Bota e gruas Shqiptare-ROZI THEOHARI-ESSE

LULET E SHEGES ME DIELL ULQINI Nga ROZI THEOHARI—Boston Sa here komunikoj virtualisht me dy miqte e mi, vellezerit Naim dhe Sami Flamuri ne Australi, ata me dergojne nje pamje piktoreske nga Ulqini me poshteshkrimin: “Ulqini-Florini”. Te terheq si me magnet bluja e detit dhe e qiellit Adriatik, e cila, ne perendim te diellit e vesh me nje xhublete te arte qytetin qe nga kalaja deri poshte tek brigjet ku perplasen butesisht valet e palodhura me ritmin e tyre te perjetshem. Te duket dicka e papritur, gati enderrimtare, qe kjo fotografi ballkanase vjen nga kontinenti i larget i Australise…Eshte “gjeografia e levizshme”, dheu i vatres prinderore, te cilin e “ngarkojne” dhe e marrin me vete emigrantet kudo ne bote, si nje flugere qe tregon kahun e orientimit te shpirtit te tyre. D Y B I N J A K E U L Q I N A K E Naimi dhe Samiu, binjake, kane lindur ne shtator 1969 ne Sidnei te Australise. Dhe ashtu si njeriu i pare, ate vit, bente hapat e pare te hallakatur ne Hene, babai i tyre, Flamuri, kur mori lajmin se u be me dy djem, i pire nga gezimi e nga alkooli, bente hapa te pasigurt nga nje kafene te tjetra, duke qerasur miqte e bashkatdhetaret. Por jeta nuk priu aq e gezuar gjate mekembjes se binjakeve… ” Babai yne dhe nana jone duhej te ishin se bashku me ne e te qendronin ne Sidnei te Australise se larget, ku ne binjaket u lindem,- thote Samiu,- e jo ta ndanim fatin tone me vone, mes rreziqesh te befta e te panumerta. Ja qe jeta e njeriut nuk eshte ne duart e tij.- vazhdon ai,- Kur e kujtoj femijerine tone, nganjehere habitem se si kemi shpetuar paq! Nuk ishte kjo nje femijeri ordinere, por dicka qe levizte, merrte fryme e rritej jashte kesaj bote, ne ate kujtesen tone te thuket, e vulosur pergjithmone deri ne vdekje, posi ai ylli i Davidit qe i dallonte cifutet (izraelitet) ne Luften e Dyte Boterore. Dhe une e vellai im, Naimi, duke u rritur po beheshim te vetedijshem qe ishim binjake, lindur me 1969, ne spitalin e Ballmainit te qytetit Sidnei (Uelsi i Ri) te Australise. Babai yne , Flamuri, deshironte qe femijet e posalindur t’i pagezonte me emra domethenes shqiptare. Nje miku i tij kosovar u kujdes qe binjaket te merrnin emrat Naim e Sami, ne kujtim te vellezerve patriote frasherllinj. Keshtu, me te madhit, te parit ne lindje, iu dha emri i Samiut, te dytit, por me i madhi ne peshe, emri i Naimit.” Flamuri, i njohur ne Australi me nofken “Fredi”, nje burre i pashem rreth te tridhjetave, baba i dehur jo vetem nga gezimi, por edhe nga alkooli qe ishte zakoni i tij i perhershem, kur shkoi te regjistronte emrat e binjakeve, me mosshqiptimin e drejte te emrit Sami, ia shkroi “Sanije” ne certificate. U deshen te kalonin 20 vjet qe te ndreqej ky gabim, i cili, ne vitet e shkollimit, i shkaktoi Samiut kacafytje te panumerta, sepse emri femeror e beri te veten. “Babai yne e kishte emrin Flamur,- vazhdon Samiu,- se kishte lindur pikerisht ne Diten e Flamurit, ne nje qytet te jugut, ne Lushnje, Shqiperi, me 1941. “Flamur” ishte emri i pare shqiptar ne zonen e Ulqinit. Shkaku i lindjes se babait tone ne jug ishte prej “ikjes nga gjaku” i familjes se tij. Kanuni ishte ligji. Ata jetuan tre vjet ne Toskeri dhe ime gjyshe e ndjere, Zyhraja, i kujtonte keto vite me nje dashuri te perkore, si vitet me te bukura ne jeten e saj plot vuajtje. Pasi “u liruan nga gjaku”, familja e Rame Xhemal Anamalit u vendos ne Ulqin ku linden edhe pese femije te tjere..” Babai i Flamurit, Xhemal Anamali, gjyshi i Samiut dhe i Naimit, sic e mbajne mend binjaket, ishte nje mesoburre me floke te thinjur e mustaqe te prera holle. Ai merrej me tregti mallrash, shitje-blerje dhe, ne vitet e pasluftes, fitoi mjaft ne tregtine e duhanit. Keshtu ai vuri nje pasuri te mjaftueshme dhe gezoi respekt ne komunitetin e vogel te Ulqinit. Flamurit, si djalit me te madh te shtepise, i takonte pergjegjesia e mbajtjes se familjes dhe keshtu, si “me i rendesishmi”, pati privilegjin e perkedheljeve dhe lazdrimeve prinderore dhe te shoqerise qe e rrethonte. Qysh ne moshe te re ai nisi te pinte duhan dhe raki. Keshtu filloi karriera e tij e paskrupullt neper lokalet e baret. Kjo sjellje tolerohej nga prinderit, sepse ishte “me i madhi”. Vellai me i vogel, Smajli, i thoshte gjithnje Xhemalit: “Yt bir s’ka sy per Qabe!” Me qe Flamuri u mesua tani me jeten e pertacise e te bixhozit, kafenese dhe “shoqenise se keqe”, sic i thoshte e ema, “djali i madh” mundohej sa me shume t’i shmangej realitetit dhe pergjegjesise familjare. I ndodhur ne keto rrethana, ai deshironte te ikte nga Ulqini. Por i ati, i cili ia hetoi mendjen, per t’i shpetuar kurbetit, mundesoi qe, Flamurin, pa mbushur 17 vjec, ta dergonte ne ushtri. Keshtu Flamuri me kombesi “shiptar”, duke ia perbuzur emrin “Arbanas- shqiptar”, kreu me stermundim sherbimin ushtarak ne Dalmaci, per rreth 24 muaj. “Gjyshi Xhemal,- thote Samiu,- i holle si per kah trupi ashtu edhe kah mendja, mendoi qe tani i biri do te zinte mend e do te shtrohej. Heperhe, kjo kurre nuk ndodhi dhe, mbasi u kthye nga ushtria, kunder deshires se vet, Flamurin e martuan me zor me nanen tone, Naxhijen, nje vashe e bukur malesore, me mollezat e kecyera te faqeve, bukuri tipike veriore. Familja e saj, gjate Luftes se Dyte Boterore, ne ato vite te kobshme, strehoi dhe fshehu gjysherit tane nga hordhite sllavokomuniste, qe i ndiqnin neper malet. Edhe pse familja e nanes, sidomos gjyshja e saj, ishin kunder kesaj krushqie, me nje fis qe ishte ende ne ”gjak”, me kembenguljen dhe deshiren e gjysherve te mi, familja e nanes pranoi. Nana ime ishte vajze e vetme ne dy vellezer. Gjyshi pat thene: “Eshte nga nje konak i mire dhe per tim bir s’ka nuse tjeter!” Ishte prushi i votres se mire, helli i gacave te votres se Naxhijes, qe e shpetoi baben dhe familjen tone.” Pas marteses, me 1963, Flamuri e kishte mendjen te largohej nga Ulqini. Fati qelloi qe vellai i Naxhijes, Shabani, ikur disa vjet me pare, arratisur nga Ulqini per ne Itali, kishte emigruar me vone ne Australi…” Dhendri lazdrak kerkoi garanci, e cila i erdhi nga daja im, Shabani,- thote Samiu.