Botoi Gazeta "Illyria" 24 Korrik 2007
Merita Bajraktari McCormack-
Përshtypje nga libri “Midis dy Kohësh”
Autor: Naum Prifti
Botues: NB “BUZUKU”
Prishtinë
Tregimi i së vërtetës dhe përgjegjësia ndaj saj.
Me këtë deklaratë nis arsyetimi logjik i një prej shkrimtarëve shqiptarë më të njohur të shekullit të 20-të dhe në vazhdim,në këtë shekull, kur sjell para lexuesit detaje nga dokumentimi i ngjarjeve dhe situatave nga më të çuditshmet,nga më absurdet, absolutisht të vërteta për një periudhe rreth pesëmbëdhjetë vjeçare në kohën e regjimit komunist në Shqipëri.
Naum Prifti , i mirënjour nga çdo shqiptar , nga fëmijë e të rritur, ka sjellë pranë lexuesit një dëshmi drithëronjëse të viteve të komunizmit në vëllimin”Midis Dy Kohësh”-me Shënime Udhëtimi,Kujtime-Portrete dhe Ese,botuar nga Ndërmarrja Botuese “BUZUKU,” Prishtinë, 2006.
Libri voluminoz prej 500 faqesh ndahet në dy pjesë kryesore. Pjesa e parë përbëhet nga Shënime Udhëtimi, ndërsa pjesa e dytë përmbledh Kujtime, Portrete dhe Ese.
Me gjuhë të pastër , me fjali të ndërtuara mjeshtërisht, me formën e tij tipike rrëfyese, shtruar e me kolorit të pasur leksikor, shpesh herë me “rrëfime” (pjesëza të vogla), brenda së tërës, Naum Prifti vjen tek lexuesi me freski të veçantë, duke na sjellë një përkundje shpirtërore, që na rizgjon interesin dhe dëshirën e kahershme për të lexuar tregimet dhe përallat e tij kur ne ishim ende në shkollat fillore apo tetë-vjeçare.
Te ky libër me karakter publicistik, Prifti ka një këndvështrim realist prej gazetari të mprehtë, të cilën e plazmon me forcë artistike. Këtë herë, nuk ka çensurë, nuk ka kufizime, nuk ka redaktorë mbi kokë që rrijnë me gërshërë në dorë për të prerë pjesët mëkatare që “nxijnë” realitetin. Këtë herë Naumi flet sikurse e sheh realitetin me sytë e tij, ashtu si e ka gjykuar dhe përjetuar ai momentin. Përmes rrëfimit, duke përfshirë dialogun lehtësisht aty ku nevojitet,si dhe digresione historike e ilustrime të natyrës folklorike, Naum Prifti sjell përmes përshkrimit dhe rrëfimit tablonë e vërtetë të jetës në kohën më të vështirë që ne kemi kaluar. Ai ka përmbledhur një gamë të gjerë dukurish dhe ngjarjesh që atëhere ishin thjesht rutinë e ditës, drama që shpaloseshin e traumatizonin qytetarët, e që tashmë marrin rëndësi të veçantë pasi janë material ilustrues i së vërtetës komuniste që shumëkush mudohet ta fshehë apo ta lerë në harresë.
Prifti sjell vëzhgimet e tij të mprehta, jep mendime (në letër) se çfarë dëmi i sjell shoqërisë regjimi komunist. Cilëson atë që e percepton si pozitive, aty ku ka me të vërtetë diçka të tillë, por ai mban qëndrim kritik ndaj realitetit dhe nuk tutet të japë mendimin e tij troç për ngjarje, dukuri e karaktere të ndryshme, me të cilët ka patur kontakt.
Naum Prifti ka një humor tipik të tijin, e diku buzëqesh me ironi, e aty ku e sheh të nevojshme nuk e kursen as sarkazmën. Duke e njohur mirë vendin ku shkel, pavarësisht se nuk është rritur aty, atë e ndihmon pjekuria profesionale dhe kultura të japë esencën e subjektit,pa u futur shumë thellë labirinthit të hamendjeve të shoqëruesve apo instruktorëve të Partisë të atyre kohërave, që mos u kthefshin kurrë….Kujtojmë rastin e shpjegimit të origjinës së emrit Çermenikë e Zezë.
