqoftë se burrë të dytë s'mori?!...” Eshtë një thirrjepër nderim deri në dhimbje të nënave tona, që qenëbërë skllave të rregullave të ngurta të kanunit,trashëguar nga e kaluara. Kjo poezi ka përlotur dhedo të përlosë shumë sy lexuesish, që ndjejnë dramën engjashme në mos tek vetja, tek motra, shoqja,kolegia…. Albana, duke derdhur ndjenjat e saj megjenerozitet, hyn në resonancë me shpirtin e lexuesit,pa dallim moshe, siç është edhe vetë shpirti i saj qënjeh vetëm moshën –Blertë. Ka shumë të drejtë poetiVaid Hyzoti kur shkruan se duke lexuar librin eAlbanës , pa aty një vajzë njëzet e një vjeçe " Nësepoeti ka një shpirt të ri, atëhere do shkruar pa vënëfotografi në libër e pa cv. "Nuk le dot pa përmendur edhe poezinë "Dhimbje dhemall"- mbresa nga vizita e parë e autores në Kosovë ,në vitin 2001. Autorja ndihet e tronditur sepsendodhet në një tokë që është e saj, por që ia kanëmohuar prej dekadash.“ Një mollë për dashuri ndahet me dysh, një pjeshkëgjithashtu,/por një atdhe për dashuri nuk ndahet në dyshkurrsesi!Dhe përfundon:"Nuk e ndjeva mungesën tënde në Prishtinë, Tiranë,/çfarë ndjeva ishte Dhimbje… dhe Mall!”. Poezitë e Albanës janë të thjeshta, shumica prej tëcilave të japin ndjesinë e të kënduarit me vete. Nukshohim stilizime figurash “moderne”. Sejcila prej tyreështë vetvetja dhe vetja që bën të tjerët.Albana-poete të ofron situata emocionale dhe njerëzoresa shpesh thua…’”Ua, sikur e ka shkruar për mua…!”, “Sikur e kam shkruar unë…!”, “…Edhe mua kështu më kandodhur…!” Para disa javësh pata nje bisedë me njëkoleg, i cili më tha se këtë poezi e kishte mësuarpërmendësh ai edhe e dashura e tij. U dukej sikurautorja e kishte shkruar për ta. .Lëvizja poetike e Albana M. Llifschin, në kohë dhenë hapësirë .Motivet e poezive lëvizin nga njeri shtet në tjetrin,nga Shqipëria në Europë, nga Kosova , në Amerikë(nëpër shtetet e saj)…. Sigurisht që peshën më tërëndë dhe hapësirën më të madhe në vëllim e mban“Hallemadhja”- Dashuri, brengë, dhimbje, mall, që jovetëm poeti, por askush nuk do të shpëtojnë dot prejsaj. … Vargu i saj di të falë, edhe pse me shpirt tëdrithëruar; i dhemb tej vetvetes ndarja, largimi,zemërimi…Duke qenë shumë larg, gjeografikisht, nga nëna,vëllai, të afërmit dhe të njohurit e saj, por ca mëshumë nga ata që nuk mund ta kuptojnë mendimin dheshpirtin e saj profetik, poetja ndjehet e vetmuar.Pak vargje ze në gjithë vargjet e saj vetmia, por kaqmjafton, për të thënë se këtë dhimbje po e përjetojnë,nga dita në ditë e më shumë, të rritur e të vegjël,gjyshër apo fëmijë, dashuri apo mbidashuri…(“…e vetmeshetis në avenjunë N /me çap të lehtë kthehem pas / nëheshtje qortoj botën që fle, /nuk kam askend me kë tëflas”.Universalizimi i ndjenjës së dashurisë, çka do tëthotë se ajo nuk e ka parë dhe kërkuar atë tek njëobjekt i veçuar, qoftë ky dhe i adhuruar prej saj, pornë një kompleks të pafund njohjesh, ndarjesh,kërkimesh, dëshirash e lënies së saj për të tjetrët,si një trashëgimi e çmuar, prej të cilave poetët nukfituan gjë për vete, përveç zgjedhjes më të dëshiruarpër këdo - për ta jetuar jetën –është mesaszhi–Kryefjalë që përcjell tek lexuesi ky vëllim poetik.Lirizmi i Albana M. Lifschin rrezaton drejt