- Gjyshi Xhemal, qe i kishte te gjitha shpresat e ardhmerise se familjes tek Flamuri, gati sa s’u cmend e iu ndersul te birit: “A e di ti ku eshte Australia me gjind te eger? Ishallah mini ta shpon barken!...”” Me keto fjale mallkimi po e percillte babai djalin, te cilin do ta shihte per heren e fundit, i lenduar, nga shtrati i tij, sepse e kishte kafshuar gjarpri. Por plaku ishte helmuar ne shpirt me teper se sa nga gjarpri… Nena Zyhra, nje plake e vogel, e mbuluar me nje shami te bardhe ne koke e me disa rrudha te hijshme pleqerie, e ngrata nene, e percolli te birin me denesa e vaj, me deshperim, por edhe me nje fare shprese se mos valle Flamuri do te nderronte mendje. Pas nje viti qendrimi ne Australi, me 1966, Flamuri mori me vete edhe te shoqen, Naxhijen, jo se deshironte ta shihte e ta kishte prane, por me teper nga trysnia e kunatit, Shabanit. Kur erdhi bashkeshortja, jeta e re e ciftit filloi jo mbare, per shkak te riperteritjes se veseve te Flamurit. Ky njeri i zgjuar, qe fliste pese gjuhe te huaja, gojtar i zoti e hokatar, vazhdoi zakonin e vjeter duke luajtur me letra bixhozi e duke i pire raki gjithe te hollat qe fitonte. Perpjekjet e Naxhijes, gruas se tij fjalebute, per t’ia nderruar drejtimin e jetes se perditshme, shkonin kot. Madje, ndonjehere ai vinte dore mbi te…”Babai, net dhe dite te tera i mbyllur ne bodrumet e kafeneve, gelltiste helmin e shpirtit te tij.- thote Samiu,- Tani ai nuk ndalonte. Kur daje Shabani pyeste “ku eshte Flamuri?”, nana e shfajesonte burrin dhe thoshte: “Sa ka dal, do vije shpejt!”. Por Flamurin u desh ta sillnin ne shtepi per krahesh. Ai nuk dinte kur ishte “mjaft” me te pire! I skandalizuar nga kjo gjendje, daja u mundua t’i divorconte, por fati deshi qe nana te mbeste shtatzane pas 6 vjetesh martese. Nana shpresonte se sjellja e tij mund te permiresohej kur te behej “babe”. Por cdokush mund te jete babe fizikisht. Babai i vertete ka shume me teper pune e detyrime. Flamuri u mundua…, por alkooli dhe jeta e parregullt e kishin mbizoteruar te terin…” Fale zotit, Naxhijes i linden binjaket per mall. Djem te dy, mrekulli, hare…Nena dhe djemte ishin shendoshe e mire dhe lajmi u percoll tek gjysherit ne Ulqin. Me ne fund Flamuri u “dhuroi” jo nje por dy nipa. Gjyshi Xhemal, sipas zakonit shkreu pushken e lajmeroi se ne konakun e tij kishin lindur dy djem. Bebet e shendetshme, ashtu te rrumbullakte e te bukur sic ishin, i donte gjithkush. Nderkaq Flamurit, me kete lindje, si thote fjala popullore, “ia zuri rrota bishtin”. Dy djemte donin te hanin, te pinin, kishin nevoje per veshmbathje e kujdesje. Por Flamuri nuk mund ta ndalonte bixhozin. Atij, sipas skenarit te djallit, i erdhi nje “ide brilante”; vendosi ta dergonte nusen e bebet ne Ulqin, qe gjyshi kinse te kenaqej me binjaket. Ai hyri mire ne borxh dhe i siguroi biletat e avionit. D U R I M I T E J S K A J S H E M Ne qershor te vitit 1972 , binjaket e vegjel, vetem dy vjet e gjysme, me nenen e re, Naxhijen, u nisen per ne Ulqin per t’u rikthyer ne Australi 18 vjet me vone. Sa lehte tingellojne kur shkruhen “18 vjet”, 18 sekonda apo 18 mije fanepsje te zeza per memen qe rriti dy femije. Ne aeroport priste tere familja e Flamurit dhe e Naxhijes. Ata pane vajzen e tyre dhe nusen e djalit te tyre me djemte e vegjel duke zbritur nga shkallet e aeroplanit, por syri i gjyshit plak kerkonte te birin, Flamurin (me nje emer kaq te madh!). Xhemali nuk besoi kur e reja i tha se ai do te vinte me vone. Plakut te urte i shkoi nje djerse e holle. Flamuri kishte premtuar qe pas dy muajsh do te bashkohej me ta ne Ulqin. Kjo nuk ndodhi. Naxhija e dinte shkakun… Ulqini, si nje shtepi mehalle mermeriste: “pse?” “si?” “kur?” “cka” “cfare do te bejne?” “ku do te shkojne?” “si do te rrojne?” Qyteti i vogel, duke pire kafe-turke te panumerta, hamendesonte po me thashetheme te panumerta, me paragjykime te tmerrshme, te cilat merrnin fund tek mbijetesa e nje gruaje te re me veshtiresite e jetes se viteve ’70. Kaloi viti ne Ulqin. Binjaket rriteshin e kenaqeshin ne prehrin e gjyshit. Plaku shtatlarte dhe me ecje dinjitoze, duke i mbajtur femijet per dore, thoshte tere krenari : “Dy nipat e mi s’i ka bota!” “Ne i kercenim ne qafe e benim lojra me te, - thote Samiu,- dhe ai thoshte me deshperim: “S’ia kam pare hajrin atij te madhit dhe as prej ketyre s’pres…” Megjithate, Xhemali preu bileten e avionit dhe u be gati te nisej per ne Australi ta sillte “kodoshin” vete. Por gjema ra mbi shtepine e tij. Tregtia i falimentoi, humbja ishte e madhe e ai mori nje grusht te rende e te paparashikuar, i cili ia goditi zemren. Gjate transportimit me ambulancen e urgjences per ne spital, ai renkoi me shpirtin ne buze: “Askush nuk me dhimbset perpos nipave te mi…C’ka do te bahet me ta?...” Ai vdiq me ankthin dhe merakun per dy vocerraket qe la pas…Te afermit pohonin se familja kishte humbur patriarkun e madh qe ishte vetem 61 vjec. “Shtepia e gjyshit mbeti pa mbeshtetje, pa shtyllen kurrizore,- thote Samiu,- Xhaxha Kadriu qelloi te ishte ne Itali, me mendimin te shperngulej per ne Amerike. Xhaxhai i vogel Myrto ishte adoleshent. Familja jone, e shperndare neper kontinente i ngjante sheges se shkermoqur…Nana jone e kuptoi se lufta per mbijetesen posa kishte filluar, por tani ishim te vetem, pa perkrahjen e askujt. Ajo nuk pranonte lemoshe nga askushi…”Nuk do te lypi, -thoshte-, se djemte e mi e kane baben gjalle. Jam vete babe e nane per femijet e mi.” Trimeresha jone do te sakrifikonte tere jeten, tere rinine, vitet me te mira, vetem per ne, “dy thmit” e saj, virtyt fisnik ky i mbetur nga kodeksi i vjeter i maleve. Nana jone! Durimi i ambel…durimi-durim, si shega e ambel ne fillim, por e hidhet ne fund…, durimi-durim te mbeshtetja ne Perendine e nje qendrese solemne, duke sfiduar madje edhe veten e saj…Nana jone! tipike nje nane shqiptare… Nana jone!, e cila perballte edhe ziliqaret, te cilet mendonin se Naxhija e kishte kollaj, mbasi kishte burrin ne Australi dhe i dergonte te holla . Kurse Samiu dhe Naimi ishin pa babe me babe gjalle…” L O T E T E N A N E S Meraku per binjaket tani ishte forca kryesore qe rridhte tok me gjakun ne damaret e Naxhijes kur ajo punonte tere diten e dites, ca si pastruese ne hotel dhe ca ne kafene e ne byrektore. Gjate bisedes telefonike me znj. Naxhije ne Ulqin ndjeva te fliste jo nje nene, por zemra e saj. “Cdo sakrifice,-tha ajo,- e beja vetem e vetem qe femijet te rriteshin me te gjitha kujdesjet, me te gjitha kerkesat e nevojshme. Nuk do ta harroj kurre,- foli ajo me dritherime,- muajin e rande, nentorin e cdo viti kur mblidhja ullinj qe prej ores 7 te mengjesit kur agonte deri ne oren 4, kur fillonte nata. Duhej te mblidhja 100 kilogram ullinj cdo dite, nje pune kapitese duke ndenjur permbys, megjunjezaj, duke shpuar e gjakosur gishterinjte neper gjembat e ferrat, per te nxjerre nje kokerr ulliri, “duke hequr te zite e ullirit!” Binjaket pyesnin “Pse nuk vjen babi?” dhe ne lutjet e paragjumit mermerisnin “Don Zoti e kthehet babi vitin e ardhshem!” Nena Naxhije kurdiste ndonje genjeshter te besueshme se “babai ishte afarist, kishte shume shtepija e shume pune!...” ose “ pret te fitoje shume pare e do te vije te na marre...” “Ne te dy, cdo here qe shihnim avionet ne qiell, prisnim babin se do te na vinte e ai s’vinte dot.