Ai është një vëzhgues i hollë i detajeve. Vëren dhe ekzaminon traditën, eksploron fenomenin, bën edhe induksione dhe me dorë të lirë jep mendimin e tij pa doreza për padrejtësitë që vëren.
Në njërin plan autori vëzhgon me kujdes çdo detaj në zakonet e krahinave ,jetesën dhe doket krahinore. P.sh ai eksploron kullat Mirditore, veshjet e grave të krahinës, deri edhe krehjen, tregon për ekzagjerimet që viheshin re kur përshkruhej madhështia e kullave të malësisë, vë në dukje “kusuret” e labërve me të mirat dhe të metat e karakterit të tyre, duke sjellë në vëmendje të lexuesit potencial (brezit të ardhshëm) edhe ndodhi tragjike si ajo e rrugës Brataj,Labëri, ku ai vëren : “Një murane katërkëndeshe pa çati,e ndërtuar me gurë me sërë. “ Është historia e një dhëndri që u vra nga një miku tij lab ditën që krushqit po ia sillnin nusen në shtëpi Naumi e tregon këtë fatkeqësi me dhimbje por dhe me humor. Një cilësi tjetër e këtij ështe pasuria madhe e anëve etnografike dhe socilogjike. Kudo meson gjëra të reja e të panjohura nga zakonet dhe traditat tona
Po ashtu vëren edhe historitë e Çermenikasve dhe të Martaneshit, tok me ndryshimet qe pëson psikologjia e njerëzve me kohën . Vëzhgon Vjeshtën në Tropojë apo Lekëlin e Tepelenës. Për Troshanin e Lezhës rrëfen me dhimbje se qendra e freterve të dikurshëm, u kthye në vend internimi nga regjimi komunist. Shpirti i tij poetik përshkruan bukur edhe bukuritë e Mokrës.
Por në një plan tjetër, që përbën edhe thelbin e këtij vëllimi është vëzhgimi i realitetit, me të cilin rregjimi në fuqi kondukton, ose më mirë të themi kontrollon jetën e popullit shqiptar.
Shënimet e atyre kohëve për fenomene të ndryshme me të cilat autori përballet nëpër vizitat e tij në zona të ndryshme, janë nga më pikantet përsa i përket të vërtetës objektive. “Kujdes me kë ulesh në Tavolinë” për mendimin tim është një rrëfim tragji-komik për vetë faktin se është qesharak deri në pabesueshmëri,por duke e pas përjetuar personalisht, e kam ndjerë dhimbjen dhe sterotipizimin.
“Për herë të parë jashtë shtetit” është tregimi i vërtetë që kulminon sagën e përpjekjeve dhjetëvjeçare të Naum Priftit për të gjetur pak përfshirje në shoqërinë e tyre që dilnin jashtë, e megjithatë tortura e përjashtimit nga ky privilegj , është e prekshme, e hidhur, por e vërtetë.
Prifti, megjtihëse një penë e veçantë në letërsinë shqiptare, për shkak se kishte të atin e dy vëllezër në Amerikë, ai nuk lejohej të udhëtonte jashtë shtetit. Ai mundohet që t’i heqë vulën e përjashtimit vetes e familjes duke u përpjekur të sigurojë një vizë , por nuk ishte e thënë që ai të lejohej. “Aventura” e sigurimit të një vize, karakteret me të cilët përballet, prapaskenat dhe hijet e dyshimit, janë shoqëruese në çdo hap.
Mendoj se kushdo që e merr librin në dorë duhet , të lexojë këtë tregim-dëshmi ose të parin ose të fundit. Është ndër më prekësit, më të goditurit,më të bukurit dhe natyrisht ka shumë humor të dhimbshëm.