nesh,feminitet, delikatesë dhembshuri, të cilat, në mjaftraste, duket sikur i braktisin përmasat e tyre tëzakonshme dhe trokasin në portën e hiperbolës për mëtë thjeshtin e më fisnikun qëllim: ta bëjnë lexuesintë jetojë pak çaste të bukura, ashtu si vetë krijuesjae këtyre lirikave.Emocionin lirik, Albana, nuk e përdor si dukje, sifasadë për t’u bërë me zor interesante, por si njëmënyrë të përzgjedhur, si një pohim të ekzistenës sësaj, që i përket botës reale, me të gjitha dhimbjetqë ajo mbart.“Dje preva flokët”(fq.12), “Shpirti ipoetes”(fq16),“Trupi dhe shpirti” (fq.22), “Nuk e dipër ju…”(fq.20), “Pse erdhe kaq vonë”(fq28),“Ike ti”(fq.48 ), ”Moment”( fq.50), “Buqetë lulesh në tëgdhirë”(fq. 56), “Dashuria ime”(fq.66), “Zgjimi”(fq.80), “E papritura”(fq.86), “Puthja” (fq.132),“Gjethja”(fq.134), “E di për çfar më ka marrëmalli?”(fq.144), “Pejsazh darke”(fq.166),… janë, padyshim, nga lirikat më të bukura të këtij vëllimi, kuflet një një zë shpirtëror me emrin Blertë, Albanë,apo çdo emër tjetër që ndjehet brenda këtyremonologjeve poetikë.“Nuk e di për ju,por muamë janë plasaritur buzë për një puthjepër puthjen e atijqë mbeti qiej larg nga unë…”…“dy herë hyra sot në dushdy herë dola…e tharëPuthjen që më le në gushëNuk desha uji të ma marrë…”“U ktheve një momentSa të shkëmbenim lotët,vetëm një sekondë,sa të më ngrije kokënU largove i kërrusurDuke mallkuar botën”E gjithë natyra bëhet pjesë e lirikës Albë-Blertë,qëtë ngacmon ndjenjën dhe përfytyrimin:, diell, hënë,shi, borë, lule, zog, pëllumb, erë stinë (verë evjeshtë, dimër e pranverë), …:“Mëngjes vere”, “Nuk diç’gjau me verën”, “Luleshqerra nëUilliamsburg”,”Çukitje në dritare”, “Zgjimi”,“Batica”, “Gjethja”, “Xhaketa e dashurisë”, “KujtimDimri”,etj…Natyra shfaqet në poezitë e Albanës me kuptimin esaj të vërtetë, herë metaforikisht, sipas mendimit qëajo kërkon të përcjellë, herë e trupëzon atë (natyrën) me shpirtin e saj poetik. Ajo “luan” dhimshëm mestinët (“Xhaketa e dashurisë”, “Gjethja”), sikur atotë jenë bashkëfajtore me botën e gjallë.Por , ndodh, në ndonjë rast, që natyra të“zhvleftësohet”, trishtueshëm. Lexoni, ju lutem:”Kuvete, e dashur?”Midis dy botëve,Midis dy jetëve-Njera e lënëTjetra e panxënë.Ku vete e dashur?Nëna e braktisur,Njerka e stolisur,ti ëndërr e grisur…Endesh rrugëve hije,bukuri Perëndie;natyra përrethnuk ka asnjë shije……. Tashmë, natyra nuk “ka fytyrë” t’i bëjë karshillëkdramës njerëzore; tashmë, stuhitë e saj e kanë bërë tëvetën, duke rrëzuar e shkatërruar gjithçka të brishtëdhe të sapolindur, qoftë kjo një gjethëzë e njomë, aponjë dashuri që vdes pa lindur. Tashmë, as “Blerta” nukështë më Blertë, por një poete që klith sëbrendshmi,retorikisht. E dhimbshme , por e vërtetë. Kur brendateje vdes diçka më frymore se natyra, atëhere, bieedhe pushteti i saj mbi ty.Shpesh, poezitë, seç hedhin mbi “shqisat” e tyreshpirtërore një vello magjike që është aq natyrore.Me cipëvellon e tyre, ato veshin “kërcijtë e pemëve,që kushedi/pse i la skelete të nderur të zi”, dëboraqë mbuloi gjithçka me të bardhë…(“KujtimDimri”-fq.154).Hiperbolat, që nxjerrin krye herë pas here, janëshprehje e stilit të saj të pjekur, të cilat, duke ugërshetuar me antitezat dhe pyetjet retorike, tregojnëse