- thote Naimi,- Motoja e nanes ishte qe neve te mos na mungonte asgje, sikur te ishim me babe, edhe pse jetime me baben gjalle. Na dukej qesharake qe, ne tere qytetin fallxhoret gabele, kur vizitonin shtepine tone, dilnin gjithmone te kenaqura nga dhuratat e nanes, se hallin, mjerimin dhe vuajtjen e Naxhijes me burrin ne kyrbet e dinin dhe bilbilat ne peme, jo vetem fallxhoret e aftesuara ne genjeshtrat e tyre.” Naimi dhe Samiu, si cdo femije, e kujtojne diten e pare te shkolles. Femijet e Ulqinit shkonin ne klasen e pare ne moshen 7 vjec. Naxhija kembenguli t’i conte ne shkolle edhe binjaket e saj, te cilet ishin vetem pese vjec e gjysme, por me te rritur ne trup se moshataret. “Diten e pare te shkolles u vecuam nga te tjeret jo vetem si dy “furdulluqa”(te shendoshe, me tule), -thote Naimi,- por edhe nga cantat tona shkollore qe nuk ishin njelloj si te te tjereve. Ato vecoheshin ne vitet ’70, sepse ishin ne forme katerkendeshe, si valixhe, qe i kishim sjelle nga Australia. Ato i perdornin nxenesit ne Australi, kurse ne Ulqinin e vogel dukeshin qesharake mes femijeve te tjere me canta me te vogla, qe futeshin lehtesisht nen banka.. E gjithe shkolla ate dite qeshte me ne. Te skuqur e te turperuar, e detyruam nanen te na blinte canta “normale”. Mundimtarja jone edhe kete e beri.” “Nana, e cila gjate dites kryente 2-3 lloj punesh te ndryshme robtuese, kthehej ndajnatehere e lodhur dhe ne e shihnim kur binte ne shtrat dhe flisnim pak me te para se ta zinte gjumi i thelle clodhes, - kujton Naimi.- Nana nuk na perkedhelte kurre dhe, sa i mbushem te 20-tat, ajo kurre s’na puthte. Ndonjehere, kur e tepronim, merrnim edhe ndonje shuplake fytyres dhe une ndieja se si eshtrat e dores se saj perflaknin lekuren e bute te faqeve tona. Fjalet “te keqen nana” nuk i degjuam kurre prej saj. Si dukej, nuk donte te perseriste gabimet qe kishin bere prinderit e Flamurit me ritin e tyre te perkedheljeve. Kjo menyre e re edukimi na rriti e na poqi para kohe. Megjithese me te vegjelit ne moshe, ishim me te gjatet nga trupi ne klase dhe kjo na jepte epersi dhe autoritet kundrejt shokeve; jetonim me perfytyrimet e heronjve te filmave dhe shpesh kridheshim ne nje bote te cudirave magjepsese. Dajallaret i kishim ne fshat dhe i vizitonim shpesh. Gjyshja nga nana, nanadaja e ndjere, Feride thoshte per babin “Prej te gjallit ka uzdaj (shprese)”, dhe ne kenaqeshim sepse vetem aty gjenim nje rehati shpirterore.” Gjyshja tjeter Zyhra, nenemadhja, gjithashtu ishte e vetmja mbeshtetje e binjakeve, e cila vuante gjithnje nga malli i zjarrte per Flamurin. Shpesh, Zyhrane e leshonte zemra dhe peshperiste e hidheruar se ndoshta i biri kishte vdekur. Atehere, e reja, Naxhija, ftonte shoqet e mehalles per kafe dhe, kinse kujtohej, u tregonte se Flamuri i saj po ia bente gati “letrat” per te shkuar ne Australi. Kur mbeteshin te dyja vetem, plaka e pyeste e habitur: “Vertet, Naxhije?” “Po, hanko, (keshtu i therresin vjehrres ne Ulqin), po i pres letrat...” Mbetur pa baba dhe pa gjyshin Xhemal, detyra e “edukatorit” i mbeti tashme vellait te Xhemalit, te dytit ne radhe, Shabanit. “Ne u afruam shpejt me xhaxha Shabanin,-thote Naimi,- dhe e konsideronim jo si kujdestarin, por si baben tone…S’linim rast pa e sulmuar me pyetje. Ai nuk pertonte te na pergjigjej me dashamiresi dhe na jepte pergjigje edhe per pyetjet me te veshtira…Si cdo femije, edhe ne ishim kurreshtare per cdo gje. Plaku i mencem na u be mentori kujdestar dhe udherrefyesi i jetes duke na treguar peripecite e jetes se tij. “ Pervoja e gjyshit te vogel Shaban ishte reqethese. Xhaxhai i tyre ose Shabe Rama Peraj prej katundit te Milles, se Anes se Malit, ne zonen e Ulqinit, ishte nje patriot dhe luftetar i degjuar. Ne vitin 1940 bashke me luftateret Hasan Isufi, Noge Tusha e Cafo Beg Ulqini luftuan per clirimin e Ulqinit dhe ngriten flamurin kuqezi duke e shpallur te lire nga zgjedha sllave. Gjyshi Xhemali dhe xhaxha Shabani ishin truprojet e kryetarit Cafo. Duke u perpjekur te arratisej, Shabani u kap ne Berat me 1945 nga komunistet shqiptare, te cilet ua dorezuan malazezve. Shabanin e denuan me 12 vjet burgim, qe i kaloi ne burgun e Cetinjes. Pas Luftes se Dyte Boterore familja e Xhemalit dhe e Shabanit ishin nen nje mbikqyrje te forte politike. Ne nje rast kur “shoku Tito” do te vinte te vizitonte Ulqinin, Xhemalin e mbyllen ne biruce gjate gjithe kohes qe Titoja do te qendronte ne qytet. Per cdo vuajtje qe kishte hequr gjate jetes, Shabani e kishte lene amanet qe, mbi gurin e varrit, t’i shkruhej : “Ka dek disa here”. Naimi e Samiu kujtojne me nostalgji librat qe ishin fshehur ne ullishtat e xhaxhait, librat e Fishtes, Konices, Nikajt, Zavalanit, Koliqit etj. Binjaket i lexonin cdo nate fshehurazi, i perpinin e i studionin duke mesuar nga dituria e atdhetareve shqiptare, duke mesuar faqet e ndritura te historise se popullit shqiptar e duke u edukuar nga trimerite stergjysherore. Nje katastrofe natyrore ndodhi papritmas: Ulqinin e goditi dhe e tronditi nje termet i fuqishem, i cili pothuajse e shkaterroi krejtesisht qytetin me themel. Ate dite mengjesi pranveror, me 15 prill 1979, ne oren 7:17 Naxhija rrembeu binjaket dhe zbriti si furtune nga kati i dyte. Vetem nga meshira e te madhit Zot ata shpetuan nga guret e mureve te shtepise se vjeter qe u rrezuan vetem nje minute pasi ata ishin larguar. Ishte nje lebetitje e llahtare qe pllakosi gjithe qytetin. Ulqini i prrallave dhe i legjendave u mbulua me tym; u shkaterrua nje civilizim mijeravjecar; humben si valet e detit e u treten ne rere lundrat e drunjta e varkat me vela… krojet, puset, rozetat, shtepite e medha e avllite, rrugicat me kalldrem…humbi identiteti i qytetit te vjeter. Telefonatat vinin nga gjithe bota per te pyetur per shendetin e te afermve. Cdokush u interesua per te vetet. Vetem Flamuri nuk u ndje. Kjo e helmoi me shume zemren e bashkeshortes. Lotet e Naxhijes derdheshin si kokrrat e ujshme te sheges aguridhe mbi mollezat e ngritura te fytyres se saj prej malesoreje…” Kishim mbetur pa plang e pa shtepi,- kujton Naimi.