Këto mbresa udhëtimesh heretike jo vetëm nuk mund të botoheshin në atë kohë, por edhe sikur të dihej përmbajtja e tyre, ne nuk do kishim priviligjen e leximit të një libri 500 faqesh sot, se fati i Naumit mbase do ishte tjetër. Por mendja e tij kthjellët duke i shkruar për në “sirtarin e kyçur,” bëri që këto shkrime të jenë ekstensive dhe të plota, siç ndodhnin atëherë, si një dëshmi e gjallë e mosntruozitetit komunist.
Ndër kujtimet, portretet dhe esetë, në pjesën e dytë do veçoja portretin e Lasgush Poradecit. Jo se jam ”lokaliste” por më tepër sepse është një portret tepër interesant. Naum Prifti,për ne që nuk e njihnim nga afër, na e sjell Lasgushin, “in person,” të plotë, të vërtetë, me të gjtha përmasat e plota të tij si njeri, si poet,si artist, si prind, bashkëshort, shok, mik e natyrisht si antikomunistin pogradecar që nuk pranoi të përdorë metodën e realizmit socialist, por mbeti deri në fund besnik i vetvetes edhe patriot, autor i vargjeve të pavdekshme:
“Dyke nisur udhëtimin mes-për-mes në Shqipëri
Drini plak e i përrallshëm po mburon prej Shëndaumi”.
Pjesë e veçantë e këtij libri është “Parathënia apo pasthënia” që autori e ka titulluar me plot të drejtë: “Unë si Prokop Cezareasi” ku jep ne detaj idenë e mbajtjes së shënimeve atëherë dhe rrënjën e frymëzimit me këtë ide. Mendoj se fati e ka pjekur me historinë e Cezareasit, pasi me të vërtetë Prifti na ka sjelle një vepër tepër të vyer e të domosdoshme. Ështe një dokument që duhet të studiohet për të rishkruar historinë e viteve komuniste në Shqipëri.
E falenderoj shkrimtarin Naum Prifti për librin dhe i uroj krijimtari të mbarë.
©Merita Bajraktari McCormack
New York Korrik 2007
Autor: Naum Prifti
Botues: NB “BUZUKU”
Prishtinë
Tregimi i së vërtetës dhe përgjegjësia ndaj saj.
Me këtë deklaratë nis arsyetimi logjik i një prej shkrimtarëve shqiptarë më të njohur të shekullit të 20-të dhe në vazhdim,në këtë shekull, kur sjell para lexuesit detaje nga dokumentimi i ngjarjeve dhe situatave nga më të çuditshmet,nga më absurdet, absolutisht të vërteta për një periudhe rreth pesëmbëdhjetë vjeçare në kohën e regjimit komunist në Shqipëri.
Naum Prifti , i mirënjour nga çdo shqiptar , nga fëmijë e të rritur, ka sjellë pranë lexuesit një dëshmi drithëronjëse të viteve të komunizmit në vëllimin”Midis Dy Kohësh”-me Shënime Udhëtimi,Kujtime-Portrete dhe Ese,botuar nga Ndërmarrja Botuese “BUZUKU,” Prishtinë, 2006.
Libri voluminoz prej 500 faqesh ndahet në dy pjesë kryesore. Pjesa e parë përbëhet nga Shënime Udhëtimi, ndërsa pjesa e dytë përmbledh Kujtime, Portrete dhe Ese.
Me gjuhë të pastër , me fjali të ndërtuara mjeshtërisht, me formën e tij tipike rrëfyese, shtruar e me kolorit të pasur leksikor, shpesh herë me “rrëfime” (pjesëza të vogla), brenda së tërës, Naum Prifti vjen tek lexuesi me freski të veçantë, duke na sjellë një përkundje shpirtërore, që na rizgjon interesin dhe dëshirën e kahershme për të lexuar tregimet dhe përallat e tij kur ne ishim ende në shkollat fillore apo tetë-vjeçare.
