FILOZOFI SHQIPTAR ME PËRMASA BOTËRORE, PROF. DR. ISUF LUZAJ
Në 95 vjetorin e lindjes (21/2/1913 -2 /12/ 2000)
* Si e njoha veprën e Prof. Dr. Isuf Luzit
Ishte dhjetëditëshi i dytë i nëntorit 2000. Përshkoja Sheshin e Flamurit Vlorë. Mes librave në lulishten e Vlorës, më kapi syri emrin “Isuf Luzaj”. Ishte libri i tij “Gloria e çmendjes”, të cilin e bleva dhe e shfletova qysh aty, në rrugë. Në çdo fjalë e rresht para syve të mi krijohej portreti i tij i madhërishëm…E drithëruar e mbylla dhe mes vagëllimit të lotëve belbëzova:“Më fal, profesor, më fal që s’ të njoha dot më parë!” Vendosa t’i shkruaja. Për fat të keq isha vonuar. Në fund të nëntorit kthehesha nga Tirana dhe përmes radios mësova se Prof. Dr. Luzi ishte ndarë nga jeta. Diçka e brishtë, e dëlirë një dëshirë e parealizuar u thye brenda qënies sime. Kjo më bëri t’i kushtoja disa rreshta, të cilat i lexova në ceremoninë mortore që u bë në Kaninë më 2 /12/ 2000. Kalaja e lashtë e Kaninës, priti eshtrat e birit të saj, të një atdhetari të zhuritur prej mallit. Të rënda hapat e kortezhit pa fund. Njerëz të pikëlluar, kokat ulur, të heshtur si kurrë, mbanin mbi supe trupin e pajetë të Isuf Luzit, mësuesit, profesorit, doktorit, linguistit, filozofit, studjuesit, nacionalistit, birit, dhe vëllait që kurrë s’reshti së menduari vendlindjen e tij të dashur. Oh sa dhembje, sa lotë dhe ankime mbartëte me vete ai arkivol. Sillte nga larg trishtimin e mërgimtarit, që u dënua dhe e kishte të ndaluar kthimin në atdhe. Sa domethënëse dhe po aq tronditëse janë fjalët e tij: “Mirëmëngjes trishtim, Natën e mirë trishtim, Mirëseerdhe vdekje: Pa trishtim!” Dhe i vdekuri ngazëllehet prej gëzimit të shfrenuar, sepse kufoma e tij do prehet dhe do nxjerrë mall në tokën mëmë…Një mall i grumbulluar në 56 vjet…A do ta tresë dheu vallë?! Nuk ka krim më të madh se sa të të mohojnë tokën që të lindi, të rriti e të mëkoi me vlagun e saj të ngrohtë. Ky ishte trupi i Prof. Dok. Isuf Luzit të cilin brezat do ta kujtojnë me nderim dhe mirënjohje. Shpesh herë më kishte folur babai për këtë intelektual të mirëfilltë. Nuk di përse, por thellë në shpirt ruaja një veneracion për të. Tani që njoh pak nga krijimatria e tij, them se intuita ime s’paska gabuar.
*Cili ishte Prof. Dr. Isuf Luzaj?
Eshtë nder dhe kënaqësi për mua që të analizojë jetën dhe veprën letraro- shkencore të këtij intelektuali me përmasa ndërkombëtare, i cili pasurinë shpirtërore e intelektuale e vuri në shërbim të lirisë, demokracisë së atdheut, si ambassador i paemëruar i Shqipërisë. Kjo figurë e ndritur letrare dhe filozofike, ishte dhuratë e Kaninës dhe u shfaq si një diell në qiellin e vendit, duke i dhënë shtysë qytetërimit botëror.I frymëzuar nga Rilindasit tanë, ai e çoi më tej veprën e tyre. Shpesh herë, si një shqiptar i madh, citonte Abdyl Frashërin: “Sa jemi shqiptarë, jemi gjithë një farë, kemi gjithë një besë, s’kemi kurrë të ndarë!”
Të shkruash për Isuf Luzin dhe të nxjerrësh në pah vlerat e tij, duhet studiuar gjatë dhe të merret në analizë vepra e këtij kolosi që përmblidhet së paku në 120 volume. Gjithsesi unë mora guximin për të evidentuar pak jetën dhe veprën e tij.
Për njerëzit e mëdhenjë si Prof. Dr. Isuf Luzi që është kolos në filozofi-letërsi (si në prozë dhe poezi) dhe në historiografi, s’duhet lënë në harresë edhe atdhetarizmi i tij. Pavarësisht nga kapaciteti i secilit, njerëzit duhet të shkruajnë për këtë figurë, sepse diçka do t’u transmetohet brezave.