- Nje vit jetuam neper kampe me shtepi druri, deri sa me ndihmen e xhaxha Shabanit filluam te ndertonim nje shtepi te vogel me dy dhoma. Bekimin per kete na e dha gjyshja jone, nanamadhja Zyhra, e cila nuk i pranoi kundershtimet e disa pjesetareve te familjes. Zemra e gjyshes Zyhra gjykoi drejt dhe vendin e shtepise se vjeter ne qender te qytetit na e beri dhurate neve, nipave te saj.” “Shtepia jone e re ishte si nje enderr,- thote Samiu,- diten e Vitit te Ri 1980 hyme brenda. Donim te ndiqnim programin e Vitit te Ri ne TV, por qelloi nje nate pa drita. Megjithate, ndjeheshim te lumtur, se ate nate feste e kaluam me dy gjyshet tona dhe, nen driten e qiririt, fytyrat e tyre, qe rrezatonin miresi, u ngjanin engjejve tane mbrojtes...Shtepia jone e re,-vazhdon Samiu,- u be edhe nje mjet te ardhurash per te siguruar kafshaten e gojes. Edhe pse me dy dhoma, nana nuk rrinte duarkryq; me sakrifica, gjate muajve te veres mbanim familje turistesh nga Kosova, kurse vete flinim ne bodrum.” Per moshen e adoleshences, kaluar ne Ulqin, Samiu e Naimi ruajne kujtime e pershtypje te paharruara. Mesuar me leximin e librave me permbajtje patriotike, ata u dashuruan pas librave te historise. Ata kujtojne si e kalonin kohen e lire, duke luajtur me shoket e mehalles, lojna si ajo me shkop e kiterr, rrasabuqa, komit, futboll me topa lecke, me gjueti zogjsh apo vjedhje kumbullash e qershish, kacavjerrje neper peme te larta etj. “Bashke me Naimin, -thote Samiu,- admironim celjen e luleve te ndritshme te sheges qe kishim ne oborrin e shtepise, dhe ndiqnim me kurshtje trupezimin e frutave te para, ato kokrrat e vogla qe, ca nga ca rriteshin e merrnin forme e ngjyre. E krahasonim rritjen e frutave me rritjen e shtatit tone dhe vendosem qe kete kohe rinie qe po kalonim ne Ulqin, ta emeronim “koha e sheges.” Por jeta e binjakeve nuk ishte aq romantike sa dukej. Dy vellezerit, si gjithe moshataret, nuk ishin te qete. Me shume se komplekset e moshes i mundonte e panjohura e se ardhmes. Kur u bene 15 vjec, u rane hallet e familjes mbi koke. Vec shkolles binjaket filluan te punonin ne hotele e ne vende te ndryshme punesimi per te rinjte deri sa mbaruan gjimnazin. Keshtu, ca nga ca, ata fituan tiparet e edukates perendimore, mesuan gjermanishten dhe italishten, te gatshem per te udhetuar dikur, diku, ne te ardhmen… ku t’i conte fati. N E K E R K I M T E B A B A I T S Y R G J Y N A R Nje dervish plak nga “Rana e vockel” e Ulqinit, kur mori vesh se nipat e kujt ishin Samiu e Naimi, u permallua dhe u tha: “Po a e dini se stergjyshi juaj, Ram Milla, ishte gjithashtu ne kyrbet per 20 vjet dhe solli me vete nje “karadake”, pushke me gryke te gjate? Ju e keni ne gjak kyrbetin.” Rrethi vicioz i kurbetit… a do te mbaronte ndonjehere? Fjalet e dervishit plak u bene nje ngacmues i castit dhe me 1988 binjaku Sami, me shtytjen edhe te familjes, u nis per ne Australi per te gjetur baben e sdikugjetshem. Kjo ishte ndarja e pare nga njeri- tjetri per binjaket. Kur mberriti ne Sidnei, tek daje Shabani, nje punetor i thjeshte e i ndershem, Samiu verejti se si “funksiononte” familja e emigrantit. Te gjithe pjesetaret e familjes takoheshin vetem ne darke, kur ktheheshin te lodhur nga puna e uleshin ne tavoline per te ngrene. Femijet bisedonin rralle me prinderit, gje qe i beri pershtypje djaloshit ulqinak. Filloi rruga e veshtire ne kerkim te babait. Muaj te tere u perpoq i biri te gjente babane legjendar. “Oh, c’jete! Sa i keq ky mergimi!”- ofshante i biri. Por mendja i rrinte tek nje njeri, te cilin e quanin “babe”...Ai nuk vinte..., kinse per arsye shendetesore...Ishin vetem genjeshtra te Flamurit. Mbasi u keshillua me miqte e vjeter te t’et (njerezit qe ia mesuan bixhozin neper klubet e tymosura te mergimtareve fatzinj), ata i thane Samiut: “Sa per Flamurin...hiqe nga mendja se do ta beje ai hapin e pare! Ti me mire shko e kerkoje vete.” Keshtu, djaloshi 17-vjecar vendosi ta gjente vete babane. Samiu u nis per nje rruge prej 7,000 kilometrash, dy dite e dy net, ne veri te kontinentit australian. Takimi at e bir u be ne nje stacion te vogel autobusi, ku nuk priste asnje njeri pervec nje plaku mjeran, me duhan te ndezur dhe qe dukej disi i besdisur. Kishin kaluar vite dhe, pervec fotografise ku dukej si aktori Cary Grant dhe nje audio kasete me zerin e tij, asgje tjeter nuk dinin binjaket per kete baba misterioz. Por Flamuri 50-vjecar, i rrenuar, i venitur, i syrgjynosur dhe i rraskapitur, i ngjante me teper nje plaku te mjere, te cilit i kishte mbetur vetem hija e njeriut. Jeta e parregullt e kishte bere te veten, e kishte plakur e rrenuar para kohe. Nje surprize kjo per djalin ambicioz dhe plot energji, i cili s’po e merrte akoma veten kur takoi nje baba qe per 30 vjet mergimi nuk kishte as shtepi e as para . Ai gjeti nje plak australian me emrin “Fredi”, ne veri te Australise. Samiu sapo zbriste nga shkallet e autobusit plot pluhur, te nje mengjesi te nxehte te veres tropike, degjoi fjalet e para te thena nga babai profetik : “Pshtyj nalt, t’bjen n’ball, pshtyj poshte t’bjen n’bark, s’ke ku m’con, s’kam ku t’coj”. Ishte nje lebeti, nje rrokopuje, nje gjeme e vertete makthi e ankthi...Me ne fund u bashkua djali i madh me baba Flamurin. Samiut i fluskonin pernjimend mijera pyetje per t’ia bere t’et, por shihte se nuk do te merrte pergjigje: “Si?”...”Pse?”...”Ah!...” “Si na...!” “Si na vajti jeta...!” “Jetime me baben gjalle” etj.etj. Por cdo orvajtje ishte e kote. Samiu kishte para vetes nje person te huaj qe vetem me emer ishte babai i tij... Djali qendroi dy jave me babane e humbur dhe pothuajse te mbetur prapa me kohen...Ne fund te fundit, Samiut iu dhimbs babai kur mbeti ashtu, si gjynahqar i gjore, vetem duke i bere me dore lamtumiren e pikelluar. Mos valle, kjo qe i ndodhi Samiut, ishte nje enderr e keqe, nga e cila do te zgjohej shpejt?. Fatkeqesisht ishte nje realitet i dhembshem, dhembje qe u shtua katerfish kur me kthimin e tij ne Sidnei mori lajmin e hidhur se nanamadhja (gjyshja) kishte vdekur, pa arritur te bashkohej me te birin! Sa me mall e durim e priste ajo diten e kthimit te te birit! Por zemra e thyer e nenes nga peripecite e jetes, nga lengata e semundjeve dhe dhembja per te birin e humbur atje larg, nuk i duroi dot e u dorezua. Samiu, i deshperuar nga humbja e gjyshes dhe nga gjendja e mjeruar e te atit, vendosi pas 9 muajsh qendrimi ne Sidnei te kthehej ne Ulqin. “ Ky kthim i tij i papritur befasoi familjen dhe te njohurit.- thote Naimi,- Binjaku im qe, me mire se une nuk e njihte njeri, ishte plakur para kohe. Une isha nje karakter i zakonshem shqiptari, kurse Samiu kishte nje kendveshtrim me te gjere per jeten. Edhe pse binjake, kishim mendime dhe opinione te ndryshme per boten...” Per te mos humbur kohen, Samiu dhe Naimi vendosen te vazhdonin studimet e larta ne Prishtine, ne degen e gjuhes shqipe dhe te letersise. Ne keto vite studimi binjaket ndien njefare zhgenjimi nga faqet e librave e te leksioneve rreth historise e kultures shqiptare, te cilat ishin perpunuar e shtremberuar. Por, sidoqofte, nuk ishin vite te humbura. Dy vellezerit, te ndodhur ne shoqeri me studentet dhe intelektualet e tjere shqiptare, u burreruan e u ndergjegjesuan me tej per virtytet fisnike te shqiptarit, sic eshte kodi i nderit, i beses dhe i krenarise. Si studente te vitit 1989, edhe binjaket nuk u ndane nga shoket e tyre, por moren pjese ne demonstratat e shkurtit te punetoreve te Trepces. M I R E M B E C, U L Q I N ! Kur Samiu e Naimi u kthyen nga Prishtina ne Ulqin, tashme te njohur si “aktiviste”, moren pernjehere thirrjen per ushtri nga armata serbo-sllave. Ky ishte nje tmerr, sepse atehere dihej mire se si kufomat e te rinjve shqiptare ktheheshin ne arkivole! Nene Naxhija, e lemeritur, vendosi qe binjaket te iknin brenda nates, duke u thene: “Ju kam rrit me zor dhe nuk dua t’i shkoni serbit dhurate ne goje!” “U nisem,-thote Naimi.