Te ky libër me karakter publicistik, Prifti ka një këndvështrim realist prej gazetari të mprehtë, të cilën e plazmon me forcë artistike. Këtë herë, nuk ka çensurë, nuk ka kufizime, nuk ka redaktorë mbi kokë që rrijnë me gërshërë në dorë për të prerë pjesët mëkatare që “nxijnë” realitetin. Këtë herë Naumi flet sikurse e sheh realitetin me sytë e tij, ashtu si e ka gjykuar dhe përjetuar ai momentin. Përmes rrëfimit, duke përfshirë dialogun lehtësisht aty ku nevojitet,si dhe digresione historike e ilustrime të natyrës folklorike, Naum Prifti sjell përmes përshkrimit dhe rrëfimit tablonë e vërtetë të jetës në kohën më të vështirë që ne kemi kaluar. Ai ka përmbledhur një gamë të gjerë dukurish dhe ngjarjesh që atëhere ishin thjesht rutinë e ditës, drama që shpaloseshin e traumatizonin qytetarët, e që tashmë marrin rëndësi të veçantë pasi janë material ilustrues i së vërtetës komuniste që shumëkush mudohet ta fshehë apo ta lerë në harresë.
Prifti sjell vëzhgimet e tij të mprehta, jep mendime (në letër) se çfarë dëmi i sjell shoqërisë regjimi komunist. Cilëson atë që e percepton si pozitive, aty ku ka me të vërtetë diçka të tillë, por ai mban qëndrim kritik ndaj realitetit dhe nuk tutet të japë mendimin e tij troç për ngjarje, dukuri e karaktere të ndryshme, me të cilët ka patur kontakt.
Naum Prifti ka një humor tipik të tijin, e diku buzëqesh me ironi, e aty ku e sheh të nevojshme nuk e kursen as sarkazmën. Duke e njohur mirë vendin ku shkel, pavarësisht se nuk është rritur aty, atë e ndihmon pjekuria profesionale dhe kultura të japë esencën e subjektit,pa u futur shumë thellë labirinthit të hamendjeve të shoqëruesve apo instruktorëve të Partisë të atyre kohërave, që mos u kthefshin kurrë….Kujtojmë rastin e shpjegimit të origjinës së emrit Çermenikë e Zezë.
Ai është një vëzhgues i hollë i detajeve. Vëren dhe ekzaminon traditën, eksploron fenomenin, bën edhe induksione dhe me dorë të lirë jep mendimin e tij pa doreza për padrejtësitë që vëren.
Në njërin plan autori vëzhgon me kujdes çdo detaj në zakonet e krahinave ,jetesën dhe doket krahinore. P.sh ai eksploron kullat Mirditore, veshjet e grave të krahinës, deri edhe krehjen, tregon për ekzagjerimet që viheshin re kur përshkruhej madhështia e kullave të malësisë, vë në dukje “kusuret” e labërve me të mirat dhe të metat e karakterit të tyre, duke sjellë në vëmendje të lexuesit potencial (brezit të ardhshëm) edhe ndodhi tragjike si ajo e rrugës Brataj,Labëri, ku ai vëren : “Një murane katërkëndeshe pa çati,e ndërtuar me gurë me sërë. “ Është historia e një dhëndri që u vra nga një miku tij lab ditën që krushqit po ia sillnin nusen në shtëpi Naumi e tregon këtë fatkeqësi me dhimbje por dhe me humor. Një cilësi tjetër e këtij ështe pasuria madhe e anëve etnografike dhe socilogjike. Kudo meson gjëra të reja e të panjohura nga zakonet dhe traditat tona
Po ashtu vëren edhe historitë e Çermenikasve dhe të Martaneshit, tok me ndryshimet qe pëson psikologjia e njerëzve me kohën . Vëzhgon Vjeshtën në Tropojë apo Lekëlin e Tepelenës. Për Troshanin e Lezhës rrëfen me dhimbje se qendra e freterve të dikurshëm, u kthye në vend internimi nga regjimi komunist. Shpirti i tij poetik përshkruan bukur edhe bukuritë e Mokrës.