I. Luzi gjithë jetës ka pasur parimin:” pavarësisht se cila qeveri drejton, shtetasit apo qytetarët duhet të respektojnë dhe zbatojnë ligjet, dhe jo ta shohin bardhë e zi, siç ndodh rëndomë sot…”Prej këtij mesazhi mëson cilido.
-Në vitin 1997 I. Luzi dërgon një letër të hapur gazetës “Koha jonë” dhe “Kombi”, ku u bënë apel shqiptarëvwe:”Bëni kujdes me pushtetarët e sotëm, se nuk do të mjaftojnë litarët për të varur komunistët…”- kjo ishte thirrja e një anti komunisti. Qëndrimin e tij ndaj komunizmit do ta shohim se si ai është përplasur gjatë viteve 1941- 1944 e në mënyrë të veçantë me Enver Hoxhën. Kishte një arsye madhore, sepse e shikonte vendin në prag të një vëlla -vrasjeje, në prag të një lufte civile. Këto mesazhe që jepte ishin pasojë e dijeve të tij mbi historinë, përvojën kombëtare dhe historiografinë Europiane apo botërore.
*Arsimimi i Isuf Luzaj
I. Luzi lindi në Kaninë n më 21-2-1913. Shkollën fillore e kreu në shkollën e parë shqipe “28 Nëntori” Vlorë me rezultate të shkëlqyera. Kreu në 5 vite gjimnazin e shtetit në Shkodër, i cili ishte 6 vjet.
Më vitin 1931 nis satudimet në liceun “Louis Le Grand” në Francë sepse nuk i njihej diploma e normales.
Më 1933 u diplomua në letërsi dhe mori licensën për mësimdhënie.
Më 1935 çertifikohet Master Edukimi në filozofi
Më 1937 laurohet me Doktoratë në Filozofi në Universitetin e Sorbonës.
Më 1938 çertifikohet Doktor në Letërsi spanjole dhe frënge, po në Sorbonë. Duke qënë në kontakt me rrethet intelektuale të Parisit , djepin e kulturës botërore, përvetësoi greqishten, latinishten, persishten, e si rrjedhojë lexoi sociologët botërorë, duke e bërë më kërkues ndaj vetes.
*Kontributi dhe vlerësimi i I. Luzit
Prof. Letërsie frënge në Buenos Aires (Argjentinë)
-Dekoruar me Medalje Ari nga parlamenti i Argjentinës.
-Në vitin 1954 u dekorua si: “Luchator por la Paz” ose “Luftëtar për paqe”
-Më 1956 u dekorua me medaljern “Paqe”
-Viti 1964 hap epokë të re , vendi i demokracisë, Amerika i uron Mirseardhjen.
-Në vitin 1984 merr medaljen “Profesor i Amerikës” nga vetë Presidenti Regan.
-Profesor i Filozofisë në Universitetin e New Hampshire.
-Profesor i letërsisë spanjolle e frënge dhe Estetikës në Departamentin e gjuhëve moderne në Universitetet: Bert (Barat), Leik Forest, (Lake Forest) dhe Ilions (Illinois) të Sh. B.A.-Profesor i letërsisë franceze në Universitetin Jozef në Indiana.
- I është dhënë çmimi “Akademik i Shquar për Përgatitje të Përkryer i Harwardit dhe Bibliografinë” nga presidenti
-Profesor i Merituar me çertifikatën e përmasave botërore nga presidenti Klinton më 1996.
-Së fundi Shef i Katedrës sé Filozofisë në Universitetin në Iliona.
Gjatë jetës sé tij shkroi 122 vepra letrare, në historio-grafi dhe sidomos në Filozofi. Njihet si njëri prej 11 filozofëve më të mëdhenjë të shek XX-të.
VEPRA TË BOTUARA TEK NE
-Rrëfime - poezi- 1937
-Gloria e çmendjes
-Lumenjtë zbresin të kuq.
-Ekzistenca dhe boshësia
-Rindërtimi i fuqive shpirtërore
-Lamtumira e yjeve
-Përtej së mirës dhe së ligës
-Sëmundja e shekullit tonë
-Topografi labçe
Veç këtyre janë plot 120 dorëshkrime, në letërsi dhe filozofi që vit pas viti do të shohin dritën e botimit. Cili është mendimtari dhe filozofi shqiptar, që mbi 100 vepra ia kushtoi çështjes kombëtare? Ishte Isuf Luzi që jetoi në emigrim dhe eshtrat i prehen në Kaninë.