- Jeta do te thote te mundesh rrezikun! Ne u larguam nga Ulqini te lare nga lotet curgezues te nanes, e cila na dha bekimin hyjnor te shpetimit dhe te shpreses se mire. Me 15 maj 1989 arritem ne Sidnei, ne vendin e lindjes sone, ku pamja e pare e qytetit olimpik nuk ishte ura e famshme ne gjirin e Sidneit, por lagjja e rendomte e zezakeve vendes, “Aborigjinezeve”. Aty, zezake te helmuar me alkool nxirrnin shkumbe nga goja dhe droga kundermonte tek te rinjte me prejardhje irlandeze, te sjelle ne kete kontinent si “konvikta”, te burgosur nga anglezet. Duke pare kulturen e pasardhesve te zezakeve, te shfarosur nga dora e kolonizatorit, e ndieja veten jo te qete e paksa te besdisur..., -vijon me tej Naimi,- Kete qellim kishte Samiu, qe, ne menyre pragmatike te me tregonte realitetin qe s’e njihja. Ai me thoshte se realiteti i Australise nuk eshte i bukur si ato kartolinat qe une i merrja nga ai me padurim, por me rruget e ndyra dhe me te pastrehet qe lypin nje dollar per te blere droge!...” Te daje Shabani, i cili qendronte akoma gojehapur nga habia se si djemte erdhen kaq papritur, dy vellezerit qendruan vetem pese dite dhe menjehere u nisen te kerkonin ate njeri me te cilin Samiu ishte ndare me dhembje, kohe me pare. Ata udhetuan dy dite e dy net deri sa mberriten ne Townsville, qytet ne veri te Australise. Por Flamuri nuk ishte aty, sikur ta kishte perpire djalli. “Mbijetuam gati tre muaj,-thote Naimi,- pa ditur a do ta takonim perseri ate njeri qe Samiu pati rastin ta shikonte drejt ne sy. Po mua, valle, a do te me ndodhte e njejta gje? I humbem shpresat. Por ja, nje nate ai erdhi. Une, Naimi, s’e kisha menduar kurre se si do te reagoja ne prani te babes tim. C’ka te beja? Ta godisja nje here per te gjitha ato premtime te humbura? Apo te kacafytesha me te, apo...Vendosa te heshtja...Ishte nje situate qe nuk i ndodh cdo njeriu ne jete. Une heshta...17 vjet pa patur babe dhe tani, para meje, nje njeri qe “lipsej te ndihmohej”, nje njeri qe qendronte ne mes te dhomes si statuje, duke i ngulur syte ne ekranin televiziv ku po luhej nje drame. Nje drame e dyte po luhej ne dhomen gjysme te ndricuar te nje moteli ku ne binjaket banonim perkohesisht. Ne kete vend te larget, pa pasur asnje shqiptar, binjaket filluan te jetonin me njeriun e quajtur “babe”. Po kush ishte ky njeri qe akoma kishte mbetur ne Ulqinin e viteve ’60? Nje enigme e pazgjidhur per dy bijte e tij, dy vellezerit e heshtur...Heshtja, e cila mbeshtillte mjedisin e motelit dhe hijet e tre burrave, ishte per situaten, e vetmja menyre e pershtatshme e komunikimit. “E shoqeronim ne cdo hap,-thote Samiu,- sepse e dinim mire qe, po te na ikte nga mbikqyrja, vate, mbaroi. Por nje nate e lame vetem, na tha se do te shkonte te blinte duhan. Tmerri qe do te vijonte, ishte vertet nje film horror. Ai ua mbathi kembeve dhe u deh perseri, piu aq sa shkumba i delte nga goja. Alkooli e ktheu ne nje mister Xhekil te djallezuar; u kacafyt me zezaket ne lokal, te cilet ia thyen felqinjte e fytyres dhe brinjet...Mekat! Flamuri, qe po e kthenim pak nga pak ne jete, u shnderrua menjehere ne ate tipin e vjeter, ne llojin e tij te preferuar: 40 birra ne dite (me borxhe te pafundme), deri sa i dilte shkumba...I ndyre nga goja e agresiv, duke u bere zemergjere me qerasje..., i vetegenjyer deri ne fund ne ate naivitetin e tij se kinse ishte dikush...O Zot! c’ishte ky denim, a mallkim?...Mos valle, ikja nga trualli i te pareve?...Pse te na ndodhte neve kjo? Pse nuk shkuam me mire ne armaten jugosllave? Jeta me baben ishte nje sketerre e vertete! Ai nuk na shikonte e as na pranonte si djemte e tij, por si kundershtare. Tani e kuptuam Flamurin e vertete te shpelles dhe jo romantikun e nanes. Pra, ky ishte ai burri qe jetoi me nanen, por qe ajo kurre nuk na tregoi fytyren e perbindeshit “baba”, i cili tani ishte kthyer ne nje bishe te terbuar...” C A S T I I S H P R E S E S S E M I R E Samiu e Naimi, pasi qendruan me kembengulje dhe e duruan te ashtuquajturin “baba” per tete muaj, e kishin humbur besimin. Ata vendosen te iknin pa dijenine e tij, brenda nates, tani jo nga frika e serbit, por nga tmerri i “Fredit”. U kthyen ne qytetin Brizbane, qytet, qe e kishte marre emrin nga mbreteresha e shtetit Queensland. Aty ata u ambientuan shpejt dhe filluan jeten persembari. Fale gjuheve te huaja qe pervetesonin, binjaket u punesuan ne hotelin “Sheraton”, Naimi ne barin e hotelit dhe Samiu ne recepsion. Kaloi gati viti dhe nene Naxhija erdhi, fale Zotit, nga Ulqini. Shpresonte e shkreta grua se do te behej bashke me burrin e saj te humbur, por binjaket nuk ia ushqyen kete deshire. “Flamuri, kur mori vesh ardhjen e nanes, erdhi te na kerkoje, por nuk arriti te na gjente,- thote Naimi.- Te dy me Samiun ishim te mendjes qe nuk ia vlente te takohej nana jone me babane, deri sa ai ishte ne nje gjendje te tille. Baba erdhi prape, heren e dyte. E morem vesh nga nje mik i perbashket, i cili na alarmoi se ai ishte gati para humneres jetesore. Nga ana tjeter, nana kembengulte se donte ta takonte “burrin e saj”, Flamurin. Se fundi, i derguam atij adresen dhe numrin e telefonit...U takuam tek stacioni i trenit te tre burrat, nana priste ne shtepi. Ai ishte i enjtur nga pija e, per cudi, kishte lene mustaqe qe i zgjateshin vesh me vesh. Pas pershendetjes se shkurter, ne binjaket i parashtruam kushtet tona, qe ishin te thjeshta: “Harro te shkuaren, shiko te ardhmen...nana nuk e meriton Flamurin e vjeter!” Flamuri na veshtroi gjate dhe pastaj tha: “Djema, me keni shpetuar, se, edhe nje muaj e do te vdisja ne ndonje kanal...Tani e di cka duhet bere!...” Keshtu u vendos qe ai te takohej me nanen, pas 19 vjeteve. Nana nuk e njohu...Takimi ishte i qete, jo “holivudian”, me vaj e me lot...Ishte nje takim i mbeshtjelle pothuajse nga misteret e jetes.”, - perfundoi Naimi. Kur e pyeta znj. Naxhije per pershtypjet e casteve, kur u takua me bashkeshortin e saj, ajo me tha : “ Me kishin thene djemte se ishte i zorshem takimi me te. Por une doja qe Flamuri te kthehej ne shtepi ...Para meje qendronte nje plak, nje njeri i ftohte, i dobet. Ate cast e provova se une isha me e forte se ai, qofte nga trupi, qofte nga mendja. Pra, duhej t’i beja balle vetem une ketij takimi te akullt, nga i cili varej e ardhmja e familjes sone. “Si je?”, e pyeta. Ai m’u pergjigj: “Ti ke rrit femije te mire!” “Jane femijet tane, s’jane vetem te mijte!”, -ia ktheva. Djemte me paten thene se Flamuri kishte vetem 10 dollare ne xhep. “Do te jetojme bashke!”,- peshperita me nje ze te ngrohte per t’ia hequr te ftomen qe po i jepte dridhje trupit te tij te rraskapitur. “Ne qofte se pranon,- i fola ngadale e duke iu afruar,- une nuk te pyes kurre se ku ke qene e c’ke bere gjithe keto vite. Edhe ti, s’eshte nevoja te pyesesh per vuajtjet e mia deri sa t’i bera foshnjet burra...Qofte kismeti ta fillojme mbare...Ku te jesh ti, do te jem edhe une, si gruaja jote...” Flamuri vertet ktheu rruge, por tani ai vuante nga simptomat e mospirjes se alkoolit dhe gjithe ate ankth e shfrynte mbi djemte. Naxhija fjalebute mundohej te ndihmonte si gjithnje. Flamuri vuante nga diabeti dhe nga melcia, qe i ishte shkaterruar nga alkooli. Vitet e moskujdesit per vetveten po e benin punen e tyre per t’ia shkurtuar jeten. Shpeshhere ai rrefehej se nuk i dhimbej qe e humbi rinine, por se punoi me te vertete rende ne xhunglat e Australise, qe te siguronte jeten e familjes, gje qe nuk e arriti. Pas 20 vjetesh Flamuri u takua per here te pare me shqiptaret. Por nuk rrinte shume me ta, vetem pese minuta e kthehej ne shtepi. I pelqente jeta ne vetmi. Atehere binjaket u keshilluan me nene Naxhijen e vendosen te hapnin nje biznes. Ishte i vetmi mjet te mbijetoje ne nje toke te huaj. Dy vellezerit se bashku me nenen e baben beheshin kater krahe pune. Ata paten fatin te hapnin nje lokal pica-restorant, ku punuan se bashku pese vjet. “Qe te kater ishim te magjepsur pas punes dhe vetemohimit, punonim si skllever shtate ditet e javes.- kujton Naimi,- Nana luftonte si dragoi per ta mbajtur familjen se bashku dhe ia arriti te krijonte tamam nje vater shqiptare. Filluan dashurite e para. Naimi mendonte se nje australiane qe ia kishte rrembyer zemren, ishte me e vlershme se gjiri i ngrohte familjar. Samiu vuante nga kjo zgjedhje e te vellait. “Per se, valle, erdhem ne fund te botes, qe te ndahemi per se dyti?,- ankohej ai.- Nana apo “Skenderbeu” yne sic e quanim me dashuri, qysh ne moshen 16-vjecare na peshperiste se “ka ardh koha e marteses, te me lehtesohet krahu!” Dhe deshira e nene Naxhijes u plotesua. Samiu u martua me nje vajze shqiptare te lindur ne Australi, kurse Naimi, u martua nje vit me vone me motren e nuses se vellait. “Gabim trashanik, -u thoshte halla,- nuk merren dy motra ne nje konak, se sherr do te keni!”Por dasmat u bene dhe dy vellezerit e dy motrat u trasheguan per jete e mot! K T H I M I N E V A T R E N P R I N D E R O R E “Pasi martuam e rregulluam cunat ne familjet e tyre te reja, une e Flamuri vendosem te ktheheshim ne Ulqin, te ringrinim edhe ne cerdhen e vjeter te shkaterruar e te harruar,-thote znj. Naxhije.- Zemra ime e di se si u shkeputa nga binjaket e mi, por…jeta ecen perpara, gjithsekush ka riskun e vet…Me ndihmen e binjakeve,-vazhdon ajo,- rindertuam shtepine ne Ulqin dhe kjo na gezoi pa mase. Ishte amaneti i nanadajes, sic e quanin cunat nanen time, qe me ne fund mos ta linim te shkretin truall, per te cilin shume peripeci kishin ndodhur…” Flamuri, i cili nuk kishte vene pike alkooli ne goje qysh diten qe Naxhijes i shkeli kemba ne Australi, vazhdoi po ate rregull e qendrese edhe ne Ulqin. U takua e u cmall me shoket qe nuk i kishte pare prej 25 vjetesh. Naxhija vazhdon: “ Gjashte sahati ne mengjes dilte nga shtepia, takohej me miq e shoke, luante me letra per qejf, jo per para. “Prite Zot!”, nuk luajti ma me bixhoz. Kurre s’kemi qene idhnueshem…Kohen tjeter e kalonte me vizita te doktoret e me ilacet, sepse ishte shume i semure. Por, me teper se semundjet, zemren ia shtrengonin dy merake te medha. I pari, malli per femijet qe i kishte larg e nuk i gezoi kurre. I dyti, e hante perbrenda turpi dhe mjerimi i babes, qe nuk mundi kurre t’u jepte pervojen e jetes se tij femijeve, ashtu sic bejne gjithe baballaret e botes…”Ti u ktheve ne rruge te mbare, -i thoja,- dhe kjo eshte mjaft c’te mesojne djemte nga ti!”” Sot ne Ulqinin e bukur cdo femije e kujton xhaxhi Flamurin nga perkedheljet dhe pergezimet qe ai u jepte te vegjelve, sepse ai nuk pati fatin te kenaqej me mbesat e nipin e vet qe ndodheshin ne Australi. Me kesulen e bardhe, plisin, ne koke, ish - “Fredi” i dikurshem i Sidneit, i kalonte ditet e fundit te jetes mes njerezve jashte e brenda kafeneve. Ai rrinte ne lokalet e tymosura dhe shikonte te tjeret duke pire alkool e duke luajtur me letra dhe, me nje lloj nervozizmi i keshillonte: “Mos pini, ju pifte dreqi n’bark!” Semundja po perparonte dhe Flamuri e humbi luften e tij ndaj tumorit, kesaj “ligcine”. Ai po shuhej dite pas dite, ndersa bashkeshortja i qendronte te koka e i sherbente me dhembshuri. Diten e fundit, kur ai po jepte shpirt, Naxhijes iu kujtua e vjehrra, e cila, diten qe u nis Flamuri per ne Australi, i therriste me nje ze te keputur: “Mos ik, ore djali im…!” Flamurit, dikur i panjohur per sa breza, ketij njeriu misterioz, ne diten e varrimit, banoret e Ulqinit i bene homazh e i dhane lamtumiren ne castin e percjelljes ne varreza. Arkivolin e te ndjerit e mbuluan me flamurin kuqezi; ishte hera e pare qe perdorej flamuri kombetar ne kete vend te vogel dhe te frikesuar nga roberia. Nje mrekulli ndodhi diten e varrimit. Flamuri, qe ne gjallje e kishte lene amanet qe “ta shtijne ne dhe femijet e vet”. “Posa morem vesh lajmin e humbjes se babait tone,- thone Samiu e Naimi,- edhe pse 22.000 kilometra larg Ulqinit, udhetuam urgjentisht dhe erdhem ne kohe, e nderuam baben, fale Perendise!.” F L U T U R I M T E K C E R D H J A E N A N E S Thone se ne Ulqin naten duken shume bukur yjet. Thua te jete kjo arsyeja qe Naimi e Samiu vijne shpesh e vizitojne qytetin e tyre te femijerise, apo jane lulet e sheges ne oborr qe i ndjellin binjaket te vijne e te shkermoqin kujtimet e femijerise?, apo eshte cerdhja e nanes qe i pret cdo sahat e minute, lare e njomur me lot malli? Ndoshta kjo e fundit eshte magjia. “Ne binjaket gjithmone erdhem te nana e serish do te vijme,- thote Samiu zemerprekur,- gjithmone dhashte Zoti, do te vijme e ta vizitojme. Ndersa nane Naxhija renkon me lot shpirti: “Pse, valle, e meritova kete fat, qe ju perlat, drita e syve te mi, e jetes sime, te me lini vetem “quk” ne shtepite e reja qe i ndertuam apo…mos t’i kerkojme me shume jetes se eshte koprace ne miresine e vet…” Ajo mjaftohet me tre muajt e veres kur binjaket vijne e i kalojne pushimet ne Ulqinin e tyre te shtrenjte mes familjareve e miqve. Ne faqet e saj te malesores rrjedhin lotet e kenaqesise kur perqafon misherimin e vepres se saj, djemte e vet…, zemra e te cileve nuk mund t’i duroje dot fjalet e drejta e te verteta te nanes… Pasi cmallen me nanen binjaket