Por në një plan tjetër, që përbën edhe thelbin e këtij vëllimi është vëzhgimi i realitetit, me të cilin rregjimi në fuqi kondukton, ose më mirë të themi kontrollon jetën e popullit shqiptar.
Shënimet e atyre kohëve për fenomene të ndryshme me të cilat autori përballet nëpër vizitat e tij në zona të ndryshme, janë nga më pikantet përsa i përket të vërtetës objektive. “Kujdes me kë ulesh në Tavolinë” për mendimin tim është një rrëfim tragji-komik për vetë faktin se është qesharak deri në pabesueshmëri,por duke e pas përjetuar personalisht, e kam ndjerë dhimbjen dhe sterotipizimin.
“Për herë të parë jashtë shtetit” është tregimi i vërtetë që kulminon sagën e përpjekjeve dhjetëvjeçare të Naum Priftit për të gjetur pak përfshirje në shoqërinë e tyre që dilnin jashtë, e megjithatë tortura e përjashtimit nga ky privilegj , është e prekshme, e hidhur, por e vërtetë.
Prifti, megjtihëse një penë e veçantë në letërsinë shqiptare, për shkak se kishte të atin e dy vëllezër në Amerikë, ai nuk lejohej të udhëtonte jashtë shtetit. Ai mundohet që t’i heqë vulën e përjashtimit vetes e familjes duke u përpjekur të sigurojë një vizë , por nuk ishte e thënë që ai të lejohej. “Aventura” e sigurimit të një vize, karakteret me të cilët përballet, prapaskenat dhe hijet e dyshimit, janë shoqëruese në çdo hap.
Mendoj se kushdo që e merr librin në dorë duhet , të lexojë këtë tregim-dëshmi ose të parin ose të fundit. Është ndër më prekësit, më të goditurit,më të bukurit dhe natyrisht ka shumë humor të dhimbshëm.
Këto mbresa udhëtimesh heretike jo vetëm nuk mund të botoheshin në atë kohë, por edhe sikur të dihej përmbajtja e tyre, ne nuk do kishim priviligjen e leximit të një libri 500 faqesh sot, se fati i Naumit mbase do ishte tjetër. Por mendja e tij kthjellët duke i shkruar për në “sirtarin e kyçur,” bëri që këto shkrime të jenë ekstensive dhe të plota, siç ndodhnin atëherë, si një dëshmi e gjallë e mosntruozitetit komunist.
Ndër kujtimet, portretet dhe esetë, në pjesën e dytë do veçoja portretin e Lasgush Poradecit. Jo se jam ”lokaliste” por më tepër sepse është një portret tepër interesant. Naum Prifti,për ne që nuk e njihnim nga afër, na e sjell Lasgushin, “in person,” të plotë, të vërtetë, me të gjtha përmasat e plota të tij si njeri, si poet,si artist, si prind, bashkëshort, shok, mik e natyrisht si antikomunistin pogradecar që nuk pranoi të përdorë metodën e realizmit socialist, por mbeti deri në fund besnik i vetvetes edhe patriot, autor i vargjeve të pavdekshme:
“Dyke nisur udhëtimin mes-për-mes në Shqipëri
Drini plak e i përrallshëm po mburon prej Shëndaumi”.
Pjesë e veçantë e këtij libri është “Parathënia apo pasthënia” që autori e ka titulluar me plot të drejtë: “Unë si Prokop Cezareasi” ku jep ne detaj idenë e mbajtjes së shënimeve atëherë dhe rrënjën e frymëzimit me këtë ide. Mendoj se fati e ka pjekur me historinë e Cezareasit, pasi me të vërtetë Prifti na ka sjelle një vepër tepër të vyer e të domosdoshme. Ështe një dokument që duhet të studiohet për të rishkruar historinë e viteve komuniste në Shqipëri.
E falenderoj shkrimtarin Naum Prifti për librin dhe i uroj krijimtari të mbarë.
©Merita Bajraktari McCormack
New York Korrik 2007
No comments:
Post a Comment