Isufi deri në grahmën e fundit të shpirtit të tij, luftoi për origjinën thrako-ilire pasardhës të pellazgëve e në kërkim të tokës amtare, deri te guri i sinorit ku shqiptohet ëmbël gjuha shqipe e Fishtës (Homerit shqiptar)
Pas vdekjes së Skënderbeut, Shqipëria u bë tymnaja osmane e cila sa vinte e shtohej. Në këto kushte pasardhësit e princit Gjergj Arianiti lundronin me shpresë drejt Venedikut. Freskia përcillte pikëllimin e tyre lëshuar mes dallgëve, dëshpërim që briza detare e përplaste në muret e kalasë së lashtë, duke mbajtur gjallë kujtimet e shekujve. Kohëtkalonin, të lara në gjak të kulluar ilir sepse rinia kërkonte të bukurën, Lirinë. Jehona e shpalljes së Pavarësisë më 1912, u përzie me gëzimin e familjes Luzaj, për pinjollin që lindi, i cili do të njehësohej me shekullin e ri, i cili u bë brenda truallit atëror i pandashëm pej tij, kurse sot obelisk i kohëve të reja. Gjatë dhe pas studimeve në Francë, Isuf Luzi duke njohur iluminizmin Francez, veprën e Volterit të madh, të Eskilit, Sofokliut, Sokratit, më pas Frojdin, Niçen e deri tek më të rinjtë si Hegeli apo Sartri u plotësua si personalitet i pajisur me një kulturë të gjërë. Kjo i dha mundësinë të marrë titullin Profesor dhe Doktor në letërsi dhe filozofi. Me një kulturë të tillë dyertë e perëndimit të ëndërruar nga shqiptarët këtë gjysmë shekulli që shkoi, për të ishin të hapura. Përvoja e shteteve demokratike dhe ajo jetësore bëri që veprën e tij ta vërë në shërbim të lirisë sé Shqipërisë. Ishte një zë që e thërriste, por që ia kishin mohuar t’i përgjigjej.
Me diplomën e dy doktoratave në xhep, zotëruesi i 8 gjuhëve të huaja, që nga latinisht, greqisht, persisht deri në ato që njohin brezat sot, ai nisi rrugën e një pelegrini. Ky poliglot me karakter nacionalist kombëtar, me përmasa botërore, tejet i etur për të kërkuar lavdinë e vendit të tij, nisi një maratonë që nga Tregtare e Vlorës, Normale e Elbasanit, Liceu i Korçës e më pas Spanjë, Argjentinë dhe në disa shtete të Sh.B.A, pjesmarrës në shumë dhjetëra simpoziume në të katër anët e globit, bëri të njohur çështjen shqiptare në botë. Autoriteti i tij prej filozofi dhe gjuhëtari, veprat e shumta, kumtesat në katedra të ndryshme të botës, duke përjashtuar Shqipërinë, e cila ishte mollë e ndaluar për të, gjeografia e gjërë kulturore që zotëronte, si dhe lufta e pandërprerë kundër komunizmit, tërhoqi vëmëndjen e perëndimorëve deri në sferat më të larta të shteteve të zhvilluara.
Prof.Dr. Luzi në veprat e tij kërkon të spjegojë, se dëmet që u sjell popujve komunizmi, nuk janë vetëm krimet, terrori, genocidi, verbimi nga deklratat ateiste, tradhëtia ndaj historisë së imponuar nga të huajt, por shkatërrimi që sjell komunizmi, është demoralizimi,degjenerimi, pluhurizmi dhe çoroditja në tru dhe në nerva të individit dhe gjithë shoqërisë, duke sjellë një seri brezash me vlera morale të vdekura. Ai donte të thoshte se komunizmi nuk është filozofi, por ideologji anti- natyrale, kundër ligjeve të natyrës, e destinuar të falimentojë sepse mbartet prej imagjinatës së sëmurë .Sipas tij, komunizmi ngelet vetëm një fushatë politike për kohën që u konceptua, që u shkrua dhe u përhap në popuj të prapambetur anakronik për qytetërimin perëndimor dhe teknologjinë moderne.
Idetë dhe mendimet e avancuara dhe bashkëkohore të Prof.Dr. Isuf Luzit gjetën shprehje dhe zbatim vetëm në vendin e Demokracisë në SHBA, ku u rendit midis 7 filozofëve më të mëdhenj të shek. XX. Nderim dhe mirënjohje për birin e Kaninës, krenarinë e kombit dhe të githë botës sé kulturuar, Prof. Dr. IsuF Luza
No comments:
Post a Comment