qendrojne te heshtur disa caste nen hijen e sheges se tyre te oborrit, me te cilen i lidhin shume kujtime. Ja, tek degjojne ne eter zera te larget femerore qe kendojne kengen ulqinake: “/ Shege e ambel, shege e bute,/me shkoi vera pa t’kepute/… Binjakeve, kur ishin te vegjel, u benin pershtypje kokrrat e sheges si gure te cmuar qe vezullojne ne ngjyre gjaku, si dhe levorja e bardhe, e holle mbrojtese, e cila e mbeshtjell frutin me aq kujdes. Ndoshta ata te dy e kishin zili ate kujdes e siguri qe natyra u kishte dhene kokrrave te sheges, por nderkaq, atyre te dyve nuk ua kishte dhene jeta. Gjate pushimeve verore Naimi e Samiu nje pjese te kohes e kalojne ne mjediset e kalase se Ulqinit e ndalen ne logun e keshtjelles, nen guret e bedenave te lashte, perbri detit te kaltert. Cdo vit aty festohet dita e “Dyluftimit te desheve”. Eshte nje feste e ethshme, nje tradite, nje ritual magjik qe vazhdon qe nga lashtesia. Qysh ne mengjes fillon “dita e sherrit” kur banoret e Ulqinit, cdo lagje me dashin e vet me briret e mprehur e te zbukuruar me lule, derdhen neper rrugicat e ngushta me kalldrem e arrijne ne sheshin e dyluftimit. Sheshi quhet “Vendi i ujqerve”, nga i cili rrjedh edhe emri i Ulqinit, “Ulk-in”. Samiu tregon se i pelqen te vizitoje kalane nga brenda. Akoma jane edhe sot qelite e te burgosurve ku ka ndenjur per pese vjet rob shkrimtari i famshem spanjoll Servantes, te cilin ulqinaket e pagezuan me emrin “Servet”. Nga prapa bedenave ende shihet qarte kodra ku thuhet se kane qene mullinjte e eres. Pikerisht vendi ku ka ardhur edhe frymezimi i Servantesit per te shkruar Don Kishotin, kryevepren e tij. Samiu perfytyron Dulqinen, vajzen ulqinake me emrin Bukurie, pas se ciles u dashurua Servantesi. “Me emrin “Dulqinje” Servantesi perjetesoi emrin e Ulqinit, i cili ne ate kohe quhej Dulqini”, perfundon ai. Samiu, sa here bredh rrugeve te gurta te kalase ulqinake, ndalet para nje mbishkrimi latin ne maje te portes ku lexohet: “Nema propheta in patria sua” (Te derguarit nuk pranohen ne vendin e vet). Me tej, ndersa zbret nga kalaja drejt plazhit, e ndjekin nga pas vargjet e Abdullah Thacit: “Plazhit nen kala sec gjemon nje ze Me re sysh, Ulqin, s’te vij kurre me…”“Mjaft me ndjellje te zeza!” psheretin Samiu… Duke shkruar keta rreshta, nje fllad qiparisash me sjell e me kujton poezine “Ulciniumi”, te cilen poeti Ali Podrimja e ka shkruar ne Ulqin ne qershor 2005. ULCINIUMI Syth mes Ujit te Madh dhe Endrres, Nuk ke c’t’i marresh as t’i lesh. Ullishtes ilire iken ora e nje populli, Nen kembe leviz e vdekura, Ne dore te Zotit. Ne Barbane bie Shqipja, syte i lan nga bloza e koherave dhe me njerin krah mbulon trupin e pergjakur te Gjergjelezalise. Bucimes ia ka friken dhe shkembi. D Y Y J E N G A Q I E L L I I U L Q I N I T “Dy yje nga qielli i Ulqinit”, nuk i cilesoj une binjaket Flamuri por, si nene qe jam, perfytyroj se, kur nene Naxhija mallohet per djemte e saj, ne netet e vetmise, ngre kryet drejt qiellit…dhe pikerisht keshtu i therret ajo Samiun e Naimin, me nje buzeqeshje miresie ne buze. Pas marteses se tyre Naimi e Samiu e shiten biznesin, mbasi nuset e tyre vazhdonin shkollen. Me largimin e prinderve ne Ulqin, familjet e binjakeve u vendosen ne Melbourn me 1996, ku vazhdojne te jene edhe sot. Naimi e Samiu ndoqen universitetin dhe u diplomuan ne degen e psikologjise, nje nder disiplinat, te cilen e pelqejne mjaft te dy binjaket. Martuar me dy motra, te cilat nuk jane binjake, por jane shqiptare te lindura ne Australi, Samiu ka dy vajza: Valonen dhe Arditen, kurse binjaku numer dy, Naimi ka nje djale me dy emra, Shpetim-Shqiptar. Ai ka dy emra sepse Naimi beson se ne boten perendimore, kur lindin brezat e rinj, ata ndoshta e humbin gjuhen por, se paku emri mbetet dhe nje dite, emermbajtesi ia ben vetes nje pyetje: “Po kjo, Shqiptar, c’ka do te thote?” Sot Naimi e Samiu jane te punesuar ne administraten e qeverise australiane si zyrtare te Imigracionit Australian dhe ne vitin 1999 ata mundesuan qe gati 4000 shqiptareve nga Kosova t’u jepej nje vendstrehim ne Australi. Kjo ishte nje pune tejet e veshtire, por binjaket e kryen me kenaqesi duke dhene ndihmen e kontributin e tyre ne momente aq vendimtare per kombin tone. Naimi e Samiu kane botuar librin “E perjetshme eshte Shqiperia” ne vitin 2000, si libri i pare i shekullit i botuar ne “Atmemedhe” sic e quajne ata token shqiptare. Binjaket Flamuri gjithashtu kane mundesuar botimin e librit rreth pemes gjenealogjike te familjes se Kastrioteve, te autorit Carlo Padgilione, liber te cilin ata e gjeten ne Itali dhe e bene perkthimin ne Shqiperi. “Pema gjenealogjike e Kastrioteve, pasardhesve te Skenderbeut”, nje portret i panjohur i Skenderbeut, (autor i te cilit eshte nje fisnik hungarez), si dhe tri emblema qe ka perdorur Skenderbeu, te publikuara per heren e pare (origjinalet e te cilave ruhen ne Arkivin Sekret te Vatikanit); keto jane risite e librit “Skenderbeu dhe pasardhesit e tij”, liber i shkruar nje shekull e ca me pare nga nje gjenealogjist italian. Ky liber doli ne drite ne kryeqytetin shqiptar, fale punes e kujdesit te dy vellezerve Naim e Sami Flamuri. Zonja Vitore Stefa Leka, veprimtare humanitare e diaspores, ka shkruar: “ Binjaket Naim dhe Sami Flamuri i njoha kur isha ne Kongresin e Pare te LSHB (Lidhja e Shqiptareve ne Bote), ne Prizren. Gjithe ato dite qe ndejta aty, si dhe ne Prishtine, kohen e lire pothuaj e kaloja me ta. Me terhiqte shume jo vetem thjeshtesia dhe menyra e komunikimit me grupin qe i rrethonte, por dashuria e pakufishme qe kishin per Shqiperine. Me thoshin se , per hir te ceshtjes se madhe kombetare, ne duhet te jemi e te mbesim te njesuar e te bashkuar, ashtu sic i ka hije nje populli te qyteteruar…Duhen mbrojtur ne menyre me fanatike reliket kombetare, historike dhe etnografike, te cilat jane deshmi e autoktonise dhe pranise sone te perhershme ne Ballkan, si dhe deshmi e nje populli te vjeter.” Samiu dhe Naimi jane koordinatore te LSHB-se me komunitetin shqiptar ne Australi, si dhe udheheqes te ketij komuniteti. Ne vitin 2000 binjaket Flamuri hapen per heren e pare ne Australi TV e pare private dhe radion ne gjuhen shqipe. Me perkushtimin dhe me punen e tyre te palodhur si atdhetare te vertete, kane mbledhur e derguar 2 milione dollare per luften clirimtare te Kosoves. Si udheheqes te komunitetit shqiptar ne Australi, vellezerit Flamuri organizuan te gjitha demonstratat e ketij komuniteti, dhe kjo e zgjoi diplomacine australiane. Ne vitin 1999, mbas pamjeve trishtuese, nepermjet ekraneve te TV, te gjendjes se shqiptareve kosovare ne kampet famekeqe te “Bllaces” ne Maqedoni, Samiu dhe Naimi dhane alarmin ne qeverine australiane , e cila deri atehere, pervec premtimeve