kemi të bëjmë me një poete të mirëfilltë dhe jo menjë provë për t’u rreshtuar me poetët.Valëdallgët poetike të këtij vëllimi, që na vijnë parasyve dhe na futen në shpirt si “Batica dhe Zbatica” tëvetë jetës tokësore dhe ca më shumë të jetësshpirtërore, po të mundja, do t’u kisha thurur njëkurorë me “Luleshqerat” e Albanës dhe me luleshqerrate të gjitha dashurive tona të virgjëra. Të jeni tësigurt , se në fundin e çdo “loje”: “Më do, s’më do”,do t’ju dilte që, Dashuria , gjithmonë të do, nëse eka emrin Dashuri… Dhe Albana, për ta quajtur Dashurinë- Dashuri, i lutet: ”…Ngrije kokën lart, besomë, mëshih! (“Unë nuk kisha ikur”, vargu i fundit).Poezi të tilla, të dala nga një botë e pasurshpirtërore, janë të denja për t’u përkthyer dhe përt’ia dhënë lexuesit anglisht folës e atij evropian.Ndaj, mendoj se bashkëpunimi i suksesshëm midis poetessë talentuar Albana Mëlyshi Lifschin dhe linguistittë shquar Profesor Peter Prifti në Kaliforni, qërealizohet me vëllimin poetik dygjuhesh”Yesterday Icut my hair”,është një hap drejt atij objektivi që,vetë poetja, shtroi para lexuesit në një shkrim tësaj, botuar tek ILLYRIA, me rastin e 5-së vjetorit tëkrijimit të Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro -Amerikane, për prezantimin e vlerave letrare ekulturore të botës shqiptare tek lexuesi amerikan.Kujtoj këtu thënien e shkrimtarit Naum Prifti :"…vlerat tona duhet t’i zhvillojmë në gjuhën tonë ,por për t’i mbrojtur duhet t’i mbrojmë në gjuhë tëhuaj".Në Amerikë kanë ardhur shkrimtarë dhe poetë tëafirmuar, të cilëtduhen ndihmuar t’u njihen vlerat e letrave shqipe edhenë gjuhë të huaj,në gjuhën angleze, që është gjuha enjohjes në botën e sotme.Albana, edhe pse i hoqi tisin virgjëror BlertaTiranës, mbetet sërish një Blertë e virgjër, veçse, ika ca borxhe për t’ia larë , nëse do që Blerta të jetëmikja e saj poetike. Them “borxhe”, pasi, për shumëkohë, e “braktisi”atë, e la në gjumë letargjik…;them”borxhe”, sepse, ashtu si ajo vetë, nga dita nëditë po rritej, forcohej, dhe pasurohej me eksperiecadhe njohje të reja situatash e personazhesh, duhett’ia transmetonte edhe Blertës së saj – poetikisht(edhe pse si Albanë na i ka transmetuar në prozë-kujtovëllimet e saj me tregime!).***…Edhe unë, sikundër ju , sikundër poetja në fjalë ,nuk mund t’i themi të gjitha në një shkrim apo vëllim.Unë, psh., kam mbetje fjalësh; ti, lexues kembetje…dëshirash për të lexuar më shumë shkrime mevlerë…Ndërsa poetja e “Dje preva flokët”, ka ”Mbetjepoezish”, “të harruara në sirtar…/mbi tavolinë…,/tëngjeshura në çantë…”Dëshiroj që mikja ime Albanë, të mos i gjejë më“Mbetjet…” e trishtuara !Le ti lemë lexuesit të shijojnë rininë e shpirtit tëpoetit, atë shpirt të bukur, të cilit i këndon edhevetë poetja:" Mbrëmë një gotë verë piva me një poete,pashë si shpirtin magjisht derdhi në gotë…Unë fshehurazi gotat i shkëmbevadhe shpirtin ia mora me vete"…Gjithsesi pranë dhe larg njera-tjetrës, “Blerta” dheAlbana nënshkruan me firmën e tyre :“Dje prevaflokët”, me një ballinë intriguese - dy sy që tëshohin në sy, realizuar nga vetë bashkëshorti i saj,Paul Lifschin dhe shtypur me kujdes dhe cilësi nështypshkronjën “Arbëria” .
No comments:
Post a Comment