verbale, asgje konkrete nuk kishte marre. Pasi vellezerit Flamuri takuan disa ministra te shtetit, si dhe senatoren australiane me origjine kroate Natasha Stot Despoja, u arrit qe, ne emer te qeverise australiane, te shkonte menjehere nje ekip ne kampin e Bllaces per te mundesuar evakuimin e 4000 refugjateve kosovare me “vize speciale”, nje “bill” qe u miratua per here te pare ne parlamentin australian. Te dy vellezerit Flamuri u bene koordinatoret kryesore per vendstrehimet e kosovareve, por ata u bene edhe kembengules qe, te gjithe te ktheheshin ne Kosoven e lire pas luftes, per te mos i lene bosh vatrat amtare. Binjaket Flamuri kane qene edhe ne Shqiperi, prape si koordinatore te shperndarjes se ndihmave per shqiptaret e perndjekur nga Kosova. Njekohesisht ata te dy u angazhuan edhe per te perndjekurit nga Peja, duke i sistemuar ne Ulqin. “Ardhja jone ne Shqiperi, ne nentor te vitit 1999,-thote Samiu,- ishte nje enderr…nje deshire qe fillimin e mileniumit te ri ta prisnim ne “Atmemedhe”. Ishte i paharruar takimi me shume intelektuale, personalitete, historiane, deri edhe me presidentin e Republikes, zotin Mejdani. Ne takimin me prof. Moikom Zeqo, i cili ne ate kohe ishte drejtor i Muzeut Kombetar, i dhuruam muzeut dy flamure arkaike, njeri, flamuri i Skenderbeut dhe tjetri, flamuri i malesorit patriot Ded Gjo Luli, (i cili eshte ngritur me 1911 ne Deciq, nje vit me pare se flamuri i Ismail Qemalit). “Ne Tirane e gjetem veten midis miqsh,- shton Naimi,- takuam Fatos Arapin, Dhimiter Shuteriqin, Xhevair Spahiun, prof. Ferid Hudhrin, Arian Leken e te tjere, si dhe Donika Bardhen, me te cilen organizuam edhe festen e Vitit te Ri 2000, ku, bashke me miqte tane kaluam nje nate te lumtur e mbreselenese ne restorantin “Piazza” ne Tirane. Vellezerve Flamuri, gjithashtu, u la kujtime te mira takimi me presidentin Mejdani . Megjithese koha e takimit ishte e caktuar per 15 minuta, Naimi e Samiu qendruan ne shoqeri te tij per gati dy ore. “Ai degjoi me vemendje e u interesua per aktivitetin tone,-thote Samiu,- i treguam per librin qe kishim ne shtyp e ai na premtoi se do te merrte pjese ne promovimin e tij…Presidenti gjithashtu na ftoi si “mysafire nderi” te merrnim pjese ne ceremonine e fundit te festave te Nentorit per shekullin XX, ne Pallatine Brigadave” S H Q I P E R I A – T E M P U L L I K U H Y H E T D U K E U L U R K O K E N Me 7 janar 2000 bota letrare shqiptare e nisi me nje ogur te mbare fillimshekullin e ri, duke hapur siparin e tij me librin “E perjetshme eshte Shqiperia”, me autore vellezerit binjake Sami e Naim Flamuri. Ky liber prej 332 faqesh, me redaktor prof. Moikom Zeqon, ribotohej per heren e trete, me i plotesuar. Libri u prezantua ne mjediset e Muzeut Historik Kombetar ne Tirane, ku ishin te pranishem presidenti i Republikes Rexhep Mejdani, si dhe historiane, shkrimtare e figura te shquara te artit e te kultures. Tashme ishte bere e njohur per median e vendit se binjaket Flamuri me banim ne Australi, te cilet preken per here te pare token arbnore ne moshen 30 -vjecare, e sollen kete liber ne emer te te gjithe mergimtareve shqiptare ne bote. Per kete veper, e shkruar ne stilin e bisedave eseistike, e cila i referohet kombit me te vjeter te Evropes, autoret jane mbeshtetur ne te dhena burimore te plota, ne nje bibliografi prej 100 titujsh, kryesisht te albanologeve angleze. Ne parathenien e librit z.Bahri Brisku thekson se kjo veper qe i ngjan nje antologjie te ceshtjeve kombetare, reflekton te dhena kronologjike lidhur me zhvillimin e kombit tone, me te gjitha atributet civilizuese duke e lartesuar kete popull deri ne altarin e kombeve me fisnike. Nga diskutantet, gjate promovimit, u theksua se dalja e ketij libri eshte nje nisme qe vlen jo vetem per diasporen, por edhe per qarqet e sistemeve te huaja informative, te cilet do te luajne nje rol per sensibilizimin e problemit shqiptar ne hapesiren ballkanike. Gjate promovimit, botuesi i librit, z. Arian Leka , nder te tjera tha: "E perjetshme eshte Shqiperia" nuk eshte thjesht nje liber. Ate mund ta quash edhe enciklopedi permbledhese te te gjitha tezave ne dobi te ceshtjes se kombit shqiptar, si nje nga popujt me te lashte te Evropes, i cili gjithmone dha, por kurre nuk u shperblye, dhe nuk gabon aspak ne kete gjykim…Librin mund ta quash edhe nje bashkebisedim te nivelit te ngritur-eseistik, per lartesimin e ndergjegjes kombetare dhe perseri nuk gabon…Mund ta quash sprove historie, mund ta quash antologji te mendimit shqiptar, mund ta quash “kujtese historike te gjykuar emocionalisht” dhe “te shpjeguar me vargje poetesh”, mund ta quash madje dhe indeks bibliografik kete liber, dhe gjithmone te mos gabosh…Ky liber eshte nje enderr, madje vazhdimi i nje endrre te nisur heret, te enderruar nga shume e shume shqiptare…Kryefjala eshte Shqiperia e munguar dhe, kur ka qene e larget per tejqyren e mergimtarit, e copetuar, kurre nje, per zemren e copetuar te shqiptarit…” Sipas z.Leka ky liber eshte menduar, shkruar e botuar per ata qe besojne, per gjithe ata besembare, qe menduan dhe mendojne se dikur, pa tjeter, Lulekuqja e Asdrenit, Manushaqja e Naimit, Shqypja e Malit e Fishtes, do te vihen ne nje radhe me shoqet e tjera, do te nisin fluturimin perfundimisht ne nje drejtim te mbare e te drejte: jo majtas, as djathtas! Vetem lart! Dhe kjo eshte Shqiperia! Para saj qendrojme si para atij tempulli te lashte, ne porten e te cilit shkruhet “Ketu hyhet duke perkulur koken…” Se fundi, ne diskutimin e saj znj. Engjellushe Allo e vleresoi librin si nje promemorie per gjithe inteligjencien shqiptare, si nje shprese e diell per rinine shqiptare qe nuk di nga ka ardhur e ku te shkoje…Ky liber per ta eshte nje abetare e nacionalizmes se neperkembur…, pasi, si thote edhe Naim Frasheri: “ate vlere qe i ep vehtese nje komb, ate i njohin edhe te tjeret!” Duke perfunduar, znj. Alla tha: “Si intelektuale, artiste dhe nene njekohesisht, kam te drejte te krenohem me ju bij nene shqiptare, se tek shkrimi juaj gjej zellin, vrullin, rinine, frymezimin, trimerine, guximin, fisnikerine dhe atmemedhedashurine qe e ka cdo shqiptar… Naim dhe Sami…, puna juaj qellon me fort se qindra pushke…!” Si autore dhe, si nene, po ashtu, krenohem edhe une me ju, Naim dhe Sami! x x x Kjo eshte deri tash nje pjese e historise se dy vellezerve Sami e Naim Flamuri, emnakeve frasherllinj, te cilet, te “ngarkuar” me gjeografine e “Atmemedheut”, udhetojne virtualisht e fizikisht neper bote per te dhene kontributin e tyre atdhetar, pa harruar te ndalen te foleza e dashur e nane Naxhijes dhe te varri meditues i babe Flamurit. Ne kete bote te madhe ku jetojme, ka kohe per lindje, ka kohe per vdekje, ka kohe per plagosje dhe kohe per sherim. Boston, tetor 2006